درآمدی بر مطالعه زبان در حوزه جامعه شناسی و انسان شناسی

در این مقاله نخست کارکردهای زبان انسانی در چند بخش مورد تأمل قرار می گیرد؛ابتدا زبان انسان، نوعی ابزار برای کنش متقابل اجتماعی و مبادله اجتماعی تعریف شده است، که افراد از …

در این مقاله نخست کارکردهای زبان انسانی در چند بخش مورد تأمل قرار می گیرد؛ابتدا زبان انسان، نوعی ابزار برای کنش متقابل اجتماعی و مبادله اجتماعی تعریف شده است، که افراد از این طریق با یکدیگر تعامل برقرار می کنند؛ و سپس از طریق ثبت و ضبط زبان گفتاری و نوشتاری در حفظ میراث فرهنگی جامعه، افراد مشارکت می کنند.از جنبه دوم این پدیده اجتماعی به عنوان وسیله برقراری ارتباط انسانی توانسته گذشته، حال و آینده انسان را از طریق انباشت دانش و اشاعه علم، با توجه به خصلت گفتاری و نوشتاری توسعه و گسترش دهد.

از بُعد دیگر، گستردگی زبان انسانی موجب خلاقیت،ابتکار وآزاد بودن آن،از زبان حیوانی گردیده است؛ براساس چنین ویژگی جوامع به بازسازی هویت فرهنگی زبان خویش می پردازند وآن را در طی سالیان سال تکامل می بخشند. از منظردیگر، با توجه به تأثیر متقابل زبان و فرهنگ از یکدیگر، ساخت واژگان زبانی در مقوله های مادی و معنوی، فرهنگ جامعه را متحول می کند؛ چنین تحولی، اهمیت زبان را به عنوان عنصری مهم در شکل گیری هویت فرهنگی که همراه با انسجام و یگانگی است بیان می کند. در برخی ازمواقع با تأکید بر وحدت زبانی این پدیده، به تخریب زبان قومی دیگرملتها در سطح جهان پرداخته ؛ که به نوعی زبان کشی قومی شکل می گیرد.

بخش دیگر این مقاله ارتباطِ جامعه شناسی با زبان را مورد تأمل قرار می دهد. در این بخش زبان بصورت پدیده ای اجتماعی، نقش اساسی در تحولات اجتماعی یک جامعه دارد؛ سپس زبان به عنوان یک پدیده اجتماعی، جامعه زبانی مشترک و منظم و به هم پیوسته ای را بوجود می آورد که در درون خود از گونه های زبانی متنوعی برخوردار است. از جنبه دیگر جامعه شناسان در مطالعات زبان شناختی از دیدگاه اجتماعی به تمایزات وتشابهات میان سبک و سیاق سخن افراد، طبقات اجتماعی‌،مشاغل و حرفه های اجتماعی توجه می کنند، و آن را بصورت یک مهارت اجتماعی مطالعه می نمایند. از منظردیگر زبان به عنوان ابزاری موثر بر فرایند جامعه پذیری، اجتماعی شدن و فرهنگ پذیری از طریق آموزش در جامعه قابل بررسی است.

بخش دیگری از این مقاله از منظر انسان شناسی و مردم شناسی زبان را به عنوان ابزاری تکنیکی و بصورت یک دیدگاه تکاملی و تحولی در شکل گیری فرهنگ وجامعه مورد توجه قرار می دهد. این تحول وتکامل در اهمیت ومنشاء زبان فرهنگ انسانی بسیار مؤثر است،و موجب تمایز زبان انسان از نظام زبان حیوانی گردیده است. در این شاخه محقق در میدان تحقیق توجه به مطالعه اصطلاحات خویشاوندی، کلمات تابو، و...می کند، این جنبه ها در مطالعات زبانشناسی انسان شناختی و ریخت شناسی فرهنگ جامعه نقش اساسی دارد. انسان شناس زبانشناس در مطالعات و تحقیقات خود به شاخه های این علم بصورت زبان شناسی توصیفی، که به بررسی زبان حال جامعه، و زبان شناسی تاریخی ، که به تغییرات و تحولات زبان و تقسیمات زبانی و روابط خویشاوندی یک زبان، و زبان شناسی اجتماعی که به پیوند زبان و روابط اجتماعی در جامعه پرداخته، توجه می نماید.

محمد حسن شربتیان

هیت علمی دانشگاه پیام نور