آیا برای اوقات فراغت فرزندان کاری کرده ایم

با فرا رسیدن تابستان , فرزندان ما پس از پشت سر گذاشتن یک سال تحصیلی توام با تلاش , در پی آنند که از زمان فراغت تابستانی خود بیش ترین بهره را ببرند پدران , مادران و مسئو لان تعلیم و تربیت نیز با دغد غه چگونگی گذراندن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان بدنبال برنامه ریزی صحیح در این زمینه هستند

با فرا رسیدن تابستان ، فرزندان ما پس از پشت سر گذاشتن یک سال تحصیلی توام با تلاش ، در پی آنند که از زمان فراغت تابستانی خود بیش ترین بهره را ببرند. پدران ، مادران و مسئو لان تعلیم و تربیت نیز با دغد غه چگونگی گذراندن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان بدنبال برنامه ریزی صحیح در این زمینه هستند.

اوقات فراغت پدیده ای است که از یک‌سو مناسب ترین بستر برای رشد و شکوفایی استعدادهای گوناگون و ابعاد مختلف وجود نوجوانان و جوانان به شمار می آید و از سویی دیگر زمینه ساز بسیاری از مشکلات اجتماعی و بزه کاریهای فردی و اجتما عی است.بنابراین اگر با آگاهی و دانش با آن روبه رو نشویم و برنامه ای سنجیده و منظم برای رویارویی با آن نداشته باشیم ،دچار صدمات و ضررهای جبران‌ناپذیری خواهیم شد.امروزه بیشتر وقت جوانان ،به ویژه در فصل تابستان به اوقات فراغت اختصاص می یابد.طبق استانداردهای بین المللی تعداد روزهای فراغت کشورهای دیگر در سال، ۸۰ روز و این رقم در کشور ما ۱۰روز بیشتر ۹۰روز است.اما بررسیهای انجام گرفته نشان می دهد که تنها ۶۱ درصد جوانان ایرانی اوقات فراغت خود را کافی می دانند.

با گسترش دامنه اوقات فراغت باید دستگاهها و نهادهای متولی برای گذران مناسب این ایام به فکر برنامه ریزی مناسب برای کودکان و جوانان و نوجوانان باشند.با توجه به اهمیت اوقات فراغت در زندگی فرزندانمان و ضرورت برنامه ریزی در این زمینه بسیار حائز اهمیت می باشد.

● مفهوم اوقات فراغت:

آلن بیرو در بحث از اوقات فراغت و معنای آن می نویسد:فراغت از leislrمصدر قدیمی مبدل شده به اسم مصدر و از ریشه لاتینی licerبه معنای مجازی شدن گرفته شده است. اوقات فراغت فقط زمان آزاد شده از بار کار نیست،بلکه فعالیتی غیر اجباری است.در فرهنگ عمید نیز درباره تعریف و معنای اوقات فراغت چنین آمده است : فراغت در فارسی به معنی آسودگی و آسایش و آسودگی از کار و شغل است.در همه تعاریف بر عنصر آزادی و اختیار فرد در انتخاب نوع فعالیت در زمان فراغت و نیز لذت بخش و ارضا کننده بودن فعالیت تاکید شده است.در یک جمع بندی کلی از مباحث فوق می توانیم اوقات فراغت را زمانی بدانیم که شخص در اختیار خودش است و می تواند به کار دلخواه خود بپردازد.

● نیازهایی که از طریق گذران اوقات فراغت تامین می شود:

گذران اوقات فراغت نیازهایی را در پی دارد که به اختصار بدان اشاره می شود:

۱) نیا ز به استراحت و رفع خستگی:

انسان ها همه نیاز به استراحت و رفع خستگی دارند.پیوستگی در انجام کارها و نبود زمان کافی برای استراحت و فراغت موجب نزول کیفیت کار و نیز پرخاشگری فرد فعال می گردد.ولی باید به کودکان و نوجوانان آموخت که زمان استراحت زمان بطالت نیست.بلکه زمانی است که فرد به تمرکز اعصاب می پردازدو حاصل آن افزایش بازده است.بدن و ذهن آدمی پس از مدتی کار ،خود به خود نیاز مند استراحت است و به‌طور طبیعی بدان می پردازد.پس اوقات فراغت می تواند چنین نیازی را رفع کند.

۲) نیاز به تفریح:

پس از انجام کار در طی ایامی خاص ،آدمی نیاز داردتا اوقاتی را صرف تفریح کند.نقل می‌کنند که علی (ع) در روزهای جمعه به بیرون از شهر مدینه و به قصد تفریح می رفتند.پس الگوهای دینی جایگاهی برای تفریحات در زندگانی پر با ر خود در نظر گرفته بودند.گاه در ایام فراغت به سفر نیز می توان رفت و پیامبر (ص) فرموده‌اند: سافروا تصحوا. مسافرت کنید تا سلامت بمانید.حتی سفرهای کوتاه به بیرون شهر در روزهای جمعه و خوردن ناهار در کنار رودخانه و سبزه زار می تواند تفریحی دل انگیز محسوب شود.به هر حال باید ترتیبی اتخاذ نمود که در ایام سال کودکان و نوجوانان از تفریحات سالم برخوردار بشوند.در مراکز مشاوره یکی از مشکلاتی که خانم ها و کودکان و نوجوانان مطرح می کنند این است که پدر با داشتن امکانات مالی از بردن آنها به سفر و تفریح امتناع می‌کند.باید دانست که تفریحات موجب انبساط خاطر و سلامت روانی می گردد.

۳) سرگرمی و ایجاد تنوع:

نیاز دیگری که در اوقات فراغت رفع می‌شود نیاز کودکان و نوجوانان به سرگرمی و تنوع داشتن است.بخشی از درگیریهای درون منزل که میان کودکان رخ می دهد به این دلیل است که آنها بیکارند و وسیله ای برای سرگرمی ندارند.لذا یکی برای دیگری ادا در می آورد و او نیز در عوض وی را می زند.اما وقتی هر دو دارای سرگرمی خاص باشند ،فرصت کمتری برای ایجاد مزاحمت و درگیری با یکدیگر دارند.مسئله تنوع نیز امری مهم است و زندگی بدون تنوع خسته کننده می باشد .پس تنوع در گذراندن اوقات فراغت باعث ایجاد تنوع در زندگی می گردد و تنوع مانع پدید آیی افسردگی است.آنچه افسرده ها از آن گله مند هستند ،نداشتن تنوع در زندگی و یکنو اخت شدن آن است .پس با راهنمایی فرزندان به انجام فعالیتهای متنوع زمینه علاقه مندی آنان به زندگانی را فراهم آوریم.

۴) شکوفایی استعدادهای شخصی:

هر یک از فرزندان ما دارای استعداهایی است‌.در تعریف استعداد گفته اند که آن توانایی بالقوه‌ای است که اگر در محیط مساعدتری قرار بگیرد، به شکوفایی می انجامد.فردی که استعدادهایش به نحو مطلوبی به شکوفایی رسیده باشد به تعبیر مازلو)maslow( به خود شکوفایی دست یافته است.یکی از زمینه هایی که موجب رشد استعدادها را فراهم می آورد پرداختن به فعالیتهایی است که فرزند در اوقات فراغت انجام می دهد. از جمله راههایی که می توان از طریق آنها مبادرت به شناخت استعدادهای کودکان و نوجوانان نمود ملاحظه کردن کارهایی است که آنان ، با علاقه انجام می دهند و نیز به تکرار آن می پردازند.پس در لحظه هایی که کودکان و نوجوانان خود مایلند به فعالیتی روی آورند بهتر می توان به شناخت استعدادها و علایق آنان پی بردو تمهیدات و امکانات لازم را برای رشد و بالندگی استعدادهایشان فراهم کرد.

۵) شکوفایی فردی و اجتماعی:

گذران اوقات فراغت باید به نحوی باشد که زمینه های لازم را برای شکوفایی فردی و اجتماعی را فراهم آورد.زیرا شکوفا کردن استعداد‌ها از اهم وظایف تعلیم و تربیت است.و انسان بالنده در تفکر مازلو فردی است که به خود شکوفایی رسیده باشد و یکی از عواملی که به خود شکوفایی فرد کمک می کند ،به تعبیر آلن بیرو ،گذران اوقات فراغت است.در حین گذران اوقات فراغت که فعالیتی آزاد و اختیاری است ، فرد به دلخواه خود به فعالیتی می پردازد که استعداد انجام آن را دارد و به آن فعالیت علاقه مند نیز می باشد.هر گاه آدمی به فعالیتی بپردازد که هم استعداد آن را دارد و هم بدان علاقه مند است ،قطعا به شکوفایی در بعدفردی می رسد.

شکوفایی در بعد اجتماعی نیز آن گاه محقق می گردد که فرد در کنار جمعی به فعالیت می پردازد و از طریق فراگیری مهارتهای اجتماعی )social skills(و مهارتهای زندگی)life skills(به رشد و بالندگی بیشتری دست یابد .علاوه بر این با قرار گرفتن در جمع انسانهایی که توان رهبری جمعی را دارند شناخته می شود و با به دست گرفتن رهبری جمع ،استعدادهای رهبری وی به شکوفایی می رسد و علاوه بر آن استعدادهایی در او رشد می کند که لازمه آن حضور در اجتماع است ،مانند رشد استعداد کلامی.نتیجه آنکه حاصل گذران اوقات فراغت دست یافتن به شکوفایی فردی و جمعی است.

۶) اوقات فراغت و بهداشت روانی:

حسن گذران اوقات فراغت تضمین کننده سلامت و بهداشت روانی انسان است.اشتغال مستمر و بدون وقفه فکری و عملی موجب خستگی جسمی و ذهنی می گردد.به گونه‌ای که فرد به تدریج نشاط و سرزندگی خود را ازد ست می دهد.در واقع فشارهای ناشی از اشتغال ممتد ذهنی و جسمی (به خصوص ذهنی)نه تنها ممکن است با از دست رفتن نشاط و تعادل حیاتی فرد همراه باشد ،بلکه در مواقعی عا مل مهمی برای بروز بسیاری از اختلالات روانی،همچون نوروزها،افسرد گی‌ها و نارساییهای جسمی،به ویژه از نوع بیماریهای روان تنی (سایکو سوماتیک)محسوب می شود.در این شرایط برخورداری از یک برنامه جامع و پیش بینی فرصتی آزاد و فارغ از کار موظف و بهره بری از آن ،اولین و مهمترین گام در پیش گیری از آسیب های ذهنی و حفظ بهداشت روانی است.فقدان حداقلی از اوقات فراغت در زندگی روزمره ،ولو ساعتی یا کمتر از آن باعث افزایش اضطراب یا فشار روانی شده ،زمینه اختلال در قوای حسی و ادراکی را فراهم می آورد و فرد در تفکر مولد و خلاق با مشکل جدی مواجه می گردد.به طور مسلم،همان طوری که ذکر شد فشار ذهنی و روانی ناشی از فعالیتها و مشغله های مستمر و بی وقفه نه تنها موجب اختلال دربهداشت روانی فرد می شود بلکه قدرت فراگیری ،ادراک مطالب ونگاه داری ذهنی را به حداقل می رساند.

لذا ضروری است که اولیا ء و مربیان ضمن توجیه کودکا ن ونوجوانان نسبت به اهمیت،ارزش و نقش حیاتی اوقات فراغت در چگونگی حسن گذران فرصت های آزاد ،آنها را یاری دهند .از این رهگذر انتظار می رود فرصت استفاده مطلوب و برنامه ریزی شده از اوقات فراغت به آن دسته از دانش آموزانی که به عللی در بعضی از دروس تجدید شده اند نیز داده شود.چه بسا بهره‌مندی شایسته از اوقات خوشایند فراغت مانع خستگی ذهنی و فشار روانی دا نش آموزان شده ،با فراهم کردن نشاط و سر زندگی که از شاخصه‌های بهداشت روانی است ،قدرت یادگیری و نگاه داری ذهنی در آن ها افزایش می یابد .بدون شک دربعضی از موانع علت تجدیدی دانش‌آموزان را باید در وجود بی نظمی و بی‌برنامه گی در رفتار تحصیلی آنها جست.

به نظر ما مسئله فراغت کودکان ،نوجوانان و حتی جوانان از اهم مسائل قابل بحث در تربیت است.از یک سو می تواند عامل رشد و سعادت کودکان به حساب آید و از سو ی دیگر موجب بدبختی فساد و انحطاط آنها، عامل رشد و سعادت است درآن گاه که والدین و مربیان بتوانند به نحوی شایسته در آن برنامه‌ریزی کنند و از اوقات فراغت این نسل نیکو استفاده نمایند.

طبعا عامل بد بختی و فساد است در آن هنگام که آنان به پناه خود رها شوند و در خانه و مدرسه عامل سرگرمی و اشتغالی بر ایشان نبا شد. این مسئله دامنگیر همه خانواده ها و همه گروه ها و موسساتی است که به نحوی با کودکان و نوجوانان و جوانان سر و کار دارند.به منظور تحقق نیازهای ایام فراغت ،پیشنهادهای زیر عرضه می گردد تا راهنمای عمل برنامه ریزان اجتماعی و خانواده ها واقع شود:

-تاسیس فرهنگسرا ها و ورزشگاه ها ی متعدد و تشکیل انواع گروه های اجتماعی ،تفریحی ورزشی،هنری و ادبی،چنین اقدامی پیامدهایی از جمله موارد زیر را به دنبال دارد:

▪ نظم و محتوا به اوقات فراغت بخشیده می شود.

▪ ایجاد روابط گروهی و فراهم نمودن محیط تعامل اجتماعی ،وجود هنجارها و دستور العمل های اجتماعی،و عرضه کنترل اجتماعی نظارت شده گروه بر اعضاء سبب می شود که اوقات فراغت به وقت اشتغال ،و بی برنامه گی به ایفای نقش در گروه تبدیل گردد.

▪ ایفای نقش در گروههای اجتماعی ،تفریحی و ورزشی سبب بروز استعدادهای هنری،ادبی،و.....می شود.

- ایجاد تنوع درامکانات عرضه شده: افزایش قدرت انتخاب افراد هردوجنس برای نحوه گذراندن اوقات فراغت به گونه ای که هرنوع سلیقه وعلاقه ای را تحت پوشش قراردهد ،باعث رشد شخصیت وتکامل فکرواندیشه افراد می شود.

- آگاهی دادن به مردم درباره مفهوم و کارکرد اوقات فراغت:تغییر نگرش مردم در این جهت که اوقات فراغت صرفا استراحت کردن و بدون فعالیت کردن نیست.پیامد چنین نگرشی گاهی به مرز گریز از واقعیات زندگی نیز کشیده می شود.

- حال آنکه اگر تعطیلات را بخشی از فرآیند تربیت بدانیم از این فرصت باید به صورت برنامه ریزی شده استفاده نماییم.در این زمینه کمیته های فرهنگی ،هنری و همه مراکز ی که به نحوی در پر کردن اوقات فراغت دانش آموزان دست اندرکارند باید به شناسایی استعدادها و علائق آنها پرداخته ،برای به حداکثر رساندن استفاده از این ایام برنامه ریزی کنند.به ویژه که بسیاری از این دانش آموزان همراه با پایان سال تحصیلی با مشکل گذراندن اوقات فراغت مواجه می شوند ؛زیرا هیچ برنامه خاص و مشخصی برای این ایام ندارند.

● رهنمود های عملی برای والدین:

برنامه ریزی والدین برای این ایام بایدبا مشورت و نظر خود فرزندان صورت بگیرد نه فقط با اعمال نظر والدین،زیرا در غیر این صورت مهمترین مشخصه مفهوم اوقات فراغت نبود الزام -کمرنگ می شود و در نتیجه کارکردهای مطرح شده جایگاه خود را از دست می دهند.آنچه در این زمینه اهمیت دارد ،توجه دادن والدین به این امر است که آنها باید همواره نقش راهنما داشته ،فرزندان را با توجه به علائق شان در جهت رشد و پرورش استعدادهایشان یاری کنند.از آنجا که بسیاری از خانواده ها ،توان استفاده از امکانات عرضه شده ،همچون کلاسها و اردوهای مختلف تفریحی و آموزشی را ندارند ،راهکارهای زیر می تواند بهره وری فرزندان آنان را از این ایام تا حدودی افزایش دهد:

۱) امکا ن معاشرت فرزندانتان را با دوستان قابل اعتماد ، آنها فراهم سازید.برای اطمینان بیشتر توصیه می شود به نحوی با خانواده آنها ارتباطی هر چند اندک برقرار نمایید.

۲) کتابهای متناسب با علائق آنان تهیه کنید.

۳) امکا ن استفاده از کتابخانه را برای آنان فراهم نمایید.

۴) وقت بیشتری را به فرزندانتان اختصاص دهید تا درنتیجه ارتباط متقابل ،شناخت متقابل شما ازهمدیگرتوسعه یابد.

۵) بخشی از کارهای منزل را بنا به انتخاب فرزندان به آنها واگذار نماید.شما ای مادر عزیز می توانید برنامه هایی مفید و سازنده برای فرزندانتان تدارک ببینید .شما می توانید در امور خانه از آنها کمک بگیرید،شما می توانید آنها را در انجام امور منزل شرکت دهید،بچه ها همه به کار کردن علاقه مند هستنداما نمی خواهند کار برای آنها الزام و اجبار داشته باشد،نمی‌خواهند که کار برای آنها تکلیف باشد.کسی که هر شب نشسته و یک دیکته نوشته که فردا صبح به معلم تحویل دهد دیگر حاضر نیست اکنون که مدرسه تعطیل شده است یک کار موظف انجام دهد.شما کار را به عنوان پاداش یک کار خوب به آن رجوع کنید.

۶) امکانات تهیه کارها ی دستی ارزان قیمت را در منزل فراهم کنید و خود نیز راهنمایی آنان را عهده دار شوید.بطور قطع شما نیز راهکارهای خلاقانه دیگری را می توانید به این فهرست اضافه نماید.

منابع:

-۱ ایمانی،محسن . درآمدی بر نحوه گذران اوقات فراغت ،نشریه پیوند،تابستان۱۳۸۲،صص،۱۸۴،۱۸۳

-۲ بهارستانی،مریم. فراغت،تحرک و فعا لیت،نشریه،پیوند،تابستان۱۳۸۵،ص۱۳

۳ - ترکسلر و تورث. فنون راهنمایی،ترجمه بها ری ورزکش،انتشارات دانشگاه تربیت معلم ،تهران،۱۳۵۳،ص۷۸

۴ - سعیدی رضوانی،نوید. شهرداریها و اوقات فراغت شهروندان،مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری،۱۳۷۸،ص۸

-۵ دبیرخانه عا لی شورای جوانان ،چگونگی گذران اوقات فراغت نوجوانان در فصل تابستان،تابستان۷۶،ص۱

-۶ قائمی،علی،اوقات فراغت نشریه پیوند،شماره ۵۶، ۱۳۶۳،ص۲۲

-۷ هاشمیان،فریده.اوقات فراغت ، رشد یا انحطاط،نشریه پیوند،۱۳۸۲،ص۲۰۱

-۸ تابستان بچه ها،نشریه پیوند ،شماره ۹، ۱۳۵۹،ص۵۹