بازیگران اصلی در بازار جهانی نفت

چه کسانی قیمت نفت را تعیین می کنند

دولت‌های کشورهایی که منابع عظیم نفتی دارند، به واسطه مالکیت بر شرکت‌های ملی نفت و در مورد برخی دولت‌های نفتی، عضویت در اوپک، تاثیر قابل‌ملاحظه‌ای در عرضه جهانی نفت دارند.

آیا می‌دانید ایالات‌ متحده آمریکا هیچ شرکت نفت ملی ندارد. سه تا از بزرگترین شرکت‌های بین‌المللی نفت مستقر در آمریکا (اگزان موبیل، شورن و کونوکو فیلیپس) در برابر سهامداران خود و نه دولت آمریکا پاسخگو هستند.

برای پاسخ به این پرسش که «بازیگران اصلی در سمت عرضه بازار جهانی نفت کدامند؟» سه روش ساده وجود دارد. یک روش از طریق مقایسه تفاوت‌های اساسی بین شرکت‌های در مالکیت سرمایه‌گذاران و شرکت‌های تحت کنترل دولت است. روش دیگر بررسی نقش دولت‌های نفتی به ‌طور کلی است و روش سوم که با مقایسه تفاوت‌ها بین سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و مشخصا کشورهای غیر اوپک، به پرسش فوق پاسخ می‌دهد.

هر چند اغلب تصور می‌شود شرکت‌های نفت در مالکیت سرمایه‌گذار، بیشترین مسوولیت را در تولید جهانی نفت دارند، اما این شرکت‌های در کنترل دولت هستند که واقعا اکثریت تولید جاری (بیش از ۵۲درصد) و ذخایر تثبیت شده (۸۸درصد) که شاخص پتانسیل تولید آتی است را در اختیار دارند.

۱) شرکت‌های نفت در مالکیت سرمایه‌گذار و در کنترل دولت، اغلب به صورت متفاوت فعالیت می‌کنند.

ابتدا تفاوت‌ها در سه نوع شرکت را بررسی می‌کنیم که در حال حاضر اساسا تمام نفت خام به اقتصاد جهان را تامین می‌کنند. تمایز بین این سه نوع شرکت، مهم است چون هر کدام راهبردهای عملیاتی و اهداف تولیدی متفاوتی دارند.

۱) شرکت‌های نفتی در مالکیت سرمایه‌گذار شامل اگزان موبیل، رویال داچ‌شل، و بی‌پی (بریتیش پترولیوم) عمدتا دغدغه حداکثرسازی بازدهی سهامداران را دارند. از این شرکت‌ها، اغلب به عنوان شرکت‌های نفتی بین‌المللی نام برده می‌شود که معمولا خیلی سریع میادین نفتی را توسعه داده و اقدام به تولید منابع نفتی می‌کنند که به آنها دسترسی دارند و تولیدات خود را در بازارهای رقابتی به فروش می‌رسانند.

۲) شرکت‌های ملی نفت با استقلال راهبردی و عملیاتی که به صورت شخصیت‌های حقوقی عمل می‌کنند شامل پترو بارس (برزیل) و استات اویل (نروژ). اینها معمولا سعی می‌کنند دغدغه‌های سود محوری خود را با اهداف کشورشان، در توسعه راهبرد شرکتی خود متوازن سازند. در حالی که این شرکت‌ها از اهداف کشور خود پشتیبانی می‌کنند، عمدتا هویت‌هایی سودمدار هستند.

۳) شرکت‌های ملی نفت که به صورت بازوی دولت یا یک موسسه دولتی فعالیت می‌کنند شامل آرامکو عربستان سعودی، پمکس مکزیک و PDVSA ونزوئلا که از برنامه‌های دولت متبوع خویش چه به صورت مالی یا راهبردی پشتیبانی می‌کنند. آنها هم‌چنین سوخت لازم برای مصرف‌کنندگان داخلی را با قیمت‌هایی پایین‌تر از آنچه مصرف‌کنندگان جهانی می‌پردازند، عرضه می‌کنند. این شرکت‌ها همیشه انگیزه، وسیله یا قصد توسعه دادن ذخایر اثبات شده خود را با همان سرعت و آهنگ شرکت‌های تجاری ندارند. شرکت‌های ملی نفت، به علت وضعیت و اهداف متفاوت دولت‌های متبوع‌شان، انواع اهداف متنوع و گسترده را دنبال می‌کنند که لزوما بازارمحور نیستند از قبیل استخدام شهروندان، تعقیب اهداف سیاست داخلی یا خارجی دولت، توجه به درآمد بلندمدت و عرضه ارزان انرژی به داخل.

۲) دولت‌ها نیز بازیگران اصلی در بازارهای جهانی نفت هستند.

دولت‌های کشورهای نفت‌خیز، علاوه بر تاثیرگذاری بر عملیات شرکت‌های ملی نفت، می‌توانند با تغییر مقررات مالی مثلا ساختارهای مالیاتی، تاثیر مستقیمی بر عرضه جهانی نفت بگذارند چنین تغییری، شرکت‌های سودمحور را مجبور به تغییر برنامه‌های تولید یا تشکیل اتحادهای استراتژیک با سایر ملت‌های تولیدکننده مهم (از قبیل اعضای اوپک) می‌کند. چون اکثر ذخایر در تعداد معدودی از کشورها متمرکز گشته است، تغییرات در رهبری یا اتحادهای استراتژیک کشورهای منفرد، اثرات قابل توجهی بر عرضه جهانی نفت و بازارهای انرژی نسبت به سال‌های گذشته داشته است.

۳) کشورهای اوپک با همدیگر کار می‌کنند تا بر عرضه جهانی نفت تاثیر بگذارند.

اوپک گروهی از کشورهای جهان با بیشترین ذخایر نفتی است که سیاست‌های تولید نفت خویش را هماهنگ می‌سازند. در ژانویه ۲۰۰۹، دوازده کشور عضو اوپک عبارت بودند از: الجزایر، آنگولا، اکوادور، ایران، عراق، کویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات و ونزوئلا، آنها با همدیگر تقریبا سه چهارم ذخایر نفت اثبات شده کل جهان را کنترل می‌کنند.

اوپک با وضع سهمیه تولید به هر عضو به استثنای عراق تلاش می‌کند تا بر میزان نفت در دسترس جهان تاثیر بگذارد که برای عراق در حال حاضر سهمیه تعیین نشده است. سابقه رعایت سهمیه‌ها توسط اعضای اوپک مختلط است، به ‌طوری که تصمیمات تولید نهایتا در دست هر کشور عضو است. همه کشورهای عضو اوپک شرکت‌ ملی نفت دارند و اکثر آنها به شرکت‌های بین‌المللی نیز اجازه می‌دهند تا درون مرزهایشان فعالیت کنند.

هر کشور عضو اوپک که خواهان کاهش تولید در واکنش به کاهش سهمیه خود است، این تصمیم را با محدود ساختن تولید شرکت‌های نفتی فعال درون مرزهایش اجرا می‌کند. در مجموع، تصمیمات اتخاذ شده توسط اعضای اوپک بر بازار کلی نفت تاثیر می‌گذارد با تعیین اینکه چقدر از شکاف بین تقاضای جهانی و عرضه غیراوپک با تولید آنها پر می‌شود.

ذخایر نفتی به طور روزافزونی در کشورهای اوپک و شرکت‌های ملی نفت متمرکز می‌شود. کشورهای اوپک و شرکت‌های نفت ملی آنها، اکثریت ذخایر نفتی اثبات شده را در اختیار دارند و درصد ذخایر در اختیار آنها رو به افزایش است. این تمرکز باعث اهمیت یافتن بیشتر آنها در آینده به عنوان بازیگران اصلی در بازار جهانی نفت می‌شود و تنش در بازار را به صورت بالقوه بالا می‌برد و فشار به سمت بالای قیمت‌ها را در صورت رشد تقاضای جهانی نفت به وجود می‌آورد.

منبع: سایت اداره اطلاعات انرژی آمریکا