اقتصاد ایران در دوران جنگ تحمیلی

▪ نوشته: فرهاد دژپسند و حمیدرضا رئوفی
▪ مرکز اسناد دفاع مقدس (مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ)
▪ ۲۱۵ صفحه
"اقتصاد ایران در دوران جنگ تحمیلی" نوشته فرهاد دژپسند و حمیدرضا رئوفی در …

نوشته:

فرهاد دژپسند و حمیدرضا رئوفی

مرکز اسناد دفاع مقدس (مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ)

۲۱۵ صفحه

"اقتصاد ایران در دوران جنگ تحمیلی" نوشته فرهاد دژپسند و حمیدرضا رئوفی در پنج فصل توسط مرکز اسناد دفاع مقدس منتشر شده است.

جنگ تحمیلی در شرایطی آغاز شد که اقتصاد ایران که تا پیش از انقلاب به شدت متکی بر درآمدهای نفتی بود، در آستانه اجرای برنامه ها و اقداماتی در جهت خودکفایی و نیز کاهش وابستگی به نفت برای ایجاد تحول در اقتصاد کشور قرار داشت، جنگ موجب شد بخشی از بودجه کشور به امور دفاعی تخصیص یافته و بخش زیادی از سرمایه های انسانی و سایر منابع در امور جنگ اختصاص یابد و نیز اشغال بخشی از اراضی حاصلخیز و نیز واحدهای اقتصادی کشور، نابسامانی های ناشی از مهاجرت ها و به طور کلی مشکلات یک اقتصاد درگیر جنگ را به دنبال داشت که این همه موجب شد تا اصلاح ساختار اقتصاد و بهبود مدیریت اقتصاد کشور با مشکلات بسیار روبه رو شود و کماکان درآمدهای نفتی که در آغاز انقلاب به خاطر کاهش قابل توجه و برنامه ریزی شده صدور نفت کاهش یافته بود، مجدداً نقش موثر و عمده ای را در اقتصاد ایران ایفا کند. بررسی و مطالعه اوضاع اقتصادی کشور در ادوار مختلف نشان می دهد اقتصاد ایران شدیداً تحت تاثیر تکانه های نفتی قرار گرفته است.

فصل اول این کتاب با عنوان "اقتصاد جنگ" ‌به مسائل نظری مربوط به پدیده‌های جنگ و اقتصاد، تجربیات کشورهای درگیر در جنگ جهانی دوم و نیز تحلیل اوضاع اقتصاد عراق از زمان تأسیس تا پایان دهه ۱۹۷۰ توجه دارد و در ادامه به تحلیل اوضاع اقتصادی عراق در طول جنگ تحمیلی تا اشغال توسط آمریکا در سال ۲۰۰۳ پرداخته است.

فصل دوم با عنوان "اوضاع اقتصادی ایران قبل از شروع جنگ"، اوضاع اقتصادی ایران تا پیش از سال ۱۳۵۹، سرنگونی رژیم پهلوی و سال‌های آغازین شکل‌گیری نظام جمهوری اسلامی را بررسی کرده است.

"بررسی اوضاع اقتصادی ایران در دوران جنگ تحمیلی"‌ فصل سوم و مهم‌ترین فصل کتاب، به دوره زمانی سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ نظر دارد و به بررسی مقایسه‌ای شاخص‌ها و آمارهای مختلف اقتصادی دوران جنگ با قبل و بعد از آن پرداخته است.

رکود شدید اقتصادی، وضعیت نگران کننده شاخص های اقتصادی، کاهش شدید قیمت نفت و درآمدهای نفتی، فشارهای بین المللی، افزایش نبردهای زمینی و همچنین شدت حملات عراق به مراکز اقتصادی و غیرنظامی، گسترش و شدت جنگ نفتکش ها، حضور ناوگان جنگی قدرت های شرق و غرب و درگیری مستقیم با آمریکا از خصوصیات این دوره بوده است. در این میان فشارهای بین الملل نقش عمده ای داشت زیرا هم منجر شد که ایران به بازارهای معمول و ارزان اسلحه دسترسی نداشته باشد در نتیجه برای تهیه تسلیحات جنگی و ادوات نظامی و حتی لوازم یدکی آنها با مشکلات بسیار و متحمل شدن هزینه های بیشتر مواجه شد و هم دخالت قدرت های خارجی و کشورهای منطقه مانع از پیروزی سریع و قاطع ایران بر عراق شد. به هر حال بررسی شاخص های اقتصادی در این دوره حاکی از رکود شدید اقتصادی است که از سال ۱۳۶۵ شروع و در سال ۱۳۶۷ به عمق خود رسید که مهم ترین دلیل آن کاهش بسیار شدید قیمت نفت در بازارهای جهانی از ماه های آخرین سال ۱۳۶۴ بود.

فصل چهارم "خسارت‌های ایران در جنگ تحمیلی"‌ نام گرفته و خسارت‌های وارد آمده، به تفکیک استان‌های کشور و با توجه به آمارهای مستند به گزارش سازمان برنامه و بودجه، عنوان شده است. در این فصل به موضوع جنگ نفت‌کش‌ها و خسارات‌های وارده به بخش حمل و نقل دریایی، به‌طور خاص پرداخته شده است.

فصل پنجم کتاب به نتایج و جمع‌بندی‌ها اختصاص یافته است.