قالی در طول دوران ساسانی

از صنعت قالیبافی ایران در زمان ساسانیان یادگاری در دست نیست جز روایتهایی در نوشته‌های پراکنده. در سالنامهٔ چینی (سوئی سو Sui -Su) (مربوط به سالهای ۵۹۰ - ۶۱۷ برابر با سالهای ۵ -۳۲) قالی …

از صنعت قالیبافی ایران در زمان ساسانیان یادگاری در دست نیست جز روایتهایی در نوشته‌های پراکنده. در سالنامهٔ چینی (سوئی سو Sui -Su) (مربوط به سالهای ۵۹۰ - ۶۱۷ برابر با سالهای ۵ -۳۲) قالی از جمله فرآورده‌های ایران شمرده شده است. در جنگ هراکلیوس شاهنشاه روم شرقی با خسروپرویز و پیروزی وی و غارت شهر تیسفون در اوایل سدهٔ هفتم میلادی (۶۲۸ میلادی)، از جمله اشیاء غارت شده از ایران از "قالی‌های نرم" نیز یاد شده است.همچنین این روایت وجود دارد که بر "تخت طاق‌دیس" (طاق کسری در تیسفون) دز زمان خسروپرویز، فرشی با طرح باغ که نمودار چهار فصل سال بوده، گسترده می‌شده است. مؤلف تاریخ طبری اسم این قالی را بهار خسرو یا "موقع بهار خسرو" ذکر می‌کند. در وصف این قالی که آن را با قالی بهارستان یکی می‌دانند آمده است که نقشهٔ آن مانند باغی بود در فصل بهار که با گلهای رنگارنگ و درختان پر برگ و همچنین با نگارهٔ حوض آب و جویهایی در وسط آن و مرغابی‌های نشسته بر کناره‌های جوی، آذین شده بود. زمینهٔ قالی از نخهایی سیمین و زرین بافته شده بود و برگ درختان و گلهای آن از ابریشم روشن بود. این فرش که گفته می‌شود گوهرنشان بوده است به نظر می‌رسد گلیم‌گونه باشد. چون اگر گره‌بافت بود با اندازه‌ای که برای آن روایت کرده‌اند (۳۰ متر در ۳۰ متر) باید نزدیک ۵/۲ تن وزن داشته باشد. مورخان عرب این قالی را اینگونه توصیف کرده اند: «گوشه‌های آن تختی باشکوه از گلهای آبی، قرمز، سفید، زرد و سبز است؛ رنگ زمینهٔ آن همرنگ زمین با طلاست و سنگهائی به شفافیت کریستال که تصویری از آب [را بوجود می‌آورد]. گیاهان با حریر و میوه‌ها با رنگ سنگی شکل گرفته‌اند».

از سوی دیگر چندین قطعه از پارچه‌های دورهٔ ساسانی در کلیساها و موزه‌های اروپا و امریکا وجود دارد که نشانی پیشرفت صنعت بافندگی و رنگرزی در این زمان است. به نظر برخی از کارشناسان هنر، این پارچه‌ها ظریفترین بافته‌هایی است که تا آن زمان بوجود آمده بوده است. فرش معروف این دوره، فرش بهارستان است که گفته می‌شود برای خسرو انوشیروان بافته شد و تا زمان یزدگرد سوم در موارد خاصی در قصر مدائن از آن استفاده می شد. این فرش که به احتمال همان فرش «بهار خسرو» است، در بزرگی ابعاد (به روایتی باندازه ۴۵۰ و ۹۰ قدم) و با به کارگیری نخهای عالی و ابریشم و زر و سیم و به نخ کشیدن انواع جواهر رنگارنگ در آن از قابلیت بافت هنرمندان آن عصر نشان دارد. در مورد فرش بهارستان افسانه‌هایی تا حد اغراق به وجود آمده است. در مورد سرنوشت آن نیز داستانهایی گفته شده است که بعضی از آنها خالی از غرض نیست. در روضهٔ الصفا آمده است که "سعد" از فرماندهان اسلام بی آنکه دست تصرفی بدان فرش دراز کند آن را به مدینه فرستاد تا قطعه قطعه شود و بین مهاجرین و انصار تقسیم گردد. بعضی اعتقاد دارند که این فرش پس از بریده شدن به قطعات، به فروش رسیده است.