کرمان

● مجموعه گنجعلی‌خان
مجموعه گنجعلی‌خان از جاذبه‌های مهم گردشگری شهر کرمان است و شامل: میدان، مسجد، حمام، بازار، سرا و سایر ابنیه دیگری است که در دوران حکومت گنجعلی‌خان (از …

مجموعه گنجعلی‌خان

مجموعه گنجعلی‌خان از جاذبه‌های مهم گردشگری شهر کرمان است و شامل: میدان، مسجد، حمام، بازار، سرا و سایر ابنیه دیگری است که در دوران حکومت گنجعلی‌خان (از سرداران سلحشور دربار صفویه) احداث شده است.

حمام گنجعلی‌خان

یکی از مهم‌ترین بناهای این مجموعه، حمامی است که در ضلع جنوبی میدان و در میانه بازار بزرگ کرمان واقع شده است و در سال ۱۰۲۰ ه.ق ساخته شده و معمار آن سلطان محمد، اهل یزد بوده است. در حمام گنجعلی‌خان اثری بدیع از نقاشی‌ها، مقرنس‌کاری‌ها، کاشی‌کاری‌ها و گچ‌بری‌های زیبا، با استفاده از تزئینات سنگی بسیار ظریف دیده می‌شود. این حمام ۲۶ متر طول، ۳۰ متر عرض، و حدود ۱۳۰۰ مترمربع زیربنا دارد، که شامل سردر، دالان ورودی، رختکن، هشتی حد فاصل گرم‌خانه، خزینه، چال حوض، بخش خصوصی و تون می‌باشد.

این حمام تا حدود ۶۰ سال پیش دایر بوده اما در حال حاضر، نقش و کاربرد گردشگری پیدا کرده و همه روزه (به‌ویژه در ایام تعطیلات) پذیرای بازدیدکنندگان بسیاری است. در این حمام، مجسمه‌های مومی ملبس به لباس‌های سنتی مردم کرمان، صحنه‌هائی از استحمام به‌شیوهٔ سنتی، و وسایل مختلف حمام، به نمایش گذاشته شده است. لازم به ذکر است که این مجسمه‌ها در سال ۱۳۵۲ در دانشکده هنرهای زیبای تهران، طراحی و به این محل منتقل شده‌اند.

میدان گنجعلی‌خان

از دیگر آثاری که از مجموعه گنجعلی‌خان بر جای مانده، میدانی در بخش مرکزی شهر کرمان است که در حاشیه بازار بزرگ واقع شده است و همانند میدان‌های نقش جهان در اصفهان و یا میرچخماق در یزد، در اطراف خود بعضی از عناصر شهری را گرد آورده است. در سه ضلع میدان گنجعلی‌خان، بازار واقع شده و در ضلع دیگرش سرای گنجعلی‌خان قرار دارد. وجود حمام، آب انبار، ضرابخانه و هم‌جواری با بازارها و چهارسوق، این مجموعه به هم تنیده را کامل کرده است. طاق‌نماهای آجری، کاشی‌کاری، فضای سبز، حوض آب و دیگر آثار دیدنی، بر زیبائی این میدان افزوده‌اند.

مسجد گنجعلی‌خان

این مسجد در ضلع شرقی و در جوار سرای گنجعلی‌خان واقع شده است. ورودی آن از طریق طاق‌نماهای میدان می‌باشد که بسیار ساده اجراء شده‌اند. در بدنه داخلی طاق‌نما، تزئینات گچ‌بری با طرح گره، دیده می‌شود که تماشاگر را مجذوب می‌کند. تاریخ احداث مسجد ۱۷۰۰ ه.ق است و نقشهٔ گنبدخانه به شکل مربع است که در پاکار تبدیل به هشت، و در مرکز گنبد، تبدیل به نورگیر ۱۲ ضغلی شده است. تمامی سطح داخلی گنبد با مقرنس‌کاری و تزئینات مرسوم دوره صفویه تزئین شده است.

ضرابخانه (موزه سکه)

این بنا در وسط بازار غربی و در شمال میدان واقع شده است. نقشهٔ آن چهار طاقی و به شکل هشت ضلعی می‌باشد که دارای گنبد مرکزی و ایوان‌های جانبی است. طاق‌ها و ایوان‌های ضرابخانه با گچ‌بری‌های زیبائی تزئین گردیده است.

این بنا از آثار اواخر دوره گنجعلی‌خان است و محل ضرب سکه و مسکوکات طلا و نقره دولتی بوده و در حال حاضر، انواع سکه‌های قدیمی در غرفه‌های آن به نمایش گذاشته شده و یکی از معتبرترین موزه‌های سکه ایران محسوب می‌شود.

آب انبار

این بنا در حد میانی بازار غربی قرار دارد و دارای سردری زیبا با تزئینات مربوط به دوره صفویه می‌باشد. تاریخ احداث آن ۱۰۲۹ ه.ق است. این آب انبار به دستور علیمردان‌خان، پسر گنجعلی‌خان بنا شده و معمار آن استاد عبدا... بوده است. این آب انبار با دهلیزی طولانی و راه‌پله به پاآب راه دارد و مخزن آن در این قسمت واقع شده است. این مکان، در عصر خود، یکی از معتبرترین آب انبارها تلقی می‌شده است.

سرای گنجعلی‌خان

در ضلع شرقی میدان و در محور آن، سردر بلند و زیبائی وجود دارد که تاریخ احداث آن، به سال ۱۰۰۷ ه.ق می‌رسد. ساختمان این سرا در دو طبقه احداث شده و در طبقه زیرین دکاکین و در طبقه فوقانی حجره‌های تجار دیده می‌شود. نمای این سرا دارای کاشی‌کاری معرق بوده و طرح‌های مورد استفاده، نقوش مرسوم عصر صفویه است که تحت تأثیر هنر نقاشی چین و مغول می‌باشد. نقشهٔ سرا، چهار ایوانی است که در ایوان‌های شرقی، شمالی و جنوبی تزئیناتی از نوع گچ‌بری و نقاشی وجود دارد و در دوره‌های بعدی ورودی‌هائی از طرفین شمال و جنوب به‌داخل آن گشوده شده است که سرا را به بازارهای اختیاری و نمدمالی متصل می‌نماید.

بازار گنجعلی‌خان

این بازار خط مستقیمی است که در دو سوی آن، دو دروازه ورودی و خروجی شهر، یعنی دروازه ارگ و دروازه مسجد (وکیل) قرار دارد. طول این بازار حدود سه کیلومتر است و متشکل از کاروانسراها، سراها و تیمچه‌هائی است که همگی در دو راستای عمود بر هم جای گرفته‌اند. بخشی از بازار بزرگ کرمان در مجاورت مجموعه گنجعلی‌خان قرار دارد که بازار مسگری و بازار گنجعلی‌خان از آن جمله‌اند.