او یکی از خفتگان مُلک ری است

آرامگاه استاد سید محمد محیط طباطبایی در شهر باستانی ری, واقع است چه کسی او و دیگر خفتگان مُلک ری را می شناسد

آرامگاه استاد سید محمد محیط طباطبایی در همین نزدیکی تهران و در شهر باستانی ری، و در محله‌ای به نام ظهیرآباد، درست روبروی درب شرقی ابن‌بابویه (شیخ صدوق) و در نزدیکی بنایی آجری با چشم‌اندازی بسیار زیبا که به برج طغرل معروف است واقع شده. برای بازدید از این بنای تاریخی مثل سایر آثار و ابنیه تاریخی در شهرهای مختلف باید بلیط تهیه کرده و داخل شوید. شاید بسیاری از ما نام و عکس برج طغرل را فقط در کتاب‌های تاریخ مدرسه خوانده‌و دیده‌ایم که بنایی است متعلق به دوران سلجوقیان. اما شاید ندانیم این بنا در کجا واقع شده است و یا اگر هم بدانیم تا به حال از آن بازدید نکرده‌ایم.

البته ناگفته نماند که چند سالی است، امکان بازدید از این بنای تاریخی بعد از مرمت آن به همت و کوشش سازمان میراث فرهنگی فراهم شده است. در ابتدای ورود با منظره بنایی مواجه می‌شوید که گل‌های زیبای اطراف آن زینت‌بخش محیط بنا گردیده است و نوشتار روی تابلو شناسنامه برج را چنین معرفی می‌کند: « این بنای آجری که به برج طغرل معروف است از آثار اواخر دوره سلجوقیان بشمار می‌رود و از روی قرائن مختلف می‌توان آن را مربوط به نیمه دوم قرن ششم هجری(قرن ۱۳میلادی) دانست. ارتفاع برج که بدون سقف است در حدود ۲۰ متر می‌باشد ولی هنگام آبادی مانند سایر برج‌های آرامگاهی همزمان خود دارای گنبدی مخروطی شکل و ارتفاع بیشتر بوده است. ضخامت دیوار برج از ۷۵/۱ تا ۷۵/۲ متر و قطر داخلی و خارجی آن به ترتیب ۱۱ و ۱۶ متر است. سطح بدنه بیرونی برج به ۲ ترک تقسیم شده و این امر علاوه بر استحکام و استقامت بنا بر زیبایی آن‌هم افزوده است. هنگام آبادی در قسمت فوقانی برج تزئینات و کتیبه‌ای بخط کوفی وجود داشته که در قرن گذشته از بین رفته است.

در سال ۱۳۰۱ هجری قمری(۱۸۸۴میلادی) به فرمان ناصرآلدین شاه قاجار بخش فوقانی برج که فرو ریخته بود مرمت و بازسازی شد و در سال‌های اخیر نیز تغییراتی در این بنا انجام گردیده است». متولی بنا از وجود در‌هایی می‌گفت که در مدخل برج قرار داشته اما امروز دیگر اثری از آن‌درها نیست. از داخل برج وقتی به بالا نگاه می‌کنی سقف آن را آسمانی می‌بینی که به مقتضای فصلی که از برج دیدن می‌کنی آفتابی و نیلگون یا ابری و بارانی است. در قسمت‌های فوقانی دیوار برج منفذهایی قرار دارد که آشیان پرندگان شده است. اما از درب شرقی برج که خارج می‌شویم در گوشه شمال غربی در میان گل‌ها و درختان زیبا مقبره‌ای قرار دارد که نام استاد سید محمد محیط طباطبایی یکی از پژوهشگران و مفاخر بزرگ ایران زمین بر روی آن حک گردیده است.

سید محمد طباطبایی در سال ۱۲۸۱ شمسی در قریه کوهستانی گزلا از توابع اردستان چشم به جهان گشود. دوره طفولیت را در زواره اردستان گذراند. و در مکتب‌خانه همان شهر تحصیل کرد. سپس در مدرسه کاسه‌گران اصفهان به تحصیل زبان فرانسه پرداخت و در بازگشت از اصفهان در مدرسه ابتدایی زواره شروع به تدریس کرد. از سال ۱۳۰۲ شمسی به تهران آمد و به مدت سه سال در مدرسه دارالفنون به تحصیل در رشته ادبیات و حقوق پرداخت. سپس به استخدام وزارت معارف درآمد و به منظور ریاست دبیرستانی در خوزستان عازم آن‌جا شد. پس از سه سال خدمت در خوزستان به تهران آمد و در مدرسه دارالفنون و دانشکده افسری در زمینه تاریخ و جغرافیا شروع به تدریس کرد.

استاد محیط طباطبایی از سال ۱۳۰۶ حرفه روزنامه‌نگاری را با درج مقالات تاریخی و ادبی برای روزنامه‌های معروف آن زمان مثل شفق سرخ، ستاره جهان ایران و ایران آغاز کرد. درج مقالات او درباره محمدبن‌زکریای رازی، اعزام محصل به اروپا و... توانایی و شایستگی محیط را در کار پژوهش ثابت کرد. استاد محیط در سال ۱۳۱۳ پس از شرکت در کنگره هزاره فردوسی و ایراد خطابه محققانه درباره (عقیده دینی فردوسی) شهرت جهانی یافت و در میان دانشمندان ایرانی و خارجی بعنوان یک محقق و پژوهشگر عمیق و عالم، احترام بسیار کسب کرد. محیط تمرین مجله نویسی را از ۱۳۱۷ با مجله (آموزش و پرورش) به مدیریت خود آغاز کرد.

وی در شهریور سال ۱۳۲۱ با تاسیس مجله (محیط) که مطالب آن بیشتر جنبه تاریخی و ادبی داشت تنها سه شماره از آن را منتشر کرد. مجله محیط بار دیگر از شهریور ۱۳۲۶ بطور هفتگی منتشر می‌شد که حاوی مطالب سیاسی و اجتماعی بود اما بیش از چهارده شماره انتشار نیافت و در آذر ۱۳۲۶ به خاموشی گرایید. استاد محیط در سال ۱۳۲۷ شمسی سرپرستی برنامه مرزهای دانش رادیو را به عهده گرفت که خود در آن برنامه‌ها سخنرانی می‌کرد و هنوز دوستداران فرهنگ و ادب و تاریخ و مذهب و اخلاق آن گفتارها را به خاطر دارند، و در همان برنامه از استادان و دانشمندان و محققان دعوت می‌کرد که در موضوعی خاص سخنرانی کنند. مقالات تحقیقی او در مجله ارمغان، مهر و تعلیم و تربیت، محیط را محققی پرمایه، جامع و شایسته نام خویش نشان داد. روح جستجوگر و علاقه سرشارش به فرهنگ و ادب ایران زمین او را یک لحظه از کار تحقیق و پژوهش باز نمی‌گذاشت.

اینگونه بود که او بدون اینکه در هیچ دانشگاهی و در محضر هیچ استادی درس خوانده باشد، در سایه هوش سرشار و حافظه نیرومند و عشق و ایمان به آموختن و مطالعه بسیار به مقام والایی که داشت رسیده بود. و بی‌گمان محیط به زبان فارسی عشق می‌ورزید و ماندگاری فرهنگ ایرانی را در بقاء و پایداری این زبان می‌دانست. محیط از شناسندگان نسخ خطی و چندی هم از گروهی بود که برای کتابخانه مجلس نسخه‌های خطی را ارزیابی می‌کردند. او بیش از شصت سال قلم زد و بیش از دو هزار مقاله نوشت. شاید آخرین حق‌شناسی کشور نسبت به مقام علمی محیط انتخاب ایشان به عضویت فرهنگستان زبان و ادب ایران در سال ۱۳۶۹ بوده است سرانجام استاد محیط این اسوه تلاش و پشتکار در شهریور ۱۳۷۱ چشم از جهان فانی فرو بست. و امروز برج طغرل آرامگاه انسان فرهیخته‌ای است که تحقیقات و پژوهش‌های ارزنده‌اش برای فرهنگ و ادب ایران به یادگار مانده است. استاد سید محیط طباطبایی در مکانی آرمیده است که شاید کمتر کسی حتی نامی از او شنیده باشد که بخواهد به دنبال آرامگاه او باشد. بر میراث فرهنگی است که به بهانه شناخت نسل جوان با اسطوره‌های فرهنگی این مرز و بوم آرامگاه این بزرگان را شناسایی کرده و شمه‌ای از زندگی و آثار به جای مانده از آن‌ها را معرفی کند.

الهام تقوی