رصدآسمان با چشم های خودمان

برای رصد کردن بدون هیچ ابزار خاصی راه هایی وجود دارد که به ما کمک می کند خیلی راحت آن چه می بینیم را بشناسیم و اطلاعات خوبی را درباره آن کسب کنیم

برای رصد کردن بدون هیچ ابزار خاصی راه‌هایی وجود دارد که به ما کمک می‌کند خیلی راحت آن‌چه می‌بینیم را بشناسیم و اطلاعات خوبی را درباره آن کسب کنیم. در شب‌های تابستان که فراغت بیشتری هم داریم و به خاطر مناسب بودن شرایط جوی می‌توانیم به راحتی آسمان را ببینیم. برای همین قرار است در چند شماره از «فوت‌و‌فن» درباره روش‌هایی برای تشخیص اجرام آسمانی برایتان حرف بزنیم. شاید خیلی‌ها تصور کنند که باید اطلاعات پیچیده‌ای درباره آسمان بدانند اما ما می‌خواهیم خیلی ساده هر وقت به آسمان نگاه می‌کنید، بدون داشتن ابزار پیشرفته بدانید آن‌چه می‌بینید چیست و چه ماهیتی دارد. مثلا زمانی که خارج از خانه هستید و یا از پنجره بیرون را نگاه می‌کنید شاید بتوانید یک یا دو تیر شهاب، چندین ستاره، یک یا دو سیاره، صورت‌های فلکی روشن و معروف، ماه و حتی گاهی ماهواره‌های اطراف زمین را ببینید! اگر هم به خارج از شهر رفته باشید علاوه بر همه این‌ها ممکن است بخشی از کهکشان راه شیری، چند سحابی و کهکشان(تکه‌‌های ابرمانند) و یا حتی دنباله‌دار هم ببینید. برای این که با ما همراه شوید دو چشم لازم دارید و کمی حوصله و البته ذوق. برای شروع بهتر است بدانیم هرکدام از اجرامی که گفتیم چه خصوصیات ظاهری دارند و چگونه می‌شود از یکدیگر تشخیص‌شان داد. در شماره‌های بعدی روش‌های شناخت بقیه اجرام و پیدا کردن صورت‌های فلکی تابستان و دوربین‌های دوچشمی و عکاسی نجومی مطالبی خواهیم داشت.

● ستاره‌ها چراغ‌های آسمانی

از جذاب‌ترین و پر شمارترین اجرامی که در آسمان می‌بینیم ستاره‌ها هستند. خارج از شهر و دور از نور‌های مزاحم می‌توان ۲ تا ۳ هزار ستاره را با چشم غیر مسلح دید و از زیبایی‌ شان حیرت زده شد. اگر خیلی ذوق‌زده نشویم و با دقت بیشتری به آن‌ها نگاه کنیم، می‌فهمیم که رنگ این نور‌های نقطه‌ای با هم فرق می‌کند، ستارگانی که رنگ‌های متمایل به آبی و سفید دارند دمای خیلی زیادی(بیشتر از دمای خورشید!) دارند و ستارگانی که رنگ‌های متمایل به قرمز دارند دمای‌شان کم(کمتر از دمای خورشید) است. ستارگان در فضا حرکت‌هایی دارند که برای چشم ما به آسانی قابل رویت نیست. در واقع ممکن است در طول یک سال هم هیچ تغییری در وضعیت نسبی آن‌ها در آسمان دیده نشود. حتی ممکن است این زمان به هزاران سال هم برسد!(البته به غیر از حرکت کوچکی که در قرار گیری صورت‌های فلکی در ماه‌های مختلف می‌بینیم.) اما فاصله زیادی که بین ما و ستاره‌ها وجود دارد، باعث می‌شود که تغییرات حرکتی آن‌ها برای ما محسوس نباشد. به همین خاطر ستاره‌ها از قدیم راهنمای مسافران بوده‌اند. البته شناسایی ستارگان شاخصه‌های دیگری هم دارد که تخصصی است. اگر هر بار که به آسمان نگاه می‌کنید سعی کنید آن‌ها را بر اساس مکانشان و رنگ و روشنایی در ذهن خود دسته بندی کنید بعد ازچند بار دیدن، چشمانتان آن‌ها را زود‌تر خواهد شناخت. البته اطلس‌هایی در ابعاد کوچک و قیمت کم وجود دارد که می توانید خیلی راحت همراه خود داشته باشید و از روی فصل و ماهی از سال که در آن قرار دارید ستارگان آسمان را شناسایی کنید.

● سیاره‌ها همسایه‌ها در منظومه شمسی

در شبی صاف و پر ستاره که آسمان را نگاه می‌کنید، ستارگان زیادی را در آسمان بی‌کران می‌بینید اما واقعیت این است که در میان این همه ستاره سیاراتی وجود دارند که به دلیل آشنا نبودن چشم ما با آسمان ممکن است آن‌ها را با ستاره اشتباه بگیریم! گاهی ممکن است پر نورترین جرمی که در آسمان شب است توجه‌تان را جلب کند و با خود بگویید عجب ستاره پرنوری! حتما این سوال پیش می‌آید که با وجود این شباهت ظاهری چطور می‌توان آن‌ها را از هم تشخیص داد؟ احتیاجی به فسفر سوزاندن نیست(!) تفاوت‌های زیادی بین سیاره و ستاره وجود دارد که ما به تفاوت‌هایی که می شود با چشم دید اشاره می کنیم:

۱) سیارات درزمینه آسمان با گذشت زمان حرکت ظاهری دارند، که به راحتی در چندین دقیقه قابل مشاهده است. حرکت سیارات عموما از غرب به شرق است.

۲) ستارگان به دلیل فاصله زیاد به حالت چشمک‌زن دیده می‌شوند اما نوری که از سیارات می‌بینیم پایدار و یکنواخت است.

۳) ستارگان در تمام نقاط آسمان دیده می‌شوند اما سیارات در نوار باریکی از آسمان قابل دیدن هستند.

از سیارات منظومه شمسی مشتری و زحل معمولا در آسمان شب خیلی پر نور دیده می‌شوند «البته زمانی که در موقعیت مناسب قرار بگیرند». زهره را هم به هنگام طلوع و غروب خورشید می‌توانید پیدا کنید. با کمک این ۳ تفاوت و کمی حوصله می‌توانید سیاره پیدا کنید البته در شب‌های تابستان به دنبال مشتری باشید.

● شهاب‌واره‌ها اجرام سر‌گردان

گاهی ممکن است در آسمان حرکت سریع نقطه‌ای نورانی را به صورت یک خط سفید و روشن به مدت کوتاه دیده باشید. این لحظه حتما یکی از قشنگ‌ترین لحظه‌های نگاه به آسمان است که دائم آرزو می‌کنید کاش دوباره تکرار شود تا بیشتر لذت ببرید. این‌ها همان سنگ ریزه‌های کوچک و سرگردان در منظومه شمسی هستند که نامشان شهاب‌واره است. اگر شهاب‌واره‌ها به جو زمین برسند و بسوزند شهاب یا تیر شهاب گفته می‌شوند و اگر هم که از جو عبور کنند و به زمین بیفتند شهاب‌سنگ می‌شوند.

این سنگ ریزه‌های کوچک که تا این حد ما را سرخوش می‌کنند معمولا بقایای هسته یک ستاره دنباله‌دار هستند. آن‌ها معمولا برای کسانی که آسمان را نمی‌شناسند ممکن است اشیایی مرموز به نظر بیایند اما اگر زمان‌های بارش شهابی در سال را بدانید می‌توانید با دو چشم صبور به انتظار آن‌ها بنشینید، البته اگر هم به خارج شهر بروید که مسلما تعداد بیشتری خواهید دید چون وسعت آسمان بیشتر از قاب پنجره خانه‌تان است.

هر بارش شهابی از صورت فلکی خاصی در آسمان آغاز می‌شود که با پیدا کردن آن در آسمان راحت‌تر می‌شود شانس خود را برای دیدن شهاب‌ها بالا ببرید. بین شهاب‌ها و دنباله‌دار‌ها تفاوت‌های زیادی وجود دارد اما به دلیل تصورات اشتباه ممکن است شبیه به هم به نظر بیایند. اما این را به خاطر داشته باشید که شما ممکن است در هر سال چندین تیر شهاب ببینید اما در کل عمر خود فقط یک یا ۲ دنباله‌دار ببینید!

نویسنده: مریم ملی