چگونه بچه‌ها را به مسواک زدن عادت بدهیم؟

چرا بسیاری از افراد با اینکه می‌دانند بعضی رفتارها برای سلامت‌شان مضر است، باز به آن رفتارها ادامه می‌دهند؟ مثلا چرا با اینکه اکثر ما می‌دانیم که خوردن مکرر مواد قندی باعث …

چرا بسیاری از افراد با اینکه می‌دانند بعضی رفتارها برای سلامت‌شان مضر است، باز به آن رفتارها ادامه می‌دهند؟ مثلا چرا با اینکه اکثر ما می‌دانیم که خوردن مکرر مواد قندی باعث پوسیدگی دندان می‌شود، این کار را انجام می‌دهیم؟

شاید بسیاری از ما هنگامی‌که تلاش کرده‌ایم یک عادت بد را تغییر دهیم یا یک رفتار بهداشتی مناسب را در پیش بگیریم به دلایل مختلف موفق به انجام این کار نشده‌ایم. ممکن است گاهی فکر کرده باشیم که تغییر عادت کاری ناممکن است و بهتر است اصلا به آن فکر نکنیم اما اولین نکته مهم در مورد تغییر رفتار این است که یادگیری یک رفتار خوب ۳ حیطه دارد:

حیطه دانش و آگاهی:

اینکه ما بدانیم که رفتار خوب چه تاثیری بر سلامت ما خواهد داشت.

حیطه نگرش:

اینکه ما باور داشته باشیم که رفتار خوب باعث بهبود وضع سلامت ما خواهد شد.

حیطه عملکرد:

اینکه ما مهارت‌های مربوط به رفتار مناسب را به طور عملی یاد بگیریم.

باید توجه کنیم که لزوما بالا بودن آگاهی افراد (حیطه اول)، به تغییر رفتار مناسب منجر نمی‌شود. به عنوان نمونه، اکثر افراد سیگاری می‌دانند که سیگار برای سلامت مضر است اما به کشیدن سیگار ادامه می‌دهند. مهم است که به جنبه‌های نگرش و عملکردی رفتار هم توجه شود. مثلا اگر می‌خواهیم در کودک یک رفتار مناسب ایجاد کنیم، علاوه بر بالا بردن دانش و آگاهی او (مثلا در مورد مسواک زدن) باید سعی کنیم این رفتار مناسب برای او به یک ارزش تبدیل شود (مثلا از طریق القای اینکه شخصیت‌های محبوب او مسواک می‌زنند) و در عین حال مهارت‌های مربوط به رفتار صحیح (مانند روش درست مسواک زدن) را به طور عملی به او آموزش دهیم.

مساله مهم دیگر این است که تغییر رفتار، فرآیندی زمان‌بر و چندمرحله‌ای است. یعنی گاهی برای ایجاد یک رفتار خوب یا ترک یک عادت بد، نیاز به چند بار تلاش است. نباید با یکبار تلاش و به نتیجه نرسیدن، ناامید شد.

نکته بعدی، نقش اطرافیان و نزدیکان در تغییر رفتار است. تشویق، حمایت و توجه از سوی دیگران، نقش مهمی‌در ایجاد و تداوم تغییر رفتار دارد. همچنین به مساله انگیزه در تغییر رفتار هم باید توجه کنیم. مثلا اینکه به نوجوانان و جوانان بگوییم که برای پیشگیری از سرطان ریه، سیگار نکشید. شاید در آن سن برای آنان ملموس نباشد، اما تاکید بر اینکه با سیگار کشیدن، دهان بد بو می‌شود، دندان‌ها رنگ می‌گیرند و ممکن است در برقراری ارتباط با دیگران مشکل ایجاد شود، شاید انگیزه قوی‌تری برای این گروه سنی ایجاد کند. اگر اصولی که ذکر شد، در تغییر رفتار چه برای خودمان و چه برای دیگران (مثلا فرزندان‌مان) مدنظر باشد، تغییر رفتار موفق‌تر خواهد بود.

دکتر محمد رضا خامی

متخصص سلامت دهان و دندان‌پزشکی اجتماعی

عضو هیات علمی دانشکده دندان‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران