نگاهی به ۵ فیلم که روحانیت محور اصلی آن است

این یک حقیقت است که در تاریخ سی و چند ساله فیلمسازی پس از انقلاب, تعداد فیلم هایی که با محوریت روحانی ساخته شده اند, به زحمت به عدد انگشتان یک دست می رسند

این یک حقیقت است که در تاریخ سی و چند ساله فیلمسازی پس از انقلاب، تعداد فیلم‌هایی که با محوریت روحانی ساخته شده‌اند، به زحمت به عدد انگشتان یک دست می‌رسند.

البته در این آمار نباید از فیلم‌هایی که تنها به نشان دادن روحانی در یک نقش از فیلم حضور داشتند بسنده کرد بلکه مقصود، آن دسته از فیلم‌هایی است که روحانی به عنوان اصلی‌ترین پیشبرنده درام مطرح می‌شود و همه چیز داستان، مربوط به کنش‌های این کاراکتر است.

در زیر به ۵ فیلمی خواهیم پرداخت که روحانی در آنها، نقش اصلی و پیشبرنده را بازی کرده است.

۱-زیر نور ماه

این فیلم، دومین ساخته سینمایی «رضا میرکریمی» است و بزرگترین دلیل اهمیت آن، فارغ از ساختارهای سینمایی خوبش و نگاه انسانی که در دل داستان آن موج می‌زند، این است که برای نخستین بار در تاریخ پس از انقلاب، روحانی نقش اصلی و تاثیرگذار یک فیلم را برعهده دارد.یک روحانی که قرار است با توجه به اتفاقی که البته ناشی از نیازهای روز جامعه است، داستان را به سمت جلو پیش ببرد.

«زیر نور ماه» داستان طلبه‌ای به نام سیدحسن است که معتقد است چون مانند پدربزرگش در میان مردم حضور نداشته لیاقت پوشیدن لباس روحانیت را ندارد و این کار را تنها برای دلخوشی خانواده‌اش انجام می‌دهد. اما این لباس همان روزی که توسط سیدحسن خریداری می‌شود در مترو توسط پسربچه‌ای به سرقت می‌رود که جست‌و‌جوی سیدحسن برای یافتن لباسش، او را به اماکنی می‌کشاند که موجبات آشنایی او با خانواده‌ها و مصائب آنها را فراهم می‌آورد.

«زیر نور ماه» توانست نگاه سینمایی به روحانیت را که تا آن زمان تا بدین اندازه مورد توجه نبود تغییر داده و سرآغاز روندی در سینما شود که فیلم‌های موفق بسیاری که اتفاقاً جزیی از همین انتخاب‌های پنجگانه ما نیز به شمار می‌روند، از آن الگوبرداری کنند. میرکریمی نخستین کارگردانی است که توانست دوربین خود را به شکلی ویژه به زندگی شخصی و حریم خصوصی یک روحانی برده و اتفاقاتی را برای او رقم بزند که تا پیش از سال ۷۹ در سینمای ما برای یک روحانی به وقوع نپیوسته بود. این فیلم با استقبال قابل توجهی در جشنواره‌های مختلف مواجه شد و سبب شد تا نام «رضامیرکریمی» به عنوان کارگردانی ارزشی در سینمای ایران شناخته شود.

۲- مارمولک

همان «منوچهر محمدی» که در سال ۷۹، فیلم «زیرنور ماه» را تهیه کرده بود و سبب شد تا نوع نگاه به روحانیت در سینمای ایران تغییر کند، سه سال بعد یعنی در سال ۸۲ فیلمی کمدی ساخت و شخصیت نقش اولش را هم یک روحانی نما در نظر گرفت.

«کمال تبریزی» با فیلمنامه‌ای از «پیمان قاسمخانی»، جنجالی‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران را ساخت.فیلمی که به نوعی بدعت‌گذار به حساب می‌آمد و توانسته بود روحانی را در یک فیلم کمدی قرار دهد که البته مضامینی انسانی داشت. «پرویز پرستویی» که تا آن سال با بازی در فیلم‌های کمیکی چون «عزیزم من کوک نیستم»، «مرد عوضی»، «عشق شیشه‌ای» و «مومیایی ۳» نشان داده بود که تنها تبحر بازی او در فیلم‌های ملودرام نیست با یک بازی استثنایی، توانست نقش قابل توجهی در قرار گرفتن کاراکتر در مسیر مورد نظر داستان ایفا کند. به همین دلیل، کمدی «مارمولک» توانست به لطف فیلمنامه‌ای دقیق، بازی هنرمندانه و کارگردانی قابل قبول به یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران در همان مدت زمان محدود اکران تبدیل شود.

۳- او

«او» در میان این ۵ فیلم، اثر کمتر دیده شده‌ای است که از قضا، بار سینمایی قابل توجهی نیز دارد.داستان این فیلم درباره یک روحانی روستایی است که زندگی مشقت‌باری دارد اما این زندگی مشقت‌بار، تمامی در راه خدمت به خلق خداست. در این شرایط، امام جمعه شهر فوت می‌کند و بلافاصله به او پیشنهاد می‌شود تا امامت جمعه شهر را قبول کند. در آن وضعیت، قبول این مسئولیت، مشکلات زندگی او را حل می‌کند که همین مسأله او را به فکر وا می‌دارد که در نهایت، روحانی ماندن در روستا را ترجیح می‌دهد.

«او»، فیلم شریف و ساده‌ای است که به نوعی در ادامه همان مسیر «زیر نور ماه» شکل گرفت و توانست ابعاد دیگری از زندگی یک روحانی را در سینما به تصویر بکشد. این فیلم از لحاظ دیگر مانند مصائب سخت‌تری که یک روحانی ممکن است با آن مواجه شود و همچنین مقاومت او در برابر امیال و مادیات دنیوی، لحظاتی را خلق کرد که به دور از هر گونه شعارزدگی است و مخاطب می‌تواند با هر کدام از آنها همذات پنداری داشته باشد در حالی که شاید رأی عقل در آن زمان، برخلاف اتفاقاتی باشد که در فیلم نشان داده شد اما همین ارزش‌گرایی انسانی در فیلم «او» سبب شد تا این فیلم، یکی از شریف‌ترین آثاری باشد که در حوزه روحانیت در سینمای ایران ساخته شده و متاسفانه با کمترین حمایت و پشتیبانی به اکرانی محدود رسید.

۴- طلا و مس

«طلا و مس» را می‌توان نسخه شهری شده فیلم «او» دانست.با این تفاوت که نگاه اجتماعی و سطح نیازهای این فیلم، تغییرات بسیاری نسبت به فیلم «او» دارد. در این فیلم نیز بحث فقر مالی و مشکلات مربوط به مهاجرت از شهرستانی در استان خراسان به تهران و رسیدگی همزمان به درس و زندگی سبب می‌شود تا «طلا و مس» به مانند فیلم «او» به شیوه‌ای انطباقی، ارزش‌های مورد نظر خود را نشان دهد. این فیلم داستان طلبه جوانی به نام سیدرضا است که به تازگی با همسر و دو فرزندش به تهران آمده اما بعد از مدتی متوجه بیماری همسرش می‌شود و به ناچار برای تهیه هزینه درمان او تغییراتی در شیوه زندگی‌اش می‌دهد.

یک فیلم خوش ساخت که فیلمنامه‌اش، قوی‌ترین بخش آن است چرا که توانست با آرایش شخصیتی خود، موقعیت‌های داستانی بسیار مرتبطی با زندگی طلبه جوان آفریده و از هر یک از این موقعیت‌ها، داستانک‌هایی را خلق کند که هر یک از آنها تا پایان فیلم موجودیت داشته و به تاثیرگذاری حقیقی داستان کمک شایان توجهی می‌کنند.فیلم همان گونه که از آن انتظار می‌رفت درخشش چشمگیری در جشنواره داشت و در گیشه نیز بسیار فراتر از انتظارات فروخت و به یکی از بهترین فیلم‌های سینمای روحانیت در ایران تبدیل شد.

۵- رسوایی

«رسوایی» فیلمی است که اصلا به خاطر اکران آن، این مطلب به رشته تحریر درآمد.فیلمی که کاراکتر اصلی آن، یک روحانی است.

با یک نگاه ولو اجمالی به جنس فیلم «رسوایی» با ۴ فیلم دیگر و حتی «مارمولک» که اثری کمیک است، در می‌یابیم که روحانی نشان داده شده در این فیلم، تفاوت‌های بسیاری با روحانی ۴ فیلم بالا دارد.ده نمکی در «رسوایی» روحانی را چند درجه بالاتر از روحانی ۴فیلم دیگر به تصویر کشانده؛ یک روحانی که مقامی عارف‌گونه دارد و مورد اعتماد کسبه بازار و طلاب بسیاری است.این نگاه غایت نگر از روحانی، برخلاف نگاهی است که در ۴ فیلم دیگر به آن پرداخته شده است. در ۴ فیلم بالا، روحانی به مثابه فردی از دل اجتماع است که به مانند مردم عادی، در گیرودار مصائب زندگی و مشکلات روزمره است اما به دلیل روحانی بودن نمی‌تواند آن طور که مردم عادی رفتار می‌کنند، عمل کند.

البته این توصیف، چیزی از ارزش‌های به تصویر کشیدن یک روحانی جدید در فیلم «رسوایی» کم نمی‌کند و حتی بالعکس، می‌تواند شروعی برای یک تحول جدید در حوزه تصویرگری روحانی در سینما نیز قلمداد گردد.

● روحانیت، جعبه جادویی، هنر هفتم

ظاهر شدن در نقش روحانی، یکی از آن شمایل‌های خاصی است که هم برای بازیگری که در قالب این نقش قرار می‌گیرد و گریم می‌شود جذابیت بسیاری دارد و هم برای مخاطبانی که می‌خواهند بازیگر موردعلاقه‌شان را برای نخستین بار در لباس و مشی یک روحانی ببینند.

در سینمای ایران، بازیگران بسیاری بوده‌اند که در فیلم یا فیلم‌هایی در نقش یک روحانی بازی کرده‌اند.از «محمدرضا گلزار» و «حامد بهداد» که به نوعی طرفداران بسیاری دارند بگیرید تا بازیگری مانند «بهروز شعیبی» که توانست در دومین تجربه بازی‌اش در سینما، با بازی در نقش روحانی، آنچنان شناخته شود که مردم تا قبل از جشنواره سی و یکم، بدون این‌که فیلمش را ببینند خود را یکی از مشتاقان فیلم او خطاب کنند.

با این حال لیستی ۱+۲۰ نفره از بازیگرانی که مهمترین نقش‌های روحانی در سینما و تلویزیون را بازی کرده‌اند انتخاب کرده‌ایم که امیدواریم مورد پسند شما خوانندگان فهیم روزنامه قرار بگیرد.

اگر همین الآن از شما بپرسیم که با شنیدن جمله «روحانی در سینما» به یاد چه بازیگری می‌افتید، انتخاب اول شما به احتمال فراوان، «پرویز پرستویی» برای بازی در فیلم «مارمولک» خواهد بود. پرستویی با بازی ماهرانه‌ای که در این فیلم انجام داد توانست یک بار دیگر پس از «آژانس شیشه‌ای» احیا شده و قدرت بازیگری خود را به رخ بکشد.بازی او در این فیلم حتی قدرتمندتر از فیلمنامه قاسمخانی و کارگردانی تبریزی بود و خیلی‌ها را مجذوب خود نمود.

در همین فیلم «مارمولک» نقش آن روحانی که رضا، عبا و عمامه‌اش را از او می‌دزدد «شاهرخ فروتنیان» بازی می‌کند.

برای کسانی که در نیمه دوم دهه شصت، خاطراتی از تلویزیون دارند، حتما نام «هادی اسلامی» بسیار آشناست.اسلامی، با بازی در سریال «مرغ حق» در نقش «شهید مدرس» به ایفای نقش پرداخت و توانست یک بازی خوب در لباس روحانیت از خود به نمایش بگذارد.

اما در همان سال، سریالی از تلویزیون پخش شد به نام «مدرس» با بازی «خسرو شکیبایی» که او در این سریال، نقش مدرس را بازی کرد. به جرات می‌توان ادعا نمود که تکنیکی‌ترین بازیگری که توانست نقش یک روحانی را بازی کرده و به آن، جانی حقیقی ببخشد، «خسرو شکیبایی» بود.شکیبایی در این سریال، مونولوگ‌های بیست دقیقه‌ای را حتی بدون یک بار کات دادن بازی می‌کرد و به قدری حماسی و محکم نقش مدرس را بازی کرد که جنبه ایستادگی شهید مدرس در برابر ظلم رضاخانی تا حدود بسیار زیادی برای مخاطب تداعی می‌شد.

«مهران رجبی» تاکنون دو بار در لباس روحانیت به ایفای نقش پرداخته است.بار اول در سال ۷۹ بود که با کارگردانی که تجربه کار «بچه‌های مدرسه همت» را با او داشت در «زیر نور ماه» لباس روحانی به تن کرد و بار دوم هم به فیلم «چارچنگولی» بر می‌گردد که او در لباس یک روحانی به نام مهران ظاهر شد.

«هدایت هاشمی» هم در اپیزود دوم از فیلم «لطفاً مزاحم نشوید»، توانست نقش یک روحانی با ته لهجه شهرستانی را به خوبی بازی کند.

برادر هدایت هاشمی یعنی «افشین هاشمی» نیز در فیلم «خیلی دور خیلی نزدیک» در نقش یک روحانی ظاهر شد و ضمن آن‌که گریم متفاوتی را تجربه کرد بازی قابل قبولی را نیز از خود به نمایش گذاشت.

«محمدرضا گلزار» با توجه به گونه خاص از فیلم‌هایی که در آن‌ها به ایفای نقش پرداخته، گریم‌های متنوع و متفاوتی بر روی صورت او اتود زده نشده است او در سکانس اول فیلم «توفیق اجباری» برای لحظاتی خیلی کوتاه در لباس یک روحانی ظاهر شده و خیلی‌ها تا زمانی که دوربین از روی صورت او نمی‌چرخد، متوجه نمی‌شوند که این روحانی چه کسی است.

«رضا کیانیان» هم اگرچه تاکنون تجربه بازی در لباس روحانیت در پروژه‌ای سینمایی را نداشته اما در تلویزیون دو بار در این گریم ظاهر شده است.یک بار برای سریال «کیف انگلیسی» و بار دوم هم برای سریال «دوران سرکشی» که در هر دو بار، توانست بازی‌های قابل قبولی را از خود ارائه دهد.

در فیلم تقریبا کمدی «پنجشنبه آخر ماه»، گروهی از جوانان تصمیم می‌گیرند دور هم جمع شده و یک پارتی بگیرند اما در این خانه، روحانی ای وارد می‌شود که نقش آن را «محمود پاک نیت» بازی می‌کند.

فعالیت اصلی و حرفه‌ای «داریوش کاردان»، گویندگی و کارگردانی در رادیو است اما او گه‌گاه در آثار تلویزیونی نیز به ایفای نقش می‌پردازد درست مانند سریال «سقوط یک فرشته» که کاردان در این سریال در نقش یک روحانی ظاهر شد.

«حامد بهداد»، بازیگر مورد علاقه خیلی هاست.این بازیگر در فیلم «کیمیا و خاک»، در نقش روحانی بازی می‌کند و می‌تواند مولفه‌های همیشگی بازی‌اش را این بار در نقش روحانی پیاده کند.آن هم در شرایطی خاص که هم مجبور می‌شود برای ساواک فیلم بازی کند و هم در لحظه آخر خروجش از ایران از این تصمیم خود منصرف می‌شود.

«فرهاد اصلانی» هم بازیگر مورد علاقه خیلی‌ها است که در فیلم «یه حبه قند»، در نقش یک روحانی ظاهر شده است.

«بهروز شعیبی» که نخستین تجربه بازی در فیلم بلند سینمایی‌اش به «آژانس شیشه‌ای» بر می‌گردد، در دومین بازی حرفه‌ای‌اش در سینما، آن هم پس از ۱۲سال در نقش اصلی فیلم «طلا و مس» ظاهر می‌شود و می‌تواند یکی از به یادماندنی‌ترین نقش‌های روحانی در سینما را بازی کند.

«عبدالرضا اکبری» در فیلم «فرزند صبح» نقش حضرت امام(ره) را بازی می‌کند. او در ابتدا و قبل از بازی در این نقش، رقیب قدرتمندی به نام «جمشید هاشم پور» داشت که پس از تست گریم هر دوی این بازیگران، گروه به این نتیجه می‌رسند که چهره روحانی «عبدالرضا اکبری» شباهت بیشتری به حضرت امام(ره) دارد.

در همین فیلم «فرزند صبح»، «محمدرضا شریفی نیا»، نقش حاج احمدآقا خمینی را بازی می‌کند که تنها نقش روحانی تمام عمر سینمایی او محسوب می‌شود. اتفاق‌هایی منجر به عدم اکران آن حداقل تا امروز شده است.

«فخرالدین صدیق شریف»، سه‌بار در سینما و یک بار در تلویزیون در گریم روحانی ظاهر شده است. سه مرتبه سینمایی‌اش را مطمئنا همه می‌دانند که در «اخراجی‌ها»ی ۱ تا ۳ بود و در تلویزیون هم در سریال «شاه شکار» در نقش سیدجمال‌الدین اسدآبادی ظاهر شد.

«پارسا پیروزفر» هم یک بار در سال ۸۲ و در فیلم «وقت چیدن گردوها» در نقش یک روحانی که تصمیم می‌گیرد مدتی در جوار یک امامزاده در خارج از شهر و خانه‌اش خلوت کند، ظاهر شد. این فیلم با وجودی که ۱۰ سال از زمان ساختش می‌گذرد اما هنوز به اکران نرسیده است. به نظر شما آیا «پژمان بازغی» تاکنون در نقش روحانی ظاهر شده است؟ او چندی پیش بازی در فیلم سینمایی «روز ملاقات» را به کارگردانی «مهرداد غفارزاده» به پایان رسانده که در این فیلم نقش یک روحانی جوان به نام «رحمت» را بازی می‌کند.قرار است اولین نمایش فیلم در جشنواره کودک اصفهان باشد.

«علی قوی تن» که جزو کارگردانان این سینما محسوب می‌شود نیز در آخرین فیلمی که ساخته، خود جلوی دوربین ظاهر شده و نقش یک روحانی را بازی کرده است. «آفتاب، مهتاب، زمین» در جشنواره سی‌و‌یکم حضور داشت که هنوز به مرحله اکران نرسیده است.

تاکنون نام ۲۰ بازیگری که در سینما و تلویزیون کشورمان در لباس روحانیت ظاهر شدند را خواندید.بیست و یکمین بازیگری که با این گریم در سینما نقش آفرینی کرده، بازیگری است که به مرد هزار چهره سینما شهرت دارد.کسی که اتودهای گریمی بسیاری روی او زده شده و تمامی این اتودها هم به خوبی جواب گرفته است: از بچه ۱۰ ساله تا یک پیرزن؛ «اکبر عبدی» این روزها با فیلم «رسوایی» در نقش یک روحانی ظاهر شده که زحمت بسیاری نیز برای این نقش کشیده است و به خوبی توانسته از عهده ایفای این نقش مهم برآید.