اپرای پکن

اپرای پكن كه اخیراً به شكل تئاتری عرضه می شود, ریشه در تاریخ كهن چین دارد و سابقه آن دست كم به قرن دوازدهم میلادی می رسد در آن دوران این اپرا در تئاترهای عمومی شهر هانگ ژو ۱ ـ كه پایتخت سلسله سانگ ۲ جنوبی بود ۱۲۷۶ ـ ۱۱۷۹ ـ با حضور جمعیت كثیری اجرا می شد محبوب ترین شكلهای تئاتری در آن دوران, نوعی نمایش جنوبی به نام نانكسی ۳ بود كه در آن, گفت وگوها به شعر نوشته و به ترانه یا دكلمه اجرا می شد

اپرای پكن كه اخیراً به شكل تئاتری عرضه می‌شود، ریشه در تاریخ كهن چین دارد و سابقه آن دست‌كم به قرن دوازدهم میلادی می‌رسد. در آن دوران این اپرا در تئاترهای عمومی شهر هانگ‌ژو(۱) ـ كه پایتخت سلسله سانگ(۲) جنوبی بود (۱۲۷۶ ـ ۱۱۷۹)‌ـ با حضور جمعیت كثیری اجرا می‌شد. محبوب‌ترین شكلهای تئاتری در آن دوران، نوعی نمایش جنوبی به نام نانكسی(۳) بود كه در آن، گفت‌وگوها به‌شعر نوشته و به ترانه یا دكلمه اجرا می‌شد. نمایشنامه‌های مفصل تئاتر جنوبی را افراد و گروههای گمنام می‌نوشتند ـ كه تقسیم‌بندی به‌صورت پرده و مختصات دیگر تئاتری به شیوه امروزی را نداشتند و متن به‌صورت كلی نوشته، با توجه به امكانات و وضعیت، اجرا می‌شد ـ كه اغلب با اركستری از سازهای زهی و بادی و گروه همسرایانی كه بیرون از صحنه حضور داشتند و همچنین تماشاگران، همراهی می‌شدند. در آغاز قرن سیزدهم، فاتحان مغولی به‌نوعی اپرای شمالی به نام زاژو(۴) علاقه‌مند شدند. این اپرا، نمایشی بود كه معمولاً از چند پرده تشكیل می‌شد ـ برخلاف اپرای جنوبی ـ در اینجا شخصیت اصلی، شعری تغزلی را به تنهایی می‌خواند و در حالی‌كه سایر شخصیتها، اشعار خودشان را می‌خواندند، او در كل‌ّ هر پرده از نمایش، شعری مقف‍ّا را تكرار می‌كرد. نمایش زاژو سه نقش اصلی داشت: یك زن (دان(۵) یك فرد مسن كه معمولاً مردی مقدس و محترم بود «مو»(۶) و یك مرد جوان «شنگ»)‌(۷). چنانچه متن ایجاب می‌كرد، همیشه دلقكهایی هم در این نمایشها، بازی می‌كردند «چو»‌(۸)‌.در اثنایی كه طبقات بالای اجتماع در پایتخت شمالی از نمایش زاژو لذت می‌بردند، نوعی سنت اپرایی فولكلور كه مبتنی بر داستانهای محبوب و دلپذیر فرهنگ عامه «چوان كی»(۹) بود، در جنوب، به‌خصوص در ایالتهای «ژی‌ژیانگ»‌(۱۰) و «جیانگ‌سو»(۱۱) شكل گرفت. این اپراها، منجر به پیدایش مجموعه‌ای از دلپذیرترین اپراهای سنتی چین، از جمله «گائومینگ»(۱۲) (۱۳۷۰ ـ ۱۳۰۱ م.) و «لوت سانگ»(۱۳) شد كه تضاد آشتی‌ناپذیر ع‍ُقله پدر فرزندی و وفاداری به تاج و تخت امپراتوری را ـ كه دو رابطه اصلی در تفكر اجتماعی كنفوسیوسی بودند ـ به تصویر می‌كشیدند. در قرن شانزدهم، تغییراتی بنیادین در جامعه چین به‌وقوع پیوست و صلحی نسبی و ثبات اقتصادی قابل تأملی به‌وجود آمد. ادبیات كلاسیك، اینك وجهه اجتماعی یافته بود و قدرت سیاسی از طریق سیستم آزمون خدمات حكومتی محك زده می‌شد. تعداد افراد باسواد هر روز بیشتر می‌شد، به‌طوری كه پس از مدتی، تعداد باسوادان در تمامی طبقات اجتماعی، به‌خصوص بازرگانان و زنان شهری، رو به افزایش گذاشت. در این دوره، رمانهایی كه به زبانهای بومی نوشته شده بود ـ و دستمایه شكوهمند و بی‌پایان اپراهای چینی بودند ـ رواج پیدا كرد، از جمله كونكو(۱۴) كه ریشه آئینهای منطقه كونشان(۱۵) در نزدیكی سوژو‌(۱۶) در جیانگ‌سو(۱۷) داشت. پس از نوآوریهای وی‌لیانگ فو(۱۸) (۷۳ ـ ۱۵۲۲م.) كونكو شامل ترانه‌های لطیف‌ با حداقل همراهی از سوی اركستر‌ بود و غالباً خوانندگان آن را با طبل، كف‌زدن و نی می‌خواندند. در قرن هفدهم و هجدهم، كونكو، حتی در پكن هم بالاترین مرتبه را به دست آورد و اپرای مل‍ّی شد. (پكن در آن هنگام تحت سلطه فرمانروایان منچوری(۱۹) بود كه خارجی محسوب می‌شدند.) نمایشنامه‌های كونكو كه معمولاً به‌صورت اشعار سروده می‌شد و سرشار از احساس و هیجان بود، زبانی بسیار فاخر داشت. همین زبان فاخر و دشوار، درواقع دشمن جان كونكو شد زیرا نتوانست با مردم عادی ارتباط مستمر و راحتی برقرار كند. در اواخر قرن هجدهم شكل جدیدی از اپرا در پكن پدید آمد. اپرای پكن كه در معرض خطر بیش از حد ساده كردن مجموعه‌ای شرایط دشوار بود، به شكل امروزی خود در هفتادمین سالگرد تولد امپراتور كیانگ‌لانگ‌(۲۰) (۹۶ ـ ۱۷۳۶م.) در سال ۱۷۷۹ و با همت نمایشنامه‌نویسی به نام وی چانگ‌شنگ‌(۲۱) (۱۸۰۲ ـ ۱۷۴۴م.) اهل سی‌‌چوان(۲۲)، به‌وجود آمد و به اپرای پایتخت چیزهای درخشانی افزود كه تا امروز دوام پیدا كرده است. چانگ‌شنگ نمایشنامه‌هایش را خود می‌خواند و با آن، قاشقك می‌زد. اپرایی كه او به این شكل پایه‌ریزی كرد، دراقع ریشه در ایالت شاآنكسی(۲۳) داشت واز آنجا ـ از طریق هونان(۲۴) به طرف جنوب و به سی‌چو‌آن رسید. اپرای قاشقكی، با قاشقكهای چوبی كه درواقع ریتم موسیقی و بازیهای نمایش را نگه می‌داشتند، اجرا می‌شد. اپرای قاشقكی یكی از انواع سنتهای اپرایی محلی است كه تأثیر زیادی بر اپرای ملی نگذاشته است.در اواخر دوران امپراتوری كینگ(۲۵) (۱۹۱۱ ـ ۱۶۴۴)، صدها سنت اپرایی محلی وجود داشت ك از نظر گفت‌وگوها، صحنه‌آرایی، تكنیكهای بازیگری و موسیقی، با یكدیگر تفاوتهای اساسی داشتند، هرچند نمایشنامه آنها اغلب از كونكو یا داستانهای مردم‌پسند، اقتباس می‌شد. اپرای پكن، با بیش از دویست سال قدمت، محبوب‌ترین و مؤثرترین و شاخص‌ترین شكل نمایش، در چین است. در این اپرا، خواندن و رقصیدن و هنرهای رزمی نقش فوق‌العاده‌ای دارند. این اپرا از نظر نحوه خوانندگی، ترانه‌سرایی و بازیگری، تأثیر تعیین‌كننده‌ای بر سایر شكلهای اپرایی وتئاتری چین گذاشته است. در اپرای پكن، نقشها به نقشهای مردانه، زنانه، چهره‌های رنگ‌شده و دلقكها تقسیم می‌شوند. اغلب داستانها و افسانه‌هایی كه در قالب اپرای پكن اجرا می‌شوند، متعلق به متون قدیمی یا داستانهای فولكلوریك است. اولین‌بار در سال ۱۷۹۰ بود كه گروههای اپرایی محلی از ایالت آن‌هوئی(۲۶) به پكن آمدند و در دربار به اجرای برنامه پرداختند. حضور این گروه نمایشی، نقطه عطفی در تاریخ موسیقی تئاتر چین بود. هنرمندان گروه، عناصر اپرای محلی هوبی(۲۷) را جذب كردند و اپراهایی چون كونكو(۲۸)، كین كیانگ(۲۹) و بنگ‌زی‌(۳۰) و امثال آنها را پدید آوردند كه در میان اپراهای چینی، از بهترینها هستند. در مورد نقشهایی كه با چهره‌های رنگ‌شده ایفا می‌شوند، این نكته را باید در نظر داشت كه رنگها، شخصیتها و خصلتهای متفاوتی را نشان می‌دهند. مثلاً رنگ زرد نشانه حیله‌گری، قرمز نشانه وفاداری، و تعالی، سیاه نشانه حكمت و دلیری، آبی و سبز نشانه قهرمانان طغیانگر و طلایی و نقره‌ای، نشانه رمز و راز و قدرتهای ماوراءالطبیعه هستند. اپرای پكن، اصطلاحات ویژه خود را دارد. مثلاً در این اپراها، شنگ به معنی نقش مرد مثبت، دان به معنی نقش مثبت زن، جینگ(۳۱) نقش مرد حامی و دارای شخصیت بسیار تأثیرگذار و چو به معنی دلقك است. از نقشهای مشهور و شاخص مردانه در اپرای پكن، می‌توان به این نامها اشاره كرد: تان زین‌پی‌(۳۲)، یو شویان(۳۳)، یان ژوینگ(۳۴)، ما لیان‌لیانگ(۳۵) ژوزین فانگ‌(۳۶) نقشهای مشهور زنان نیز عبارتند از: می‌‌لان‌فانگ(۳۷)، چنگ‌یانكی‌یو(۳۸)، شانگ زیااویون(۳۹) و زون هوئی‌شنگ(۴۰)

Chinese Opera, Thomas. A. Wilson, Hamilton Press, ۲۰۰۴