شیشه

در قرن ۱۹, در اروپا و به لحاظ نیاز شدید معماری به ساخت فضاهای گسترده مثل نمایشگاه ها دیگر استفاده از مواد و مصالح سنگی یا آجری پاسخگو نبود بنابراین ضرورت ساخت سقف ها و سازه های فلزی از سوی معماران مورد توجه قرار گرفت که به منظور استفاده از پوشش های سبک برای پوشاندن این سازه های فلزی, شیشه به عنوان ماده ای مقاوم از سوی معماران اروپایی مورد استقبال قرار گرفت

● استفاده از شیشه در معماری ایران

در قرن ۱۹، در اروپا و به لحاظ نیاز شدید معماری به ساخت فضاهای گسترده مثل نمایشگاه ها دیگر استفاده از مواد و مصالح سنگی یا آجری پاسخگو نبود بنابراین ضرورت ساخت سقف ها و سازه های فلزی از سوی معماران مورد توجه قرار گرفت که به منظور استفاده از پوشش های سبک برای پوشاندن این سازه های فلزی، شیشه به عنوان ماده ای مقاوم از سوی معماران اروپایی مورد استقبال قرار گرفت. در اوایل قرن ۱۹، تولید شیشه به شکل انبوه و صنعتی آن در اروپا آغاز شد و پس از مدتی رضاخان، به منظور استفاده از شیشه در ساخت بناهای جدید، کارخانه شیشه و بلور کرج را احداث کرد. در همین دوران استفاده از سنگ نیز از سوی معماران مورد توجه قرار گرفت.

در دوره پهلوی اول، بهره گیری از برخی مواد و مصالح ساختمانی که از گذشته نیز معمول بود، بار دیگر از سوی معماران و استادکاران مورد توجه قرار گرفت به ویژه در دوره پهلوی اول و بازگشت به سبک معماری دوران هخامنشی و ساسانی، استفاده از سنگ در بناهای این دوره مشهود است، ساختمان سینگر که در امتداد خیابان سعدی به سمت میدان امام خمینی قرار گرفته است به عنوان یکی از بناهای شاخص که در احداث آن به استفاده از سنگ توجه شده، مطرح است.

● جایگاه شیشه‌گری در معماری مساجد هنر و معماری مساجد

هنر از تجلیات فرهنگ محسوب می‌شود و هنرهای اسلامی، ایرانی در خانه‌های خدا، مساجد، حفظ شده است. هنرمندان مسلمان ایرانی که علم، معنویت و هنر را یکجا دارا بودند با کمال اخلاص شاهکارهای خویش را به خانه خدا هدیه کرده‌اند.

در معماری اسلامی، شیشه به عنوان یکی از تزیینات با رنگهای مختلف در تزیینات در و پنجره‌های سنتی کاربرد داشته است. شیشه‌گری بعد از صنعت حصیربافی و سفالگری قدمت دیرینه‌ای دارد شیشه از قدیم تا به امروز نقش مهمی در تزیین مساجد داشته و پیشرفتهای علمی نیز در کیفیت آن تاثیرگذار بوده است.در ایران نیز شیشه‌گری سابقه دیرینه‌ای دارد و از این هنر در مراحل مختلف برای ساخت اشیاء و لوازم ساده از ظرف گرفته تا شمعدانها و چراغها از شیشه استفاده شده است. از زمانی که اسلام در ایران رواج یافت، ساخت شیشه‌های رنگی در ایران متداول شد، پس از حمله مغول رونق این هنر از بین رفت و در عوض کاشیکاری رونق گرفت.در زمان تیمور رواج شیشه‌گری قابل توجه است و تعدادی از شیشه‌گران نیز برای تزیین مساجد در بخشهای شیشه خور به مصر و سوریه عزیمت کردند. در عصر صفویه نیز شیشه‌گری در اصفهان رونق گرفت و در اصفهان و شیراز مراکزی برای تولید انبوه شیشه به وجود آمد. شیشه‌های ایرانی ابتدا مات و نیمه شفاف و یا سفید رنگ بود و سپس ایرانیان توانستند شیشه‌های بلورین و شفاف بسازند و در نیشابور به انواع شیشه‌های رنگی که کاربرد تزیینی معماری داشته، برخورد می‌کنیم.شیشه از طریق قالب شنی، موزاییکی، تراشیدن و ساییدن، فشردن در قالب و یا دمیدن شیشه ساخته می‌شود. در مساجد ایرانی شیشه‌های رنگی، آبی، قرمز، سفید مات، شیشه سبز، زرد مات و بی‌رنگ و شفاف به کار رفته است. در اغلب مساجد ایرانی بعد از ساخت از درها و پنجره‌های چوبی با شیشه‌های رنگین استفاده کرده‌اند. مایع گداخته‌ای که با روشهای گوناگون به اشیای شیشه‌ای زیبا تبدیل می‌شود عنصر تشکیل دهنده شیشه است. یکی از جوانب شیشه مساله زیبایی‌شناسی این شی است. این نکته در برخورد با شیشه‌های رنگی مساجد ایرانی، تجلی تلاش انسانهایی است که با کمترین امکانات توانسته‌اند، این چنین هنری را ارائه دهند.

● آشنایی با انواع شیشه ها

▪ شیشه سودا-لایم-سیلیکا :

شیشه ، جامد بی شکلی است که در دمای تقریبی ۶۵۰ درجه سانتیگراد به نقطه نرمی می رسد و در دمای ۱۴۵۰ درجه سانتیگراد ذوب می گردد. از میان انواع گوناگون شیشه که با تکنولوژی متفاوت و به منظور استفاده های گوناگون تهیه می شوند ، انواعی که توسط این گروه تولید و به بازار عرضه می شوند عبارتند از:

۱) شیشه سکوریت:

روش و ماشین آلات شیشه های نشکن سازی شده (tempered) اولین بار توسط شرکت فرانسوی سنت گوبین طراحی و ابداع شد و این نوع شیشه با نام تجاری سکوریت وارد بازار گردید. از این زمان به بعد شیشه های سکوریت مصارف بسیاری از جمله در صنایع خودرو سازی ، ساختمان ، قطار ها، هواپیماها ، ... پیدا کرد. شیشه های سکوریت دارای استحکام ۵ الی ۸ برابر شیشه های معمولی هستند . بنابر پس از شکستن به تکه ها و ذرات کوچک و ریزی تبدیل می شوند که دارای لبه های تیز و خطرناک نمی باشند. این شیشه ها همچنین در مقابل تغییرات دمائی ۶۱۵۰۸;۶۱۵۲۴;=۱۷۵۶۱۶۱۶;C درجه سانتیگراد نیز مقاومت می کنند ، در صورتی که شیشه های معمولی در اثر این اختلاف دما ترک می خورند. در این قسمت ، شیشه های سکوریت را در دو طبقه بندی شامل اتومبیل و ساختمانی بطور جداگانه بررسی می کنیم:

الف) شیشه سکوریت اتومبیل:

استفاده از این نوع شیشه برای قسمت عقب (backlite) و جانبی (sidelite) اتومبیل می باشد و متناسب با حالت آیرودینامیکی ، خم مناسب نیز به آن داده می شود. این نوع شیشه در کوره های مخصوص در دمای حدود ۷۰۰ درجه خم می شود و با عملیات دمش ناگهانی هوا ،‌تنش سطحی بالائی در شیشه ایجاد می گردد که سبب افزایش استحکام سکوریت شدن می شود.

ب) شیشه سکوریت ساختمانی

استفاده از شیشه معمولی (غیر سکوریت) در ساختمانهای بلند مرتبه در صورت بروز حادثه اعم از طبیعی مانند زلزله یا حوادث ناشی از دخالت بشر ، خطر آسیب دیدگی جدی و حتی مرگ به همراه دارد، چرا که شیشه شکسته شده به صورت قطعات بزرگ در هوا شناور می شود و شعاع زیادی را در معرض خطر قرار می دهد . بکار گیری شیشه های سکوریت بعلت شدن شیشه در صورت شکست و ریزش پای ساختمان خطرات احتمالی را به حداقل ممکن کاهش می دهد.

۲) شیشه طلقی

ـ این نوع شیشه شامل دو نوع اصلی می شود :

الف) شیشه طلقی اتومبیل :

برای تهیه شیشه جلوی اتومبیل ، از دو لایه شیشه و یک لایه طلق میانی (PVB) استفاده می گردد که علت این عمل پایدار ماندن شیشه پس از شکستن می باشد. با استفاده از طلق های رنگی می توان سایه بانی در شیشه جلو ایجاد کرد که از آزار چشم راننده توسط تابش خورشید جلوگیری می کند.

ب) شیشه طلقی ساختمان:

شیشه طلقی ساختمان به دو روش : ۱- استفاده از طلق های PVB (پلی وینیل بوتیرال) و ۲- رزینی تهیه می شود. این نوع محصول از دو لایه شیشه و یک لایه طلق یا رزین تشکیل شده است. از خواص این شیشه مقاومت در برابر عبور اجسام و عدم ریزش آن پس از شکست می باشد و همچنین می تواند به عنوان عایقی مناسب در برابر نور و صوت بکار رود.

۳) شیشه های دو جداره (double glazing)

شیشه دوجداره از ترکیب دو لایه شیشه و یک لایه جدا کننده آلومینیومی که با رطوبت گیر (سیلیکاژل) پر شده است ساخته می شود . بین دو لایه شیشه را می توان با گاز آرگون (عایق حرارتی) یا SF۶ (عایق صوتی) یا ترکیبی از آن دو پر نمود.

▪ از مزایای این نوع شیشه در در پنجره های ساختمانها :

ـ صرفه جوئی در مصرف انرژی

ـ کاهش تولید گازهای آلاینده تا حدود ۷۰%

ـ جلوگیری از تولید گازهای زیان آور و حفاظت از محیط زیست

- کاهش آلودگی صوتی و ...

۴) شیشه های رفلکتیو

به شیشه هائی گفته می شود که دارای پوششهائی به رنگهای متفاوت می باشند و باعث انعکاس نور می گردند. این نوع شیشه ها هم به لحاظ زیبائی و هم از جهت انعکاس نورهای مزاحم به کار برده می شوند.

۵) شیشه های Low-E

به شیشه هائی گفته می شود که دارای پوشش خاصی باشند. این پوشش بیرنگ است و باعث می گردد که پرتوهای نوری با طول موج پایین (یا اشعه با انرژی بالا) وارد ساختمان شوند، اما اجازه خروج این اشعه را که پس از برخورد با اسباب و اثاثیه داخل منزل طول موجش افزایش می یابد نمی دهد. بنابر این انرژی گرمائی در داخل ساختمان ذخیره می گردد.

۶) شیشه های سیمی (wired glass)

به شیشه هائی گفته می شود که هنگام تولید بعد از مرحله ذوب و هنگام شکل دهی ، یک لایه تور سیمی داخل شیشه قرار می گیرد. کاربرد این شیشه ها برای جلوگیری از حریق می باشد و غالبا در آسانسورها بکار می رود.

اسماعیل محمدی

http://www.mohandesi-sakhteman.blogfa.com