ایمان، زمینه‌ساز دوستی اخلاق‌مدار

انسان به نحو طبیعی و فطری، نیاز به گرایش به دیگران و برقراری ارتباط دوستانه با برخی از افراد دارد. در این راستا و به دلیل اهمیت فوق‌العاده مسئله دوستی و دوست یابی و ناهنجاریهای …

انسان به نحو طبیعی و فطری، نیاز به گرایش به دیگران و برقراری ارتباط دوستانه با برخی از افراد دارد. در این راستا و به دلیل اهمیت فوق‌العاده مسئله دوستی و دوست یابی و ناهنجاریهای گسترده‌ای که جامعه کنونی ما به جهت عدم رعایت اصول عقلی و شرعی در انتخاب دوست با آن دست به گریبان می‌باشد، اقدام به بررسی این مقوله در ابعاد مختلف آن از جمله عوامل و موانع شکل‌گیری روابط دوستانه نموده‌ایم. درشماره قبل به دو عامل ایمان و اخلاق نیک اشاره کردیم. در این شماره به تبیین بیشتر عامل اول خواهیم پرداخت.

درک وجود خداوند متعال وشناخت صفات حضرتش ازجمله قدرت، علم و...سبب ایجاد معرفت و ایمان عمیقی نسبت به جمال، عظمت و قدرت نامنتهای حضرت حق و محبت بی‌کران حضرتشان نسبت به مخلوقات خود می‌گردد. در راستای عمق‌دهی وغنابخشی به این ایمان، در آموزه های دینی موکدا به برقراری ارتباط بامعبود بی‌نیاز وتعیین ساعاتی از شبانه روز برای راز و نیاز باخالق یکتا دعوت شده است. لزوم ایجاد این ارتباط با اندکی تدقیق و تعقل قابل درک می‌باشد. زمانی که انسان درهنگام مناجاتخود را دربرابر خداوند حاضر می‌بیند در قدم اول آگاهی می‌یابد که جهان با تمام عظمت خویش، برای تداوم بقای خود، در هر لحظه، محتاج و نیازمند به افاضه وجود از سوی خالق خویش بوده و منشا تمامی تغییر و تحولات درجهان مادی، حضرت حق می‌باشد. آدمی به تبع نتیجه‌گیری اول، درقدم دوم متفطن به محدودیتهای خویش در برابر خداوند گشته، درمی‌یابد جهت گذران زندگی مادی و معنوی، محتاج محض عنایات و رهنمودهای خالق خویش است. فرد درلحظات اتصال روحی به معبود یگانه، بدین امر آگاه می‌گردد که هرآنچه از قدرت مادی در دنیا در اختیار وی قرار داده شده است، قدرتی عرضی وثانوی از سوی خداوند بوده تا فرد با شکرگزاری واقعی به درگاه الهی، زمینه لازم جهت رشد و تعالی خویش را فراهم آورد.

آدمی باید بدین امر دقت نظر داشته باشد که تا زمانی که انسان، به وسیله قدرت ایمان، عظمت خداوندی را درک نکند، درک و ارزیابی موجودیت واقعی خویش و پی‌بردن به جایگاه و توانمندی خود درجهان هستی از محالات می‌باشد؛ و آن کس که بنا بر هر دلیلی نتواند موجودیت واقعی خود را ارزیابی نماید، کبر، نخوت، غرور و منیت او را فرا گرفته و این امور، عقل وی را درمدیریت اخلاقی درعرصه‌های فردی و اجتماعی زایل نموده و درجهت ناصحیح و غیر اخلاقی قرار خواهد داد. حال این درک درست از توانایی‌های خداوند وناتوانایی‌های خود، آثار بسیار ارزشمند و بنیادینی دراخلاق فردی و اجتماعی انسان دارد. به تبع این درک وعلم منبعث از ایمان، اولین صفت رذیله‌ای که درنهاد انسان به مرز اضمحلال و نابودی کشیده می‌شود و حجاب ظلمانی آن از فطرت الهی انسان برداشته می‌شود، تکبر وخودپرستی است، که حضرات معصومین (ع) از آن به حجاب اکبر یاد نموده‌اند. تا زمانی که انسان به کوچکی و ناچیزی خود تفطن نیابد، از پوسته تکبر و تبختر بیرون نرفته و انسانی ضعیف، ترسو، بخیل، حسود، بدخواه، کم صبر و خودپسند خواهد بود. اما همین که از “خود” پا بیرون نهاد و حصار خودپرستی را شکست، آن گاه این خصایص و صفات زشت نیز نابود می‌گردد. امیرالمومنین علی (ع) می‌فرمایند: “بنی آدم را با افتخار و تکبر چه کار؟ اولش از آب نجس گندیده‌ای به نام نطفه است، آخرش هم لاشه گندیده‌ای خواهد شد. نه می‌تواند روزی و رزق خود را خلق کند و نه می‌تواند مرگ را از خود برطرف نماید”(نهج‌البلاغه، کلمات قصار، ۴۴۵)

بدیهی است که یکی از شرایط ابتدایی دوستی و رفاقت، یکسان انگاری خود با دیگران و عدم ایجاد و پرورش دیدگاه برتری جویانه و بالاانگارانه می‌باشد. تکبر، یکی از بزرگترین موانع شکل‌گیری روابط سالم دوستانه می‌باشد. انسان متکبر به قدری خودپرست است که به راحتی تن به ایجاد روابط دوستانه وصمیمانه و از سر رفق و مدارا، حتی با شایستگان نیز نمی‌دهد. متکبران به جهت روحیه برتری‌جویانه خویش، همواره به دنبال ایجاد رابطه ارباب- رعیتی یا رئیس و مرئوسی با دیگران می‌باشند. رابطه‌ای که نتیجه آن نه همرهی و همدلی و دلسوزی برای یکدیگر، بلکه خدمت‌گزاری و نوکری یکی و سو استفاده و بهره‌کشی دیگری است. اما همین تکبر، در برابر ایمان سلیم، به سان برفی می‌ماند که در برابر گرمای خورشید تاب مقاومت نداشته و به سرعت نیست و نابود می‌گردد. پس از خشکیده شدن ریشه‌های تکبر به دست ایمان، روحیه محبت و عشق‌ورزی به خدا و بندگان خدا در انسان شکوفا می‌گردد. در این زمان آدمی خود را همدوش و در موازات و نه بالاتر و برتر نسبت به دیگران دانسته و به راحتی امکان ایجاد ارتباط صمیمانه و رفق مدارانه با افراد هم‌سنخ خویش وجود دارد. در این هنگام زمینه بسیار مطلوبی برای برقراری روابط دوستانه و بذل محبت به دیگران فراهم می‌گردد.

مهدی امینیان