نامه و نامه نگاری

هر زمان سخن از نامه به میان می آید، همگان به یاد روزگارانی نه چندان دور می افتند که امکانات ارتباطی چون تلفن این همه پیشرفت نداشت و یکی از راه های ارتباطی نگارش نامه بود. هرچند …

هر زمان سخن از نامه به میان می آید، همگان به یاد روزگارانی نه چندان دور می افتند که امکانات ارتباطی چون تلفن این همه پیشرفت نداشت و یکی از راه های ارتباطی نگارش نامه بود. هرچند نامه نوشتن امری به ظاهر ساده بود و تنها هدف از نگارش آن جویا شدن از احوال مخاطب بود، اما در نوع خودش و به صورت پنهان یک حرکت ادبی به شمار می آمد، در این راستا عده ای از صاحبان قلم با برقرار کردن ارتباطات مکاتبه ای با یکدیگر ضمن نگارش نامه های ادبی و پرمحتوا رفته رفته اثری را خلق می کردند که از آن تحت عناوینی چون «نامه نگاری های ادبی» یاد می شد که از آن جمله می توان به کتاب «نامه های جلال آل احمد به سیمین دانشور» اشاره کرد.

باید بگوییم فن نامه نگاری در ایران سابقه ای چندین هزار ساله دارد. در دوران حکومت هخامنشیان واژه ها را با خط میخی بر روی پوست دباغی شده جانوران می نوشتند. سپس آن پوست رابه دست چاپار یا پیک می دادند تا به مقصد برساند و با پیشرفت این امر در دوران حکومت ساسانیان چاپارخانه هایی ایجاد شد. بعد از ورود اسلام به ایران و همگانی شدن مقوله یادگیری نوشتن و خواندن، نامه نگاری از حالت اشرافی خارج شد و آنان که استعداد یادگیری داشتند به کار کتابت و نگارش پرداختند و جالب آن که در این رهگذر و در طول قرون متمادی آثاری بدیع پدیدار شد که از آن جمله می توان به نامه های عین القضات و منشآت قائم مقام فراهانی اشاره کرد.

نامه ها در وهله اول به دو نوع «نامه های رسمی و اداری» و «نامه های خصوصی و دوستانه» تقسیم بندی می شوند. البته خود نامه های رسمی و اداری هم در دو مجموعه «نامه های اداری» و «نامه های کوتاه چون پیام تبریک، تسلیت و» خلاصه می شوند. پس از همین جا مشخص است که نگارش هر یک از نامه ها قواعد و اصول خاص خودش را دارد. آنچه برای نگارش نامه های اداری لازم است نثر صریح و خلاصه و بی ابهام است در شروع و پایان نامه از کلمات احترام آمیز و به دور از چرب زبانی استفاده شود. کاغذ آن باید تمیز، مقاوم و در اندازه معین (۲۱*۱۵ یا ۳۰*۲۱) باشد. در صورت نیاز اسناد یا مدارکی به آن ضمیمه شود. این نامه ها باید بدون خط خوردگی و غلط املایی باشد. در گوشه سمت چپ آن (قسمت بالا) تاریخ نامه و در گوشه سمت چپ (پایین) امضا گذاشته شود، قید نام و نشانی کامل و در صورت لزوم شغل و محل کار یا تلفن تماس، ضروری است. رعایت نشانه های نگارشی چون نقطه، ویرگول و حاشیه گذاری و نیز رعایت بند یا پاراگراف در این نوع نامه ها از ملزومات است. در مقابل، نامه های خصوصی و دوستانه هم از ویژگی هایی برخوردارند که از آن جمله می توان به این موارد اشاره کرد؛ این نامه ها عاطفی تر، صمیمی تر و بی تکلف تراند و حرف های خصوصی در آن ها مطرح می شود. طول نامه های خصوصی باید با نوع مناسبات نویسنده و گیرنده تنظیم شود. انتخاب کاغذ مناسب، خط خوانا، سطور مرتب و منظم و پاکیزگی نامه از دیگر مواردی است که باید رعایت گردد. در این نوع نامه ها رعایت اعتدال شرط است. هرچند این نامه ها خصوصی است اما این دلیل نمی شود که به زبان شکسته و محاوره ای نوشته شود. البته در ادامه نباید از نامه های کوتاه چون پیام های تبریک، تسلیت و دعوت نامه غافل شد. زیرا این نوع نامه ها که حاوی پیام های کوتاه هستند، لازم است کوتاه، گویا، محترمانه و صریح باشند.

به هرحال هرچند این روزها چونان گذشته از فن نامه نگاری آن گونه که بایسته است استفاده نمی شود و خود این می تواند باعث ضعف نگارشی افراد جامعه باشد، اما بسیار اتفاق می افتد که فرد نیازمند است تا نامه ای را به رشته تحریر درآورد. پس دقت کردن به نکات فوق اهمیت خاصی دارد، مثلا اگر شخص در انتخاب قلم دقت کند و به جای استفاده از مداد یا خودکار از خودنویس بهره ببرد و یا به جای استفاده از کاغذ کاهی و یا خط دار از کاغذ سفید و براق استفاده کند و نیز به جای داشتن خط بد و یا کاربرد خط چاپی از خط زیبا و نستعلیق خود بهره ببرد چه بسا نامه ای که می نویسد بیانگر شخصیت والا و ارجمند اوست و می تواند بر مخاطب اثرگذار، باشد!

محمد محرمی