پرفسور ریچارد فرای

پرفسور ریچارد فرای ‏Richard Nelson Frye)‎‏)‏ ۱۰ژانویه ۱۹۲۰ (۲۱ دی‌ ۱۲۹۸) در خانواده سوئدی‌تبار در ایالت آلابامای آمریکا زاده شد. در نوجوانی با مطالعه داستانهای تاریخی به شرق و تاریخش علاقه‌مند …

پرفسور ریچارد فرای ‏Richard Nelson Frye)‎‏)‏ ۱۰ژانویه ۱۹۲۰ (۲۱ دی‌ ۱۲۹۸) در خانواده سوئدی‌تبار در ایالت آلابامای آمریکا زاده شد. در نوجوانی با مطالعه داستانهای تاریخی به شرق و تاریخش علاقه‌مند شد و به همین سبب همزمان با تحصیل فلسفه در دانشگاه ایلی‌نویز، در رشته تاریخ نیز به تحصیل پرداخت و زبان عربی و ترکی و هنرهای اسلامی را آموخت. در آنجا با آلبرت اومستد آشنا شد و مجذوب سخنان او درباره کشفیات جدید مؤسسه شرق‌شناسی در تخت جمشید شد و مطالعات خود را در این زمینه دنبال کرد. پس از گذراندن دوره‌های چین‌شناسی و باستان‌شناسی چین و ژاپن، نزد دکتر محمد سمسار زبان فارسی آموخت و به یاری او کتاب «تاریخ بخارا» اثر نرشخی را ترجمه کرد و همین تبدیل به رساله دکتری وی در دانشگاه هاروارد شد. ‏ در سالهای ۱۹۴۳ و ۱۹۴۴ به ایران و افغانستان و هند سفر کرد و در این سفرها به آثار باستانی علاقه وافری یافت. در سال ۱۹۴۶ در مدرسه مطالعات شرقی و آفریقایی لندن به تحصیل زبان سغدی و پهلوی پرداخت و پس از بازگشت به هاروارد، شروع به تدریس انسان‌شناسی و تاریخ و مذاهب خاورمیانه کرد و همزمان زبان ارمنی را آموخت. به سبب تلاش برای ایجاد کرسی تدریس زبان ارمنی و ارمنی‌شناسی در دانشگاه‌هاروارد، لقب «ارمنی افتخاری» را دریافت کرد. او به زبانهای فارسی، عربی، پشتو، ازبکی، ترکی، روسی، آلمانی و فرانسوی مسلط است و با زبانهای اوستایی، پهلوی و سغدی آشنایی کامل دارد.

فعالیتهای ایران‌شناسی

در تابستان ۱۹۴۸ به ایران بازگشت و در سفری طاقت‌فرسا، کشفیاتی در پاسارگاد انجام داد و در تهران با شخصیت‌های ادبی مانند دهخدا، دکتر محمد معین، صادق هدایت، سعید نفیسی، عباس اقبال، بزرگ علوی، جلال آل‌احمد، مینوی و بسیاری دیگر آشنا شد. تلاشهای وی منجر به ایجاد کرسی تدریس مطالعات ایرانی در دانشگاه کلمبیا شد و او به عنوان اولین استاد کرسی مطالعات ایرانی منصوب شد. بعدها آنجا را به قصد ‌هاروارد ترک کرد. در این دانشگاه نیز موفق به ایجاد کرسی تدریس مطالعات ایرانی شد؛ همچنین «مرکز مطالعات خاورمیانه» را تأسیس کرد که یکی‌ از برجسته‌ترین کارهایش محسوب می‌شود.‏

فرای یکی از بنیادگذاران این مرکز در تهران نیز بود و نخستین مدرسه تابستانی مطالعات ایرانی را در دانشگاه شیراز سازمان داد. وی سالها در سازمان‌دهی کنگره‌های ایران‌شناسی سهیم بود و در خارج از ایران نیز با دانشگاههایی که علاقه مند به مطالعات ایران و آموزش زبان فارسی بودند، همکاری داشته‌است. مرحوم دهخدا به سبب علاقه وی به امر ایرانی‌شناسی، او را «ایران‌دوست» می‌نامید که فرای در امضای خود این لقب را به کار می‌برد.

از میان کتابهای بسیاری که فرای درباره تمدن ایران و ایرانیان نوشته‌، می‌توان به کتابهای زیر به عنوان برجسته‌ترین آثار وی اشاره کرد: ترجمه تاریخ بخارا، میراث ایران، عصر زرین فرهنگ ایران، تاریخ ایران باستان، و ویرایش چهار جلد از کتاب تاریخ ایران کمبریج (از یورش اعراب تا زمان سلجوقیان).‏

به پاس همین تلاشهای پیگیر در شناساندن قلمرو فرهنگی و تاریخی ایران و ایرانیان بود که در نوزدهمین جشنواره بین‌المللی خوارزمی در سال ۱۳۸۴ از وی به عنوان میهمان افتخاری جشنواره قدردانی شد. گفتنی است وی طی تقاضایی از رئیس‌جمهور درخواست کرد در ایران به خاک سپرده شود که مورد موافقت قرار گرفت.

فرای در نامه اش ‌نوشت: «این جانب که تمام زندگی فعال خود را صرف شناختن و شناساندن فرهنگ و تمدن درخشان ایران باستانی و ایران اسلامی کرده ام، از مقام ریاست جمهوری درخواست می‌نمایم اجازه داده شود جسد این جانب پس از مرگم در کنار زاینده رود در شهر زیبای اصفهان که پیوسته عاشق آن بوده‌ام، به خاک سپرده شود. باشد که پیوند ناگسستنی دو ملت شریف ایران و آمریکا برای جهانیان ثابت گردد.»

رئیس‌جمهور نیز در پاسخ به این درخواست طی دستوری به وزارت کشور نوشت: «سلام بر سرزمین مقدس ایران و ملت بزرگش! بحمدالله فرهنگ وتمدن ایران اسلامی منطبق بر فطرتهای پاک بشری و جاذب دلهای شیفته از هر نژاد و قوم وسرزمینی است. با تقدیر از این استاد ارجمند که عمر خود را وقف شناخت میراث کهن و ارزشمند فرهنگ وطن سرافرازمان کرده‌اند و با آرزوی طول عمر همراه با موفقیت درخدمت به بشریت و معرفی فرهنگ اصیل اسلامی این دیار به سایر ملتها، لازم است ترتیبی دهید که خواسته ایشان محقق شود...»