جامعه اطلاعاتی مردم مدار, فراگیر و توسعه گرا

انتقادنگران مطالعات ارتباطی بر این باورند كه یكی از مسائل كنونی كاربرد واژه جامعه اطلاعاتی آن است كه با استفاده از این واژه, تكنولوژی های اطلاعات و ارتباطات و دسترسی به آنها به خود و بیش از آنكه به عنوان «ابزارهای مورد نیاز» برای توسعه و پیشرفت معرفی گردند, به منزلهٔ «هدف مورد نظر» در این زمینه شناخته می شوند

انتقادنگران جامعهٔ اطلاعاتی معتقدند كه جامعهٔ اطلاعاتی از نیازهای شركت‌ ای بزرگ فراملی سرچشمه گرفته است و به خدمت برای تأمین نیازهای واقعی بشریت و رفع نگرانی‌های رو به فزون آن توجهی ندارد. آنان بر این باورند تنها یك الگوی واحد «جامعه اطلاعاتی» وجود ندارد، بلكه ایجاد «جامعهٔ اطلاعاتی» فراوان و گوناگون امكانپذیر است آنان بر این باورند كه باید مشخص شود، چه نوع جامعهٔ اطلاعاتی، می‌تواند به بهترین وجه به پیشرفت و توسعهٔ اجتماعی و پیشبرد حقوق بشر، كمك كند. برگزاری اجلاس جهانی سران دربارهٔ جامعهٔ اطلاعاتی در ژنو و تونس فرصت و امكانی فراهم ساخت تا جامعه جهانی برای ترسیم و تبین چنین جامعه‌ای تصمیم‌گیری كند و نهادهای دیگر دست‌اندركار این موضوع را با خود همراه سازد تا با همكاری آنها، به ایجاد جامعهٔ اطلاعاتی مطلوب، فراگیر و توسعه مدار دست بزنند.

انتقادنگران مطالعات ارتباطی بر این باورند كه یكی از مسائل كنونی كاربرد واژه جامعه اطلاعاتی آن است كه با استفاده از این واژه، تكنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات و دسترسی به آنها به خود و بیش از آنكه به عنوان «ابزارهای مورد نیاز» برای توسعه و پیشرفت معرفی گردند، به منزلهٔ «هدف مورد نظر» در این زمینه شناخته می‌شوند.

در اعلامیهٔ اصول و برنامه عمل اجلاس جهانی سران دربارهٔ جامعهٔ اطلاعاتی در روزهای ۱۰ تا ۱۲ دسامبر ۲۰۰۳ (۱۹ تا ۲۱ آذرماه ۱۳۸۲) در ژنو هدف‌های اساسی جامعه اطلاعاتی، «ایجاد یك جامعه اطلاعاتی دارای ابعاد انسانی، فراگیر و اولویت دهندهٔ توسعهٔ پایدار و تأمین كنندهٔ امكانات اطلاعاتی و معرفتی، بر اساس اصول دموكراسی واحترام به حقوق بشر و آزادی‌های بنیادی، ضرورت استفاده از تكنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات برای پیشبرد هدفهای توسعه‌ای اعلامیهٔ هزاره (مصوب ۸ سپامبر ۲۰۰۰) و مقابله با شكاف دیجیتال و تبدیل آن به یك فرصت دیجیتال، اعلام گردیده است.

در اعلامیهٔ اصول اجلاس مذكور، در بخشی از آن با عنوان «یك جامعه اطلاعاتی برای همه»، اصول بنیادی مورد نظر برای نیل به چنین جامعه‌ای را معرفی كرده و در این زمینه «نقش دولت‌ها و سایر دست‌اندركاران اجلاس عالی ژنو در پیشبرد تكنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات برای توسعه»، «زیرساخت اطلاعات و ارتباطات، شالودهٔ اصلی یك جامعهٔ اطلاعاتی فراگیر»، «دستری به اطلاعات و معرفت‌ها»، «ایجاد و تقویت توانمندی‌ها»، «برقراری اعتماد وامنیت در كاربرد تكنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات»، «ایجاد یك محیط مساعد»، «كاركردهای تكنولوژی‌های اطلاعات وارتباطات در تمام زمینه‌ها»، «دگرگونی فرهنگی و هویتی؛ گوناگونی زبانی ومحتوای محلی»، «رسانه‌ها»، «ابعاد اخلاقی جامعه اطلاعاتی» و «همكاری‌های بین‌المللی و منطقه‌ای» را مشخص ساخته است.

در دومین اجلاس جهانی سران دربارهٔ جامعهٔ اطلاعاتی در تونس در روزهای ۲۸ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۰۵ (۲۵ تا ۲۷ آبان ۱۳۸۴)، نمایندگان مردم دنیا ضمن اعلام حمایت صریح خود از اعلامیه اصول و برنامه كاری تصویب شده در اولین مرحله اجلاس جهانی سران دربارهٔ جامعهٔ اطلاعاتی، خاطرنشان ساختند كه:

ما بار دیگر علاقه وتعهد خود را در مورد ایجاد اطلاعاتی مردمی، جامع و توسعه‌گرا بر اساس اصول و اهداف منشور سازمان ملل، قانون بین‌المللی و چندجانبه مؤثر، با احترام و حمایت از اعلامیهٔ حقوق بشر، به طوریكه مردم در سراسر جهان قادر به ایجاد، دسترسی، استفاده و به اشتراك گذاری اطلاعات و دانشی برای دستیابی به استعدادهایشان با هدف ارتقاء توسعه پایدار، كیفیت زندگی، از بین بردن فقر و دستیابی به اهداف پذیرفته شده بین‌المللی توسعه در اعلامیه هزار باشند، اعلام می‌كنیم.»

نمایندگان مردم دنیا در این اجلاس تأكید كردند كه «بار دیگر جهانی بودن، غیرقابل تقسیم بودن، وابستگی متقابل تمامی موضوعات مرتبط با حقوق بشر و آزادی‌های اصولی، شامل حق توسعه و پیشرفت- كه در اعلامیه وین ارائه شده است- را تصریح می‌نماییم و بار دیگر اعلام می‌داریم كه دموكراسی، توسعه پایدار و احترام به حقوق بشر و آزادی‌های اصولی و همچنین حاكمیت خوب در تمام سطوح دارای وابستگی متقابل و استوار دو طرفه است.»

نمایندگان شركت كننده در این اجلاس با تأكید دوباره محتوای اعلامیه اصول ژنو تأكید كردند كه آزادی بیان و آزادی جریان اطلاعات، ایده‌ها و دانش، برای جامعه اطلاعاتی ضروری و اساسی بوده و برای توسعه و پیشرفت مفید هستند.

آنان ضمن تأكید بر تعهدات ایجاد شد در ژنو و بنای آنها درتونس اعلام كردند كه «ما تصمیم‌های خود را در رابطه با تضمین اینكه همه افراد می‌توانند از فرصت‌های ارائه شده توسط تكنولوژی‌های جدید ارتباطات و اطلاعات بوسیله دعوت از دولتها و بخش خصوصی، جامعه مدنی، سازمان ملل متحد و دیگر سازمانهای بین‌الملی بهره ببرند، بار دیگر اعلام می‌:نیم كه این بخشها باید با یكدیگر در جهت اهداف زیر كاركنند: افزایش میزان دسترسی به فنآوری‌ها و زیرساخت ارتباطات و اطلاعات و همچنین اطلاعات و دانش، ایجاد ظرفیت، افزایش اطمینان و امنیت در استفاده از تكنولوژی‌های اطلاعات وارتباطات، ایجاد محیطی توانمند در تمامی سطوح، توسعه و گسترش كاربردهای تكنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات، تقویت و تنوع جنبه‌[ای مختلف فرهنگی و احترام به آنها، شناخت نقش رسانه‌ها، عنوان ابعاد اخلاقی جامعه اطلاعاتی و تشویق همكاری بین‌المللی و منطقه‌ای. ما این مسائل را به عنوان اصول كلیدی برای ایجاد یك جامعه اطلاعاتی فراگیر تأیید می‌كنیم.

نمایندگان مردم دنیا به نقش دسترسی به اطلاعات و به اشتراك گذاری و ایجاد مشاركت در امر دانش در تقویت توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اشاره كردند و خاطرنشان كرده‌اند: «كه می‌توان با حذف موانع انتقال جهانی، همیشگی و موجود در هر جا، متناسب، و قابل خرید و ارزان برای دسترسی به اطلاعات به اهداف توسعه بین‌المللی در اعلامیه هزاره دست یافت و اهمیت حذف موانع را در كاهش شكاف دیجیتالی، بویژه آنهایی كه مانع دستیابی كامل به توسعه و پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كشورها و رفاه مردمشان، به ویژه در كشورهای در حال توسعه می‌شوند را تأیید و تأكید می‌كنیم. سطوح توسعه و گسترش كاربردهای تكنولوژی‌های اطلاعاتی وارتباطات، تقویت و تنوع جنبه‌[ای مختلف فرهنگی و ... را به عنوان اصول كلیدی برای ایجاد یك جامعه اطلاعاتی فراگیر تأیید می‌كنیم.»

نمایندگان مردم دنیا به نقش اساسی «دسترسی به اطلاعات و به اشتراك گذاری و ایجاد مشاركت درامر دانش درتقویت توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اشاره كردند و اعلام كردند كه با كاهش شكاف دیجیتالی می‌توان به توسعه و پیشرفت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كشورها و بویژه كشورهای در حال توسعه» كمك كرد.

آنان با تأكید براینكه تكنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات امكانات زیادی را برای جمعیت وسیع‌تری برای به اشتراك‌گذاری دانش بشری و توسعه فراهم كرده است، تأكید كرده‌آند كه این تكنولوژی‌ها از توان زیادی برای توسعه دسترسی به كیفیت آموزشی، افزایش سواد و آموزشی مقدماتی و اولیه جهانی و تسهیل فرآیند آموزش و در نهایت ایجاد زمینه برای جامعه اطلاعاتی فراگیر، توسعه‌گرا كه در آن به تنوع فرهنگی و زبانی احترام گذاشته می‌شود، برخوردار است. (بیانیه اجلاس سران جامعه اطلاعاتی، تونس ۲۸ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۰۵)بنابراین، جامعه اطلاعاتی باید ضامن آزادی بیان، حقوق بشر و آزادی‌[ای اساسی بشر باشد ودر جهت توسعه پایدار و بر اساس اصول دموكراسی و آزادی‌ای بنیادی حركت كند. در جامعه اطلاعاتی باید اطلاعات در دسترس همگان قرار گیرد به طوری كه مردم سراسر جهان با استفاده برابر از اطلاعات و دانش‌ به استعدادهایشان برای رسیدن به توسعه پایدار و بهبود كیفیت زندگی دست پیدا كنند. به عبارتی جامعه اطلاعاتی باید یك جامعه مردمی، فراگیر و توسعه‌مدار باشد تا بتواند به اهداف آرمانی و انسانی خود دست پیدا كند.