گواهی های انحصاری

می توان گفت تقریبا تمام سکه هایی که تا به حال به گردش درآمده اند از انحصار بهره برده و پول قانونی یا پول رایج ۱ بوده اند

می‌توان گفت تقریبا تمام سکه‌هایی که تا به حال به گردش درآمده‌اند از انحصار بهره برده و پول قانونی یا پول رایج (۱) بوده‌اند.

ضرب سکه به صورت خصوصی در زمان‌ها و مکان‌های محدودی وجود داشته است، اما در مورد همان‌ها هم تعیین اندازه مناسب سکه‌ها همچنان در اختیار دولت بوده است. مثال این مورد آمریکای قدیم است.

در این مورد ضرب سکه در ابعاد بزرگی به صورت خصوصی انجام می‌شده است، اما با این حال قانون اساسی ایالات متحده وظیفه تعیین وزن و اندازه آنها را به کنگره واگذار کرده بود. همچنین این قانون به کنگره این اجازه را می‌داد که با استفاده از نیروی پلیس، در مقابل هر کسی که به تولید یا استفاده سکه‌هایی به غیر از شکل رسمی تعیین شده می‌پردازد، اقدام کند.

به این ترتیب در این شرایط انتخاب کاملا آزاد برای تولید و استفاده از سکه‌های جایگزین وجود نداشته است. در این میان برخی سکه‌ها نیز از انحصارات قانونی بهره‌مند بوده‌اند که به آنها سکه‌های انحصاری می‌گوییم.

توجه کنید که ضرب سکه انحصاری فی نفسه نمی‌تواند مستلزم تورم در یک سطح عمده شود. مخصوصا در مورد سکه‌های سالم (۲) نمی‌توان از تورم عمده سخن گفت. اما حتی در مورد سکه‌های تنزل ارزش داده شده هم تورم احتمالا بسیار محدود خواهد بود.

دلیل این موضوع این است که رجحانات قانونی «صرفا» پول‌ها و گواهی‌های پولی جایگزین و رقیب را از دور خارج می‌کنند.

آنها فهرستی را که استفاده‌کنندگان از پول از روی آن به انتخاب دست می‌زنند را محدود می‌کنند، اما آنها را از ارزیابی و انتخاب پول انحصاری که مناسب می‌بینند باز نمی‌دارند. مثلا در مورد سکه‌های تنزل ارزش داده شده، این موضوع به این معنی است که قوانین انحصاری مردم را آزاد می‌گذارد تا سکه‌های قدیمی (که حاوی طلای خالص بیشتری بوده‌اند) و سکه‌های جدید تنزل ارزش داده شده را تشخیص بدهند. در این صورت ممکن است دو نظام قیمتی به وجود آید یا اگر معلوم شود که تشخیص سکه‌های قدیم و جدید در مبادلات روزانه بیش از اندازه سخت است، حاضرین در بازار ممکن است تصمیم به ذوب سکه‌های قدیمی یا فروش آنها در خارج از مرزهای کشور بگیرند.

با توجه به آنچه گذشت در هرصورت اثرات تورمی وجود نخواهد داشت (و اگر بخواهد پیامدی هم به وجود آید احتمال اینکه آن پیامد آثار رکودی ناچیز باشد بیشتر است).

از نظر کسی که اقدام به تنزل ارزش می‌کند (دولت) ممکن است برای مدتی بتواند مشتریانش را فریب دهد که هیچ تنزل ارزشی در کار نیست، اما یک چنین تقلبی نخواهد توانست مدت زیادی دوام بیاورد. به محض اینکه حاضرین در بازار متوجه شوند که موضوع از چه قرار است، دست به خرید و فروش سکه‌های جدید در نرخ‌های اسمی متفاوت خواهند زد تا از این طریق شاخص‌های حقیقی مبادله را بدون تغییر نگه دارند. به این ترتیب درآمد اضافی‌ای از این کار برای کسی که اقدام به تنزل ارزش می‌کند متصور نخواهد بود. به همین دلیل هم هست که تنزل ارزش هیچگاه تحت صرف حمایت رجحانات انحصاری به اجرا در نمی‌آید. در عمل سکه‌های دولتی همیشه توسط مزیت‌های قوانین پول رایج نیز حمایت شده‌اند.

موضوعات در مورد گواهی‌هایی که به صورت فیزیکی با فلزات پولی همراه نیستند (به خصوص اسکناس‌ها و سپرده‌های دیداری) نیز مشابه همین مباحثی است که در موردش صحبت شد. آنها هم می‌توانند در یک بازار آزاد تولید شوند و در عین حال بر خلاف سکه‌ها، آنها در زمان‌ها و مکان‌های بسیاری در طول تاریخ تحت شرایط رقابتی تولید شده‌اند. در قرن نوزدهم بیشتر دولت‌های غربی انحصارات اسکناسی را از طریق برخی بانک‌ها به اجرا درآوردند.

این بانک‌ها بر مبنای اصل ذخیره-کسری عمل کرده و تورم اسکناسی قابل توجهی را در پی داشته‌اند، اما همانند سکه‌های تنزل ارزش داده شده، انحصار به تنهایی عامل این تورم نبوده است. دلیل آن هم مشخص و ساده است، رجحان انحصاری صرفا محصولات رقیب را محدود می‌کند اما افراد را از ارزیابی و انتخاب اسکناس‌های انحصاری که فکر می‌کنند مناسب‌تر است باز نمی‌دارد. به این ترتیب انحصار اسکناس حاضرین در بازار را آزاد می‌گذارد تا اگر لازم دیدند تمام این اسکناس‌ها را کنار بگذارند و تمام کارهای خود را با استفاده از سکه‌ها انجام دهند. بنابراین همانند مورد سکه‌ها باید گفت که رجحانات انحصاری برای اسکناس‌ها به‌طور ذاتی مضر و از نظر اجتماعی مخرب است، اما در مقابل، اثر کمی آنها احتمالا بسیار کوچک خواهد بود.

سید امیرحسین میرابوطالبی

پاورقی:

۱- عبارت Legal Tender که به پول‌هایی گفته می‌شود که از پشتیبانی دولت برخوردار بوده و باید در پرداخت‌ها مورد قبول واقع شوند.

۲- سکه‌هایی که تمام ارزشی که روی آن حک شده را در داخل خود به صورت فلز گرانبها داشته باشد.