به یاد کنث والتز

اعتبار علمی والتز به حدی است که توسعه دپارتمان علمی سیاست بین الملل نتیجه حاشیه نویسی دیگر متفکرین بر آثار والتز بوده است

اعتبار علمی والتز به‌ حدی است که توسعه دپارتمان علمی سیاست بین‌الملل نتیجه حاشیه‌نویسی دیگر متفکرین بر آثار والتز بوده است.

۱- کتاب «نظریه سیاست بین الملل» کنث والتز (۱۹۷۹) از مهمترین متون نظری روابط بین الملل محسوب می شود و این برداشت وجود دارد که از همه آثار دیگر در حوزه روابط بین الملل، بیشتر به آن استناد و از آن نقل قول شده است. وی در این اثر، نظریه واقع گرایی ساختاری خود را ارائه می کند. این اثر وی، نه تنها از نظر برداشت ساختاری او از سیاست بین الملل اهمیت دارد، بلکه به دلیل بحث نسبتاً مشروحی که درباره نظریه پردازی در روابط بین الملل دارد نیز جالب توجه است. کتاب، «انسان، دولت و جنگ» (۱۹۶۴) اثر مهم دیگر وی که تلاشی بود برای توضیح جنگ در روابط بین الملل.

۲- والتز بی تردید علم گرا بود و خود را مقید به الزامات روش شناختی علمی می دانست و در عین حال قضاوت تجویزی صریحی نداشت و تحقیق نظری را فعالیتی رها از ارزش و از نظر سیاسی بی طرف می دانست.

۳- والتز، در نظریه سیاسی تعلیم دیده و به عنوان یک نظریه پرداز روابط بین الملل مشهور بود. وی عمیقاً علاقه‌مند به مسائل دنیای واقعی بود و توانست به ما نشان دهد که چگونه نظریه می تواند در روشن شدن مسایل سیاسی استفاده شود.

۴- وی نشان داد که می توان در عین حال یک نظریه پرداز و یک دانشمند اجتماعی بود. کار کِن، با تاکید بر اهمیت نظریه بود. با این اعتقاد که «در اختیار داشتن بسیاری از حقایق در صورت تفکر در مسیر اشتباه به شما کمکی نخواهد کرد.» در جهانی که بسیاری از مردم تصور می کنند تئوری و عمل، نقاط مشترک کمی دارند، کنث در صدد آن بود تا به ما بیاموزد که این دو جدایی ناپذیرند. درست به همین دلیل است که وی بسیاری از مسائلی را که سایرین متوجه نشده اند، به درستی درک کرده بود.

۵- والتز، دانشجویانش را به «پرسیدن سوالات بزرگ» ترغیب و تشویق می کرد. اگر چه اکنون او دیگر نیست، اما ما را به مقابله با معماهای سخت و شجاعت در مقابل به چالش کشیدن همه موضوعات و حتی موضوعات رسمی و محکم، تشویق می نماید. از نظر والتز، نخستین وظیفه یک محقق، آسان سازی نوشته ها و پژوهش ها برای درک آنها توسط مخاطب است. وی معتقد بود اگر خواننده گیج شود، احتمالاً نویسنده مقصر است.

۶- کنث، علاوه بر کار نظریه پردازی اش، پیرامون ویتنام، استراتژی هسته ای، وابستگی متقابل اقتصادی و جهانی شدن، گسترش سلاح های هسته ای، بودجه دفاعی ایالات متحده و حتی نیروی استقرار سریع آثار ارجمندی را به جا گذاشته است.

۷- بحث مهم والتز، در مورد «گسترش مدیریت شده سلاح های هسته ای» است. وی با انتشار مقاله ای با نام «چرا ایران باید به بمب اتم دست یابد؟» با همان شهامتی که به دانشجویان خود در رابطه با بررسی و پرسشگری در همه موضوعات توصیه می کند، می نویسد که «ایران اتمی، به ثبات و امنیت منطقه ای و بین المللی کمک خواهد کرد.»

وی اینچنین استدلال می کند که: «بحران بر سر برنامه هسته ای ایران می تواند به سه طریق مختلف حل شود. نخست دیپلماسی ترکیب شده با تحریم ها که می تواند ایران را به پرهیز از دنبال کردن برنامه های هسته ای تسلیحاتی ترغیب کند. اما این نتیجه غیر محتمل است: سوابق تاریخی نشان می دهد به ندرت می توان کشوری که برای دستیابی به سلاح هسته ای مصمم باشد را از طی این مسیر بازداشت. مجازات یک کشور با تحریم های اقتصادی در برنامه هسته ای آن کشور دشواری های زیادی ایجاد نمی کند.

تحریم ها نمی توانند نظر مقامات ایران را تغییر دهند. در واقع اعمال تحریم های بیشتر به ایران حس آسیب پذیری بیشتری داده و دلیل مضاعفی پدید می آورد تا به دنبال ایجاد بازدارندگی باشد.

نتیجه احتمالی دوم متوقف شدن آزمایش تسلیحات هسته ای در شرایطی است که ایران به توانایی ساخت و آزمایش سریع تسلیحات دست پیدا کند.

سومین نتیجه محتمل این است که ایران روند کنونی را دنبال کند و رسما با آزمایش یک سلاح هسته ای وارد کلوپ هسته ای جهان شود. مقامات آمریکایی و اسرائیلی چنین نتیجه ای را غیر قابل پذیرش دانسته و چشم انداز ایران هسته ای را بسیار هولناک توصیف می کنند. اما هر زمانی که کشوری توسعه تسلیحات هسته ای را آغاز کرده است، دیگر اعضای کلوپ هسته ای رفتار خود را تغییر داده و با این مساله کنار آمده اند. در واقع با کاهش عدم توازن ها در قدرت نظامی، کشور های هسته ای، به تدریج ثبات منطقه ای و بین المللی بیشتری فراهم می کنند.

این در حالی است که انحصار هسته ای اسرائیل در منطقه که در ۴ دهه گذشته دام خود را ثابت کرده است، در خاورمیانه بی ثباتی ایجاد کرده و این در شرایطی است که در هیچ منطقه دیگری از جهان یک کشور هسته ای بازرسی نشده وجود ندارد. این تسلیحات هسته ای اسرائیل و نه تمایل تهران به هسته ای شدن است که بستر ساز بسیاری از بحران های منطقه ای است.

یکی از دلایل مبالغه در خطر هسته ای شدن ایران نگرانی های بی اساس و سوء تفاهم های بنیادین است. تاریخ نشان می دهد هر زمانی که کشوری به بمب هسته ی دست یافته خود را آسیب پذیر تر احساس کرده چرا که از آن پس هدف قدرتهای بزرگ قرار داشته است. این هوشیاری، کشور های هسته ای را از اقدامات خشن و سهمگین باز می دارد.

برخی نگرانند که در صورت دستیابی ایران به سلاح هسته ای، چرخه هسته ای در منطقه ایجاد شود. اما از عصر هسته ای شدن حدود ۷۰ سال می گذرد و از سال ۱۹۷۰ روند هسته ای شدن کشور ها کند تر شده است. دست یافتن ایران به سلاح هسته ای آن را به دومین کشور در خاورمیانه تبدیل می کند که پس از سال ۱۹۴۵ به این قدرت دست یافته است.

هند و پاکستان دو رقیب دیرین منطقه ای در سال ۱۹۹۱ توافقنامه ای را امضا کردند که به موجب آن هیچگاه تاسیسات هسته ای یکدیگر را هدف قرار ندهند. این توافق در مورد ایران و اسرائیل نیز می تواند وجود داشته باشد و به این ترتیب منطقه به سوی ثبات بیشتر هدایت شود. به همین دلیل آمریکا و متحدانش نباید هزینه های سنگینی را برای بازداشتن ایران از دستیابی به سلاح هسته ای متحمل شوند. دیپلماسی بین ایران و قدرت های بزرگ باید ادامه پیدا کند چرا که [..] به کشور های غربی کمک می کند با ایران هسته ای زندگی کنند. اما تحریم های کنونی می توانند لغو شوند، چرا که مردم عادی ایران را تحت تاثیر پیامد های خود قرار داده اند. اسرائیل و آمریکا باید از تاریخ هسته ای شدن کشور ها درس بگیرند.»

رضا رضایی (مصدق)

شبنم جعفری