پوست اندازی یا اپوزیسیون قانونی

انتخابات نهمین دوره ریاست جمهوری را می توان مرزبندی جدید گروه های سیاسی دانست از جمله گروه هایی كه تقسیم بندی قبلی خود را به هم زده و در قالب جدیدی وارد عرصه انتخابات شدند را می توان جبهه مشاركت و سازمان مجاهدین انقلاب نامید كه با جدا شدن رسمی از بدنه احزاب ۱۸گانه دوم خرداد, دست به ائتلاف با نیروهای ملی مذهبی و نهضت آزادی زدند و جبهه دموكراسی خواهی یا اصلاح طلبان پیشرو را تشكیل دادند این جریان علی رغم تبلیغات گسترده كاندیدایشان یعنی مصطفی معین نتوانستند جایگاهی بهتر از رتبه پنجم را در انتخابات كسب كنند

این جریان در مرحله دوم نیز با شعار «جلوگیری از اختناق» به طور جدی به حمایت از هاشمی رفسنجانی پرداختند ولی باز هم برنده میدان نبودند و اكنون در حالی باید به حیات سیاسی خود ادامه دهند كه هیچ یك از نهادهای مدنی انتخابی را در اختیار ندارند و این تجربه جدیدی برای این جریان است. از این رو در این مطلب با نگاهی به سابقه این نحله سیاسی به تحلیل موضع گیری های اخیر سران آنها و استراتژی آینده آنها خواهیم پرداخت.

جبهه مشاركت، چگونگی تشكیل

جبهه مشاركت را می توان نماد طبقه «چپ مدرن» دانست. جریانی كه با چپ سنتی كه در اوایل انقلاب به فعالیت می پرداخت كمتر شباهتی دارد.پس از دورماندن جناح چپ از قدرت از سال ۶۸ به بعد ، برخی فرزندان جناح چپ سنتی ، رو به سوی تجدد و نوآوری و بازنگری در عقاید سابق خود آورده و برای موفقیت در مبارزات سیاسی به سمت تأكید بر توسعه سیاسی و گسترش احزاب روی آوردند. چپ مدرن تعدادی از دانشجویان خط امام بودند كه روزی از دیوار سفارت آمریكا بالا رفته بودند. نمایندگان این جناح در دولت سازندگی به ویژه در حوزه های فرهنگی حضور فعال داشتند اما همگی پس از مدتی صحنه را به طور كامل ترك كردند. این جریان برخلاف نسخه سنتی خود با تندروی و دولتی شدن صرف امور مخالف است.

حزب مشاركت و یا به عبارت بهتر بدنه اصلی جبهه دوم خرداد بنا به اهدافی نظیر ایجاد انسجام درونی جبهه اصلاحات بعد از سال ۷۶ و دراختیار گرفتن مجلس ششم در سال ۷۸ توسط تعدادی از اعضای مؤثر ستادهای انتخاباتی ریاست جمهوری خاتمی و برخی از اقوام از جمله برادر ایشان تشكیل شد.جبهه مشاركت در اقدامی معنادار در زمان تأسیس، نام جبهه را بر خود نهاد و از قرار گرفتن زیر چتر واژه حزب گریزان بود. جبهه مشاركت در واقع با كوله باری از هویت های متنوع چپ اسلامی متولد شد. شاید به دلیل همین تنوع بود كه سران حزب بیش از آن كه خویش را وارث چپ اسلامی بدانند مایل بودند نماینده جنبش اصلاحات قلمداد شوند از این رو در اساسنامه حزب راه را برای ورود اعضای احزاب دیگر باز گذاشتند و در جمع بیش از یكصد نفری اعضای مؤسس خود نه تنها نام ها پر از تشكل های موازی چپ (از جمله سازمان مجاهدین انقلاب، انجمن اسلامی معلمان، انجمن اسلامی مدرسین و...) را گنجاند بلكه سدی در راه ورود سمپات های گروه هایی چون كارگزاران سازندگی هم قرار ندادند. همین ویژگی باعث شد مشاركت در مدت كوتاه فعالیت خود، بتواند نبض جریان دوم خرداد را دراختیار بگیرد.

مشاركت در بطن كار

سیدمحمد رضا خاتمی برادر رئیس جمهور و نفر اول انتخابات تهران در انتخابات مجلس ششم دبیر كلی این حزب را به عهده گرفت و سعید حجاریان، سیدمصطفی تاج زاده و محسن میردامادی، نیز به عنوان تئوریسین های این حزب فعالیت خود را آغاز كردند.اعضای شورای مركزی این حزب در سالهای گذشته مختلف بودند ولی در این میان می توان به افرادی نظیر محمدرضا عارف، حبیب ا... بی طرف، سیدصفدر حسینی، علی شكوری راد، محمد نعیمی پور، عباس عبدی، عبدا... رمضان زاده، هادی خانیكی، الهه كولایی، رجبعلی مزروعی، محمدحسین شریف زادگان، حسین كاشفی، محمود حجتی، هادی قابل، حسین واله، داوود سلمانی، ناصر خالقی و... اشاره كرد، افرادی كه یا در دولت حضور دارند یا بعداً از سران مجلس ششم شدند. رئیس جمهور كه از ابتدا با تشكیل حزبی به ریاست خود مخالف بود این بار از اقدام نزدیكان خود استقبال كرد ولی خود رأساً وارد این حزب نشد. اولین گام انتخابات مجلس ششم بود كه مشاركتی ها توانستند پیروزی زودهنگامی را كسب كرده و بسیاری از كرسی های مجلس را تصاحب كنند و یكی از قوی ترین فراكسیون های پارلمانی را به ریاست محسن میردامادی تشكیل دهند. ارائه طرح ها و لوایح سیاسی، نطق های آتشین، امضای نامه های سیاسی، تحقیق و تفحص های مختلف از نهادهایی كه مدیریت آنها اصلاح طلب نبودند، همگی در راستای سیاست های این حزب دنبال می شد. اما اینگونه اقدامات با مخالفت های جدی احزابی همچون مجمع روحانیون، حزب همبستگی و حتی كارگزاران مواجه شد.مشاركت در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری خاتمی نیز بار اصلی را به دوش كشید اما در انتخابات دور دوم شوراها احساس كرد كه باید بیشترین سهم را در لیست این جبهه داشته باشد لذا همین امر مانع از ائتلاف در این جبهه شد و نهایتاً سه لیست جداگانه از دل جبهه دوم خرداد بیرون آمد.اسفند سال ۸۱ زمانی بود كه پس از چند پیروزی پیاپی، هیچ كدام از لیست های جبهه دوم خرداد نتوانستند راهی به درون شورای شهر بیابند. این بار لیست غیرسیاسی ائتلاف آبادگران به شورای شهر راه یافت. انتخابات بعدی در اسفند سال ۸۲ برگزار شد و جبهه مشاركت ترجیح داد برخلاف مجمع روحانیون در این انتخابات شركت نكند. البته این تصمیم بعد از استعفای تعدادی از اعضای این حزب از مجلس ششم و تحصن ۲۰ روزه آنان صورت گرفت.

جبهه مشاركت در انتخابات ریاست جمهوری

پس از عدم موفقیت این حزب در دو انتخابات پیاپی، اعضای مشاركت تنها راه باقی ماندن در قدرت را انتخابات ریاست جمهوری و تصاحب كرسی ریاست قوه مجریه دانستند. آنان كه اختلافات جدی را در مجلس ششم با مهدی كروبی تجربه كرده بودند تصمیم گرفتند گزینه ای را كه به گرایشاتشان نزدیك باشد وارد عرصه انتخابات كنند اما این گزینه در عین حال احتمال رد صلاحیتش هم كم باشد ازاین رو مصطفی معین را وارد عرصه رقابت كردند.معین با مشكل جدی كمبود محبوبیت مطرح بود و به عبارت بهتر برای مردم چهره ای ناشناخته به شمار می آمد ازاین رو سران این جبهه سعی كردند از افراد شناخته شده به عنوان مشاوران و اعضای كابینه احتمالی وی استفاده كنند. لذا محمدرضا خاتمی، الهه كولایی، محسن میردامادی، بهزاد نبوی، صفایی فراهانی و... به عنوان تیم معین به مردم معرفی شدند. معین بیشتر سعی خود را در جذب آرای خاموش به عمل آورد ولی پس از مدتی سعی كرد غیر از این قشر و خواص و دانشگاهیان كه عمده هواداران معین را تشكیل می دادند به توده های مردم هم روی آورد. معین در تبلیغات انتخاباتی خود از حقوق شهروندی، دموكراسی خواهی، آزادی سیاسی، ارتقای سطح دانشگاه ها، اصلاح قانون اساسی و... دم زد. شعارهایی كه امروزه برای مردم دیگر جذابیتی نداشت.

نكته مهم در استراتژی جدید این حزب پس از عدم ائتلاف با مهدی كروبی و حمایت نكردن از وی این بود كه مشاركت به همراه سازمان مجاهدین انقلاب عملا از جبهه دوم خرداد جدا شده و به ائتلاف با ملی _ مذهبی ها و نهضت آزادی دست زدند. افرادی كه در جریان انقلاب فرهنگی و تصفیه نیروهای غیرخودی در دفتر تحكیم وحدت در اوایل انقلاب دست به حذف جریانات ملی _ مذهبی و نهضت آزادی زده بودند پس از دو دهه برای پیشبرد اهداف انتخاباتی خود به ائتلاف با همان جریان ها اقدام كردند و این امر به عنوان یكی از پارادوكس های جریانات سیاسی در تاریخ ثبت گردید. این امر از تغییر چیدمان های سیاسی كشور به صورت رسمی خبر می دهد و این كه عبارات و مرزبندی هایی نظیر اصلاح طلب و اصول گرا دیگر كاربردی ندارد. این امر تا جایی پیش رفت كه مصطفی معین حتی نسبت به صحت نامه امام(ره) نسبت به نهضت آزادی خدشه وارد كرد . این حمایت معین از دوستان جدید خود از سوی برخی منسوبین به مجمع روحانیون كه در دفتر نشر آثار امام(ره) فعالیت دارند بی پاسخ نماند.

شكستی دوباره

پس از اعلام نتایج مرحله اول، مصطفی معین به جایگاهی بهتر از رتبه پنجم دست نیافت ازاین رو اعضای مشاركت پس از برخی توجیه ها و اظهارات، تصمیم گرفتند در مرحله دوم از هاشمی رفسنجانی حمایت كنند.حتی مصطفی معین كه در ابتدا اعلام كرده بود در انتخابات مرحله دوم شركت نخواهد كرد، پس از مدتی به اعلام حمایت از هاشمی پرداخت. روش های تبلیغاتی مشاركت در این یك هفته برای هاشمی نیز بیش از آن كه تبلیغی برای هاشمی باشد، در راستای تخریب كاندید ای مقابل هاشمی بود. سراسر شهر روی بیلبوردها نوشته شده بود: «رأی به هاشمی، برای جلوگیری از اختناق» ولی این روش هم كارساز نیفتاد و جبهه مشاركت دریافت كه در این انتخابات هم بازنده شده و حال باید از رأی مردم تمكین كند.

---