وقتی خون به مغز نمی رسد

علل و راه حل سنکوپ

هنگامی که فرد به هر دلیلی دچار کاهش‌ فشارخون می‌شود، جریان خون به مغزش کاهش می‌یابد و به‌طور موقت هوشیاری‌اش را از دست می‌دهد. به این حالت اصطلاحا «سنکوپ» می‌گویند. بیمار معمولا بعد از چند ثانیه یا چند دقیقه هوشیاری‌اش را به‌دست می‌آورد. این حالت ممکن است مکرر و به‌علت ابتلا به بیماری رخ دهد. در هر حال همه بیمارانی که دچار سنکوپ می‌شوند، باید معاینه شوند...

سنکوپ، بیشتر در اثر خستگی مفرط، درد شدید، گرسنگی، ایستادن طولانی‌مدت، فشارهای روحی‌- روانی، حضور در محیط‌های شلوغ، محیط گرم، مصرف الکل، خونریزی، اجابت مزاج یا هنگام خونگیری در آزمایشگاه اتفاق می‌افتد. این حالت ممکن است ناگهانی رخ دهد یا با علایم اخطاردهنده باشد. علایم هشدار عبارتند از: سیاهی رفتن چشم، احساس سنگینی و گیجی‌سر، احساس گرما، تعریق، ضعف و تاری دید.

● انواع سنکوپ

سنکوپ انواع مختلفی دارد که عبارتند از:

▪ وازوواگال: شایع‌ترین نوع سنکوپ است و در حالت نشسته یا ایستاده اتفاق می‌افتد. با تپش‌قلب شروع‌ می‌شود و بعد هوشیاری کاملا از بین می‌رود. نشانه‌های پیش‌‌سنکوپ باعث می‌شوند بیمار فرصت پیدا ‌کند بنشیند تا از سقوط ناگهانی و آسیب به اعضای بدنش جلوگیری شود. بعضی از افراد بیهوش می‌شوند و بدون حرکت روی زمین می‌افتند اما گروهی دیگر هوشیاری‌شان را کاملا از دست نمی‌دهند و حتی صحبت‌های‌ دیگران را می‌شنوند. به‌طور کلی همه بیماران مبتلا رنگ‌پریده هستند و فشارخون پایین و نبض ضعیف دارند.

▪ نشانگان سینوس کاروتید: این نشانگان بیشتر در مردان بالای ۵۰ سال و در اثر وضعیت نامناسب سر و گردن هنگام اصلاح‌ صورت یا چرخاندن بیش از حد سر هنگام دنده عقب‌رفتن با ماشین یا فشار ناشی از محکم‌ بستن یقه پیراهن که باعث می‌شود سینوس کاروتید گردنی تحریک و یک لحظه فرد دچار کاهش ضربان‌قلب و در نتیجه کاهش خونرسانی به مغز و افت سطح هوشیاری ‌شود، رخ می‌دهد.

▪ افت فشارخون وضعیتی: وقتی فردی ناگهان از حالت خوابیده بلند می‌شود و می‌ایستد، دچار کاهش ناگهانی فشارخون می‌شود که همان «افت فشارخون وضعیتی» (ارتواستاتیک) نام دارد. این حالت در افرادی رخ می‌دهد که به‌علت بیماری، مدت‌های طولانی در بستر مانده‌اند. البته تعریق زیاد، اسهال، استفراغ، خونریزی و مصرف داروهای مدر و داروهای گشادکننده عروق نیز از دیگر علت‌هایی است که باعث وقوع این نوع سنکوپ می‌شود.

▪ سنکوپ در اثر بیماری: برخی بیماران مانند مردانی که دچار بزرگی پروستات هستند (فشار پروستات روی مجرای ادراری و مشکل در دفع آن)، مبتلایان به اختلال‌های مری (نوشیدن مایعات شیرین و سرد و تحریک‌ گیرنده‌های عصبی موجود در مری) و بیماران مبتلا به یبوست مخصوصا مسن، ممکن است سنکوپ را تجربه کنند. البته این حمله‌ها به ندرت اتفاق می‌افتند.

▪ سنکوپ ناشی از اشکال در ضربان‌قلب: اگر تعداد ضربان‌قلب در یک فرد سالم ۳۰ ضربه در دقیقه یا بیشتر باشد (در حالت خوابیده)، جریان خون به مغز کاهش نمی‌یابد ولی اگر به کمتر از ۳۰ ضربه در دقیقه برسد، برون‌ده قلب کاهش می‌یابد و هوشیاری از بین می‌رود. در ضربان‌قلب بالای ۱۸۰ نیز نداشتن هوشیاری را در بیماران مشاهده می‌کنیم اما اگر بیمار کم‌خونی، مشکل عروق مغزی یا بیماری قلبی داشته باشد، ضربان‌قلب بین ۳۰ تا ۱۸۰ هم ممکن است دچار کاهش سطح هوشیاری (سنکوپ) شود.

▪ سنکوپ ناشی از تنگی دریچه آئورت: بیماران دچار تنگی دریچه آئورت، باید هنگام ورزش بیشتر دقت کنند زیرا در ورزش‌های فیزیکی، عضلات نیاز بیشتری به خون و اکسیژن دارند و خون در اندام‌ها تجمع می‌یابد. تنگی آئورت مانع افزایش بیشتر خونرسانی می‌شود و در نتیجه مغز با کمبود جریان خون روبرو خواهد شد و بیمار هوشیاری‌اش را از دست می‌دهد.

▪ سنکوپ در اثر آمبولی ریوی: اگر لخته‌خون بزرگی وارد ریه شود، عروق آن مسدود می‌شوند و برون‌ده قلبی کاهش می‌یابد و بیمار دچار تنگی‌نفس و درد قفسه‌سینه و در نهایت سنکوپ خواهد شد.

در میان همه موارد ذکر‌شده ۳ مورد وجود دارد که باید از سنکوپ افتراق داده شوند:

▪ پانیک: یک نوع حمله اضطرابی که در آن فرد احساس می‌کند به‌شدت به هوا نیاز دارد. ضربان‌قلبش بالا می‌رود، تندتند نفس می‌‌کشد و با درازکشیدن یا تغییر وضعیت بهبود نمی‌یابد. گاهی هم احساس گیجی و منگی می‌کند. بیمار تمام نشانه‌های پیش‌سنکوپ را بروز می‌دهد ولی این حالت در علم پزشکی سنکوپ محسوب نمی‌شود.

▪ هیستری: افراد مبتلا، دچار بیماری‌های روحی‌- روانی هستند و بیشتر قصد دارند نظر اطرافیان را به خود جلب کنند. فشارخون و رنگ پوست کاملا طبیعی است و علایم سنکوپ را ندارند.

▪ تشنج: تشنج با انقباض‌های عضلانی مکرر و طولانی‌ توام است. بیشتر بیماران هوشیاری‌شان را از دست می‌دهند و مدت زمان بیهوشی نیز طولانی‌ است و برگشت‌ هوشیاری هم آهسته انجام می‌شود. ممکن است برخی از آنها نیز بی‌اختیاری ادرار، گیجی، سردرد و خواب‌آلودگی را بعد از تشنج داشته باشند. این نشانه‌ها در بیمارانی که دچار حمله سنکوپ شده‌اند، دیده نمی‌شود.

دکتر ماه‌منیر محمدی

متخصص قلب و عروق، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی