تاریخچه مهمیز

مهمیز یونانی دارای تیغه ای پهن بود و به وسیلهٔ تسمه ای چرمی به پای ورزشکاران بسته میشد مهمیز رومی معمولأ دارای نوك تیز یا گاهی اوقات هم برگشته بود و از روی پا توسط تسمه ای و از زیر پا به وسیلهٔ آهن بر جای خود استوار می گشت

استفاده از مهمیز برای راندن و تربیت اسب و غیره دارای قدمت زیادی است. تا آنجا كه به یاد میتوان آورد در اروپا از پانصد سال قبل از میلاد مسیح استفاده از مهمیز متداول بوده است. البته باید دانست كه تا قرن یازدهم میلادی سواركاران فقط تنها یك مهمیز آنهم اغلب به پای چپ خود می بستند.

مهمیز یونانی دارای تیغه ای پهن بود و به وسیلهٔ تسمه ای چرمی به پا بسته میشد . مهمیز رومی معمولأ دارای نوك تیز یا گاهی اوقات هم برگشته بود و از روی پا توسط تسمه ای و از زیر پا به وسیلهٔ آهن بر جای خود استوار می گشت.

از قرن دوازدهم میلادی به بعد مهمیز ساخت دیگری به خود گرفت و شبیه مهمیزهای كنونی شد . یعنی دارای محور گردی شده و بر روی محور دارای پره هایی بود شبیه ستاره.

ساقهٔ مهمیز بسیار بلند و اغلب به طول بیست سانتی متر بود این از آن جهت بود كه در دورهٔ قرون وسطی چون اسبان را زره پوش می كردند ، باید مهمیز آنقدر بلند میشد تا به زیر شكم اسب بتواند برخورد كند . جنس این مهمیزها از آهن ساخته میشد و دارای نقش و نگار متفاوتی بود.

در سال ۱۴۵۰ میلادی دیگر چنین مهمیزهای بلندی ساخته نشد چون یكی از اشكالات سواركاران آن بود كه با چنین مهمیزهایی قادر نبودند بدون زمین خوردن یا سكندری رفتن پیاده مبارزه یا مقداری راه پیمایی كنند . در قرون شانزدهم و هفدهم میلادی مهمیزها ظریفتر و كوچكتر شد و صنعتكاران انواع و اقسام بسیاری از آنها را ساختند.

از قرن هجدهم میلادی مهمیزها دارای ابعاد باز هم ظریفتر و كوچكتری شد تا اینكه مهمیزهای امروزه شباهت بسیار زیادی به مهمیزهایی دارند كه در سال ۱۷۵۰ میلادی ساخته میشدند.مهمیزها دارای انواع مختلفی میباشند . مثلأ مهمیز گرد ستاره ای شكل با مقداری كم و زیاد دندانه . هرچقدر دندانه ها كمتر باشد مهمیز دارای عملكرد شدیدتری است. ضمنأ باید در نظر داشت كه دایرهٔ دندانه دار باید به دور محور خود بتواند بچرخد.

مهمیز چوگان انداره های مختلفی دارد و می توان به میل خود بلند یا كوتاه آن را انتخاب نمود . این نوع مهمیز دارای سر تیز نمی باشد و چون در حین بازی با بدن اسب زیاد تماس حاصل می كند لذا طوری ساخته شده كه باعث زخمی شدن و ناراحتی حیوان نگردد . این مهمیز با یك قطعه چرم به پا بسته می شود و قابل بالا و پایین بردن است تا در هر قسمت از پشت چكمه كه سواركار مایل باشد قرار گیرد.

مهمیز دیگری وجود دارد كه بدون بند مستقیمأ بوسیلهٔ بازوان آهنی خود به پشت پاشنه وصل می گردد و قابل جابجا شدن نیست و دقیقأ می توان دانست كه چه وقت و به چه نقطه از بدن اسب وارد می آید.

فدراسیون سواركاری فرانسه در مورد به كار بردن مهمیز تأكید می كند كه مهمیز باید به طور صحیح بر پشت پا بسته گردد و به منظور آسان نمودن كار فشار پاها بر بدن اسب استفاده گردد . محل آن باید پایینتر از مچ پا و موازی با پاشنهٔ زیرین چكمه باشد . بر عكس هیچ چیز زننده تر از مهمیزهای آویزان از چكمه های سواركار نیست كه به طور اشتباه و بی دقتی بسته شده ، نوكش رو به زمین و بازوانش رو به بالا بلند شده است و هیچ نوع عمل مثبتی نیز در امر سواری و راندن اسب شخص نیز ندارد.

همانطور كه انتخاب مهمیز یك امر دقیق و به اصطلاح حساسی است ، به كار بردن آن نیز باید با احتیاط انجام گیرد . بسیاری از سواركاران ، خصوصأ تازه كاران تنها هدفشان از بستن مهمیز ، راندن اسب به جلو است ، در حالیكه به قول فرانسوا بوشه سواركار مشهور فرانسوی بكار بردن مهمیز توسط سواركاری بی اطلاع از فنون سواری مثل آن است كه ما تیغ برهنه ای را در دست میمونی قرار دهیم.

فراموش نكنیم كه مهمیز یك وسیلهٔ هشدار دهنده به اسب است ، یعنی به هنگام لزوم به كمك ساقهای پا مهمیز بر پهلوهای اسب فشار كم یا زیادی وارد می آورد و به محض اینكه اسب به اطاعت واداشته شد فورأ مهمیزها از پهلوی اسب دور شده و به حالت اول باز می گردد.

برای واداشتن اسب به حركات شدید یا ظریف به همان نسبت مهمیز را باید شدید یا آهسته به كار برد. برای اینكه اسب ناگهان به شدت به جلو رانده شود ، تا اینكه فقط هشدار كوچكی به او داده شود ، مهمیز نمی تواند یكسان به كار گرفته شود . همانگونه كه به دهنهٔ اسب به كمك دست باید حركات و فشارهای مختلف وارد آورد به همان نسبت نیز پاها به كمك مهمیزها ، بسان دستها باید به عمل واداشته شوند.

مثلأ برای واداشتن اسب به حركت خاصی بایستی پاها را به آهستگی به شكم و پهلوهای اسب نزدیك كرد و به كمك مهمیزها این كار ساده تر انجام می گیرد ولی اگر اسب به این حركت آرام پاها و مهمیزها توجهی نكرد باید با حركت شدیدتر و فشار بیشتری ضمن تنبیه او را به آن عمل خواسته شده وادار نمود.

با این اوصاف همواره باید در نظر داشت كه نبایستی مدام و بی هدف از مهمیز برای راندن اسب استفاده برد ، چرا كه كم كم اسب به فشار مهمیز عادت كرده و دیگر چون مراحل نخست تشویق به اطاعت نمی گردد . چه بهتر كه گاهی هم بدون بستن مهمیز با اسب كار نمود ، كاری كه به نفع اسب و سواركار خواهد بود چه اسب احساس راحتی بیشتری نموده و دومرتبه كه مهمیز را در آینده احساس نمود اطاعت بیشتری از خود نشان دهد . بر خلاف تصور بسیاری از مردم تنها به كمك مهمیز نیست كه می توان نتایج سودمندی در تربیت اسب به دست آورد . بخصوص به كمك مهمیزهای تیغدار و زمخت ، زیرا هرچه بیشتر به اسب فشار آید دلزدگی و بی تفاوتی اسب بیشتر آشكار می گردد . فراموش نشود كه پاها باید بدون فشار زیاد در دو طرف پهلوی اسب قرار گرفته باشند و وقتی كه لازم بود آنها را با پهلوی اسب آشنا ساخت . هنگام اجبار در استفاده از مهمیز باید بدون خشونت و با رانها و ساقها و پاهای راحت و آزاد اسب را به جلو راند و برای اینكه انسان راحت و آزاد بر اسب قرار گرفته باشد باید از سواری بااطلاع و كاركشته باشد . ضمنأ باید دانست كه به كار بردن مهمیز بدان معنی نیست كه می خواهیم اسب را تندتر به حركت واداریم بلكه به كمك مهمیز می توان اسب را به حركات و ریزه كاریهای مختلف واداشت ، و حتی او را از حركت بازداشت و در جا متوقفش ساخت ولی تمام این اعمال كار ساده و همه كس نیست.

سه نكته را برای استفاده از مهمیز باید به خاطر داشت.

۱-مهمیز باید خیلی نزدیك به تنگ زین اسب قرار گرفته باشد ، در صورتیكه بخواهیم به اسب یك حالت آزاد و آرام داده باشیم.

۲-برای جمع نمودن بدن اسب نسبتأ و تا اندازهٔ لازم باید به قسمت عقب بدن اسب تماس حاصل كند.

۳-برای واداشتن اسب به عملی و دادن حساسیت بیشتر به اسب باید به طور طبیعی در امتداد بدن اسب رانها و پاها مستقیم قرار گرفته باشند و در همان حالت مهمیز به كار رود.

بعضی از اسبها و بخصوص مادیانها حساسیت زیادی به مهمیز دارند به طوریكه بعضی از آنها با احساس تماس با مهمیز یا بر روی پاها و به اصطلاح سردست بلند می شوند و یا تقریبأ بر روی زمین می خوابند .

برای عادت دادن آنها به استعمال مهمیز باید هنگام شروع تربیت دادن آنها ، حیوان درجا ایستاده و با دهانهٔ كشیده شده و سر و گردن جمع شده كم كم پاشنه های پا را فشار داد بطوریكه نوك مهمیزها آهسته با پشت و بدن اسب تماس حاصل نماید و كم كم باید نوك و بقیه قسمتهای مهمیز را بدون فشار ناگهانی به پهلوهای اسب چسبانید . به مجرد اینكه اسب عكس العمل شدیدی از خود بروز نداد باید پاشنه ها و خود مهمیزها از بدن اسب دور شده فورأ اسب نوازش شود ، و ضمنأ دهنه نیز شل و سر و گردن اسب آزاد شود.

بعد از آنكه در حالت توقف ، اسب یا مادیان به مهمیز و تماس با آن عادت پیدا كرده اند باید در وهلهٔ دوم با تماس مهمیز آنها را به جلو حركت داد.

نخست باز پاشنه ها و مهمیزها با پهلوها تماس پیدا كرده و دست با دهنه شل شده و سر اسب پیش رفته و حیوان به جلو بحركت در می آید.

بعد از چندین بار تمرین بدین نحو، اسب كم كم به اثرات مهمیز عادت خواهد كرد . همچنین می توان برای عادت دادن اسب به مهمیز در حالت یورتمه آن را با بدنش آشنا نمود تا آنكه به اسب عادت داده شود بمجرد احساس مهمیز از یورتمه به تاخت كوتاه درآید . این عمل برای بیشتر نمودن حساسیت و حركات مختلف در اسب بسیار لازم و مفید است.

آنچه كه در خاتمه لازم به تأكید است این است كه ، استفاده از مهمیز به هیچ وجه عمل ساده و پیش پا افتاده ای نیست و سواركار در فن سواری باید به قدر كافی پیشرفته بوده و از علم آن برخوردار باشد.