اخلاق اسلامی و نکوهش غیبت و بدگویی

بخش وسیعی از تعالیم اسلامی را تعالیم و مقررات اخلاقی و اجتماعی تشکیل می دهد که کمتر در دیگر مکاتب می توان دید. اسلام با دید اخلاقی سعی در تأمین سعادت و اهداف حیات اجتماعی مسلمانان …

بخش وسیعی از تعالیم اسلامی را تعالیم و مقررات اخلاقی و اجتماعی تشکیل می دهد که کمتر در دیگر مکاتب می توان دید. اسلام با دید اخلاقی سعی در تأمین سعادت و اهداف حیات اجتماعی مسلمانان دارد. مسلمانان را به انجام امور و اعمال نیکو چون احسان و نیکوکاری، تعاون، نوع دوستی و کمک به نیازمندان و دیگر فضایل اخلاقی دعوت کرده و از انجام رذایل و زشتی ها که باعث سقوط کل اجتماع از سعادت معنوی و دنیوی می شود باز می دارد. یکی از این رذایل اخلاقی که به شدت مذموم شمرده شده و در روایات و احادیث افراد را از آن بر حذر داشته اند، غیبت و بدگویی از دیگر مسلمانان است.‏

از نظر اسلام غیبت بر هر مسلمانی حرام و غیبت کننده گناهکار است. غیبت آن است که کسی را به صفتی یاد کنی که نزد حق آن غیبت نباشد، یا کسی را ذم کنی در حالی که اهل علم آن را بد می دانند، غیبت چنان انسان را محو می کند همان طوری که آتش هیزم و چوب را می خورد. امام صادق (ع) فرمود: "الغیبته حرام علی کل مسلم و انها لتا کل الحسنات کما تاکل النار الحطب". غیبت کردن بر هر مسلمانی حرام است و همانا غیبت گناهی است که مانند آتشی که هیزم را می سوزاند کارهای ثواب و خیر را از بین می برد.

برای کلمه غیبت دو تعریف آمده است: اول اینکه انسان در غیاب و پشت سر کسی سخنانی بگوید که او دوست ندارد این سخنان درباره اش زده شود و هدف گوینده اش آن باشد که به آن شخص اهانت کند و او را تحقیر نماید. دوم: انسان مردم را متوجه غیبت شخصی بکند که او دوست ندارد درباره اش چنین کاری انجام شود و گوینده و انجام دهنده هدفش از این کار تحقیر و توهین شخص غیبت شده باشد.

ریشه و سبب غیبت گاهی حسد، زینت دادن کلام یا تسکین خشم و یا منافرت به آن شخص و امثال اینها می باشد که همه به سلامتی نفس ضرر می زند و او را در قیامت به عذاب می اندازد. عموماً غیبت با گناهان و زشتی های اخلاقی دیگر همراه است و موجبات گناهان دیگری در فرد و از آنجا به افراد دیگر می شود. غیبت با دروغ گویی و تهمت زدن به فرد غایب همراه می گردد و هم کسی که سخن گو و هم شنونده را دچار گناه می کند و برای رفع گناه باید از غیبت شونده حلالیت بطلبند. خداوند متعال به موسی (ع) وحی فرمود: شخص غیبت کننده هر گاه توبه کند آخرین فردی خواهد بود که به بهشت وارد شود و اگر موفق به توبه نگردد اولین فردی خواهد بود که وارد جهنم و دوزخ می شود. حرام و گناه بودن غیبت علاوه بر اینکه از مسائل غیر اخلاقی اجتماعی است بلکه از گناهان کبیره و هلاک کننده است چون صریحاً در آیات قرآنی در برابر آن آتش داده شده است.

خداوند متعال در قرآن به طور آشکار عمل غیبت را نکوهش کرده و غیبت کننده را به شخصی مانند می کند که گوشت برادرش را در حالت مردگی می خورد. "و لا یغتب بعضکم بعضاً ایحب احدکم ان یأکل لحم اخیه میتاً فکرهتموه..." رسول خدا (ص) فرموده اند: تمام خون، مال، آبرو و شخصیت مسلمان مورد احترام است. یعنی هیچ کس حق ندارد معترض مال، خون یا ناموس یا شخصیت فردی مسلمان شده و آنها را مورد تعرض قرار دهد و غیبت تعرض و بی احترامی به عرض و شخصیت انسان است و رسول خدا (ص) در این حدیث آبرو و عرض مسلمانان را در ردیف مال و خون او قرار داده است. بدین ترتیب عبادت تنها نماز و روزه نیست بلکه عمده عبادت در خود داری از عرض مردم و احترام به شخصیت آنها است.

عارف یزدان شناس