تبیین جامعه شناختی اعتیاد و عوامل موثر بر آن ۵

راهبرد ها و استراتژی های پیشگیری از مصرف مواد مخدر

ج) راهبرد آموزش رسانه‌ای ضد مواد مخدر

این راهبرد، رویکردی جهت پیشگیری از اعتیاد به خصوص برای جوانان است. رسانه‌ها در تمام زوایای زندگی جوانان حضور دارند و در اهمیت این راهبرد باید خاطر نشان کرد که رسانه‌ها و آموزش رسانه‌ای به نوجوانان و جوانان کمک می‌کند تا مهارت‌هایی به دست آورند تا بتوانند به گونه‌ای عقلانی در رسانه‌ها به جست‌و‌جو پرداخته و از بین صدها پیام دست به انتخاب بزنند. راهبرد آموزش رسانه‌ای می‌تواند با آموزش مسائل زیر به جوانان به تلاش‌های به عمل آمده برای پیشگیری از اعتیاد کمک کند:

الف) تشخیص چگونگی تاثیر پیام‌ها بر آن‌ها:

افراد می‌توانند مهارت‌های مورد نیاز برای حفاظت از خود در مقابل پیام‌هایی در رابطه با مواد مخدر و انتخاب سبک‌های غیرسالم زندگی را فرا‌گیرند.

ب) ایجاد تفکر انتقادی:

زمانی که جوان یاد می‌گیرد چگونه دست به تحلیل رسانه‌ها بزند، می‌تواند پیام‌های ارزشی در رابطه با مواد مخدر را که در رسانه‌ها گنجانده شده‌اند، کشف کند و بپذیرد و یا روی آن پیام‌ها تصمیم‌ بگیرد.

پ) تقویت عزت نفس:

جوانانی که در مورد رسانه‌ها و تکنیک‌های آن‌ها مهارت و دانش کافی داشته باشند، می‌توانند از رسانه‌ها برای تولید خلاقانه پیام‌های خاص خود استفاده کنند. تشویق عزت نفس سالم یکی از اهداف برنامه موثر پیشگیری از اعتیاد است.

آموزش رسانه‌ای به جوانان کمک می‌کند تا به جامعه کمک مثبت کنند، بدبینی و بیتفاوتی را به چالش بکشند و به عنوان عوامل تغیر اجتماعی عمل نمایند. آموزش رسانه‌ای و مبارزه رسانه‌ای ضد مواد مخدر در سال ۱۹۹۸ به عنوان یک راهبرد برای پیشگیری از مواد مخدر برای جوانان، کمک فراوانی به آموزش و توانا کردن جوانان برای امتناع از مصرف مواد مخدر و نیز الکل و دخانیات کرده است. این برنامه در آمریکا اجرا شده و شامل موارد زیر بود:

▪ خرید مبالغ هنگفتی از رسانه‌های تبلیغاتی

▪ ایجاد انواع ابزارهای مبتنی بر رسانه آموزش دهندگان و گروه‌های اجتماعی

▪ دسترسی به خالقین رسانه‌ها

هدف از مبارزه در واقع آموزش دادن و توانا کردن جوانان آمریکایی برای اجتناب از مصرف مواد مخدر است. از جمله اهداف آن ارتباط با جوانان برای تلقین عقاید زیر است:

۱) تلقین این عقیده که بیشتر جوانان از مواد مخدر، استفاده نمی‌کنند. برای مقابله با این حقیقت که نوجوانان و جوانان همیشه میزان شیوع استفاده از مواد مخدر در بین همسالان خود را بیش از حد تخمین می‌زنند.

۲) تقویت این تصور که استفاده از مواد مخدر به احتمال بیشتر منجر به نتایج متفاوت دارای ارزش منفی می‌شود.

۳) تقویت این تصور که اتخاذ یک سبک زندگی عاری از مواد مخدر به احتمال بیشتر منجر به نتایج متفاوت دارای ارزشی مثبت می‌شود.

۴) تقویت مهارت‌های فردی و اجتماعی که مشوق انتخاب سبک‌های مثبت زندگی و مقاومت در برابر استفاده از مواد مخدر باشد، شامل مهارت‌های بین فردی و رقابتی.

۵) تقویت استفاده مثبت از زمان.

● بهترین راهبردها در استراتژی آموزش رسانه‌ای:

تعداد کثیری از کارشناسان آموزش و شاغلین حرفه‌های بهداشتی نوعی رویکرد آموزش رسانه‌ای به آموزش بهداشت را که شامل راهبردهای مهم برای پیشگیری ازاعتیاد به مواد مخدر و خشونت است، اتخاذ کرده‌اند. به عنوان مثال از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۰ تعداد کارشناسان آموزشی‌ای که در کنفرانس ملی آموزش رسانه‌ای شرکت می‌کردند از کمتر از ۵ درصد به بیش از ۱۷ درصد شرکت کنندگان افزایش یافت. در میان این کارشناسان، نوعی شناخت در حال رشد از مجموعه‌ای از بهترین روش‌ها که تاثیر کار کردن با کودکان و نوجوانان و جوانان در رابطه با مسائل رسانه‌ای را افزایش می‌دهند، وجود دارد. در میان روش‌ها و راهبردهایی که در اجلاس مورد بحث قرار گرفتند موارد زیر قابل اشاره‌اند:

▪ آموزش رسانه‌ها زمانی به موثرترین وجه انجام می‌شود که معلمان و والدین به هوش جوانان احترام بگذارند و نوعی رویکرد هم آموزی را به کار گیرند. تاکید فزاینده بر فنآوری در کلاس درس به تغییر نقش معلمان از فرد خردمند روی صحنه به راهنما و مشاور دوش به دوش در آموزش رسانه‌ای منجر می‌شود.

▪ باید لذت استفاده از رسانه به رسمیت شناخته شود. فرهنگ جوانان ارتباط نزدیکی با رسانه‌ها و فرهنگ عامه دارد. زمانی که تجربه جوانان و آشنایی با فرهنگ رسانه به رسمیت شناخته و معتبر دانسته شود، مهارت‌های آموزش رسانه‌ای به احتمال بیشتری مورد پذیرش قرار گرفته و درمورد پیام‌هایی که آن‌ها هر روز استفاده می‌کنند، به کار می‌آیند.

▪ تولید رسانه‌ای فرصتی‌ برای ایجاد پیام‌های رسانه‌ای مخصوص به خود، راهبردهایی نیرومند برای کمک به اتخاذ مهارت‌ها هستند. تکنیک‌های آموزش رسانه‌ای را می‌توان در برنامه‌هایی ادغام کرد که هدف آن‌ها این است که جوانان بیاموزند چگونه پیام‌های پیشگیری از اعتیاد خود را خلق کرده و در بین همسالان به نوعی تشخیص مثبت دست یابند. جنبه فنآوری بالای تولید رسانه‌ای به خصوص برای نوجوانان جذاب بوده و می‌توان از آن به عنوان قلابی برای درگیر کردن هدفدار آن‌ها در برنامه‌های پیشگیری از مواد مخدر استفاده کرد.

▪ کودکان از سن پایین در معرض پیام‌رسانه‌ای قرار دارند. مداخله زودرس می‌تواند درک کودکان از هدف متقاعدسازی را افزایش دهد. انتظارات در مورد عواقب مثبت نوشیدن مشروب را تقلیل دهد و احتمال انتخاب یک محصول مربوط به الکل مانند تیشرت یا کلاهی که نشان آبجو روی آن باشد، توسط آن‌ها را کاهش می‌دهد.

▪ دست اندرکاران برنامه مبارزه با مواد مخدر زمانی دارای اعتبار هستند که تسلط کامل به فرهنگ عامه جوانان داشته و قادر باشند از نمونه‌های حاضر رسانه‌های معاصر استفاده کنند. در صورتی که آن‌ها از نمونه‌های کهنه شده پیام‌های رسانه‌ای که دیگر مردم با آن‌ها آشنا نیستند یا ربطی به جوانان ندارند، استفاده کنند اعتبار خود را از دست می‌دهند.

▪ جوانان را باید به عنوان شرکت کنندگان فعال در ساخت ارزش‌ها و باورهای خود به رسمیت شناخت نه به عنوان افراد ساده‌لوحی که قربانی تصاویر نیرومند رسانه‌ای هستند.

▪ اعتراف کنید که رسانه‌ها عوامل نفوذی نیرومند و حیرت انگیزی هستند که می‌توان از آن‌ها برای مقاصد مثبت و سالم استفاده کرد. افرادی که آگاهی رسانه‌ای دارند، پیچیدگی، خلاقیت و توان رسانه‌ها را به نحوی بهتر درک می‌کنند. آن‌ها رسانه‌ها را مسئول مشکلات جامعه نمی‌دانند.

▪ باید از پیام‌ها و فعالیت‌های مناسب سن استفاده شود. دست اندرکاران برنامه‌های مبارزه زمانی که مسائل پیچیده‌ای مربوط به رسانه‌ها یا اعتیاد به مواد را به زبانی بیش از حد ساده برای نوجوانان بزرگتر بیان می‌کنند، ممکن است سبب احساس بیگانگی در آن‌ها شوند. برعکس از به کار بردن مواد آموزشی پیچیده که با مراحل رشد جوان ارتباط نداشته اجتناب شود.

▪ دخالت والدین: والدین برای کنترل فعال میزان استفاده فرزند خود از رسانه‌ها و درگیر شدن در گفت‌و‌گوی مستمر در مورد پیام‌های رسانه‌ای، نیاز به انگیزه دارند. والدین نه تنها میزان تماشای تلویزیون بلکه فعالیت اینترنتی، موسیقی و فیلم‌ها را باید کنترل کنند.

▪ دخالت اعضای اصلی کادر آموزشی: دانش رسانه‌ای اغلب به عنوان موضوعی فرعی در بین مواد آموزش مدارس در نظر گرفته می‌شود. در صورت امکان آموزش رسانه‌ای باید به یک درس اصلی و مشخص که توسط اعضای اصلی کادر آموزشی تدریس می‌شود تبدیل شود.

در نتیجه صرف نظر از این‌که جوانان تا چه حد پیام‌های ضد مواد مخدر دریافت می‌کنند، رشد تصاعدی عصر اطلاعات موقعیتی به وجود می‌آورد که در آن، دانش و ارتباطات متقاعد کننده به خودی خود کافی نیست. جوانان به مهارت‌های راهبردی برای ارزیابی اطلاعاتی که از منابع مختلف می‌آیند و اخذ تصمیمات مناسب نیاز دارند. یک بعد مهم حفظ یک سبک سالم و بدون مواد مخدر در زندگی، ممکن است مستلزم توانایی برای پرسیدن سوالاتی در مورد آن‌چه تماشا می‌کنید، می‌بینید و می‌خوانید، باشد. آموزش رسانه‌ای نماینده راهبردی موفق در زمینه پیشگیری است که فرصت‌هایی ارائه می‌دهد که ممکن است به جوانان برای مقاومت در برابر پیام‌های منفی، مشوق خطر کردن، ارضای فوری و تغییر خلق آنی که محیط فرهنگی ما را شدیدا منحرف کرده‌اند، کمک کند. تفکر انتقادی در مورد پیام‌های رسانه‌ای که مشوق روابط مخرب، تهاجم و خشونت، استفاده از مواد مخدر و رفتار جنسی نامناسب هستند می‌تواند به جوانان کمک کند تمامی ادراکات خود را شناخته و آن‌ها را کنترل کنند. در نهایت ممکن است این شیوه نیرومندترین استراتژی مبارزه با مواد مخدر باشد.

ادامه دارد...

تدوین: مختار نائیجی

دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه تربیت مدرس تهران

خبرنگار علوم اجتماعی سرویس مسائل راهبردی ایران