نگاهی گذرا به روزنامه نگاری تخصصی و تخصص روزنامه نگاری

«روزنامه نگاری تخصصی» عالی ترین مرحله زندگی حرفه ای یک روزنامه نگار پس از طی مراحل ابتدایی کار حرفه ای است

«روزنامه نگاری تخصصی» عالی ترین مرحله زندگی حرفه ای یک روزنامه نگار پس از طی مراحل ابتدایی کار حرفه ای است. بی تردید این که یک مدرس بخواهد تخصص روزنامه نگاری را برای افرادی که هنوز وارد مرحله ابتدایی کار حرفه ای نشده اند تبیین کند، دشوار است و مشکل تر از آن این است که در مطبوعات کشورمان نیز کمتر زمینه تخصصی در حرفه روزنامه نگاری موفق بوده است و نیز اینکه کمتر روزنامه نگار متخصصی در مطبوعات کشور به فعالیت مشغول است. متاسفانه افراد کمتر فرصت می یابند که در حین کار در رشته روزنامه نگاری در زمینه دریافت تخصص در یکی از رشته های مورد علاقه خود مثلاً اقتصاد، سیاست و هنر یا ... به تخصص برسند در مدت کوتاه باید راهی برگزید که هم حوزه دلخواه خود را بیابد و هم در مورد آن به مطالعه و تحقیق بپردازد و مباحث مختلف روزنامه نگاری همچون گزارش، مقاله و مصاحبه را از دیدگاه یک روزنامه نگار متخصص ببیند و بالاخره یک مجله تخصصی در معیارهای حرفه ای و علمی رشته انتخابی، خود ارائه دهد.

برای علاقه مندانی که مایلند ضمن کار حرفه ای در مطبوعات گوناگون به تخصص دست یابند، تعریفی از تخصص روزنامه نگاری می تواند مکمل شناخت روزنامه نگاری تخصصی باشد، زیرا زمان، زمان تخصص گرایی در وسایل ارتباط جمعی است. سال هاست که رسانه های جهان به اهمیت تخصص در روزنامه نگاری پی برده اند و اکنون به بهترین وجه از آن بهره می گیرند. در دنیای امروز روزنامه ها و مجله ها، رادیو و تلویزیون و آژانس های خبری دارای گروهی نویسنده و مفسر هستند که هر یک از آنان درباره امر به خصوصی مقاله می نویسند و رویدادها را تجزیه و تحلیل می کنند. وجود ستون های گوناگون در روزنامه ها و مجله ها و نیاز به تجزیه و تحلیل دقیق رویدادهای روز، پیدایش گروهی روزنامه نگار را که در موضوع های خاص تخصص داشته باشند، ایجاب می کند.

رشد سریع رادیو و تلویزیون درس های پس از جنگ دوم جهانی و توسعه بیش از حد این دو وسیله ارتباطی و امکان انتشار سریع و آنی اخبار از طریق آن ها، دایره طراوت خبری پیرامون روزنامه ها را تنگ کرده و به همین دلیل مطبوعات بزرگ جهان برای جلوگیری از سقوط و درهم ریختن شالوده اقتصادی خود به چاره اندیشی پرداختند. حاصل این اندیشه ها به صورت ارائه راه حل هایی برای مقابله با نفوذ رادیو و تلویزیون در روزنامه ها ظاهر شد. مهم ترین راهی که روزنامه ها برای حفظ نفوذ و اعتبار خویش یافتند، روی آوری به تحلیل رویدادها بود تا مخاطبان خود را که از طریق رادیو و تلویزیون در جریان رویدادها قرارگرفته بودند به عمق واقعه و «چرایی و چگونگی» وقوع آن رهنمون شوند، البته ضمن این کوشش ها و اندیشه ها راه های دیگر نیز پیشنهاد شد از جمله مصور کردن هرچه بیشتر نشریات و کمک گرفتن از رنگ و تسریع در چاپ و توزیع و... آنچه مورد بحث است همین نیاز مبرم روزنامه ها و مجله ها به داشتن متخصصان و مفسران است.

روزنامه ها و مجله ها که هزینه اعزام خبرنگاران خود به محل واقعه ای را متقبل می شوند، صرفاً در انتظار دریافت خبر نیستند- زیرا که رادیو و تلویزیون سریع تراز آن ها خبر را به آگاهی عموم می رسانده اند - بلکه می خواهند که خبرنگاران تجربه و تحلیل یا تفسیر واقعه را ارسال کنند. برای برآوردن این انتظارات که در واقع خواست و انتظار بجای مخاطبان روزنامه ها و مجله ها است خبرنگار باید رشته مورد علاقه خود را بیابد و دران زمینه معلومات خود را بالا ببرد. «روزنامه نگاری تخصصی» در پی اثبات همین ضرورت ایجاد شده است. اما باید دید که تخصص مطبوعاتی چگونه به وجود می آید؟ روزنامه نگاران جوان که دوره های کوتاه یا بلند مدت روزنامه نگاری را گذرانده اند باید به این موضوع توجه کنند که آغاز کار مطبوعاتی شروع آموختن و آگهی از آخرین ترقیات دانش روزنامه نگاری و راه نفوذ در افکار عمومی است.

روزنامه نگاری که می خواهد در موضوعات اقتصادی به تجربه و تحلیل رویدادها بپردازد، باید در حد کارشناس اقتصادی از جهت علمی ارتقا یافته باشد و از تمامی رویدادهای جدید در زمینه تخصص خود به طور عمیق آگاه باشد به همین جهت نیازمند ابزاری است که یک محقق و عالم به آن مجهز است هرچند که شیوه کاربرد آن ساده تر، عملی تر و مردم پسند تر باشد بنابراین روزنامه نگار باید به هنگام پرداختن به تخصص مورد علاقه خویش این وسایل و ابزار را در اختیار داشته باشد: . کتاب هایی که در مورد این تخصص نوشته شده اند، باید از قدیمی ترین تا جدیدترین کتاب را فراهم آورد تا بدین وسیله دیدگاه علمی خود را وسعت بخشد؛ . روزنامه نگار متخصص باید تمامی نشریاتی را که در زمینه و در حد تخصص او منتشر می شوند به دست آورد و با آنچه همکارانش در زمینه این تخصص می نویسند، آشنا باشد؛ . تهیه و تنظیم علمی و دقیق برگه هایی که در آن ها رویدادهای مهم، دگرگونی های اساسی و شرح حال شخصیت های مورد نیاز کار تخصصی وی ثبت شده اند.

این برگه ها باید مرتباً مورد تجدید قرار گیرند و سیر تحول رویدادها تا آخرین لحظه درآنها انعکاس یابد؛ . پرونده های از بریده های نشریه ها یا کنفرانس ها و کتاب ها در حد تخصص روزنامه نگاری را فراهم آورد و به طوری که در لحظه نیاز سریعاً به آن ها دسترسی پیدا کند. . آرشیوی از عکس ها، نقشه ها، اسلایدها و نوارهای صدا و تصویر در اختیار باشد. دانشجویان روزنامه نگاری و روزنامه نگاران جوان و علاقه امند به کسب تخصص علاوه بر این باید حدود نفوذ و ارزش پیام در مطبوعات تخصصی را بدانند زبان (کاربرد واژه های تخصصی) مطبوعات تخصصی را آموخته باشند و بر شیوه نگارش در مطبوعات تخصصی با توجه به مخاطبان آن ها، مسلط باشند. پی یرآلبر (Pierre Albert) فرانسوی استاد تاریخ در کتاب مطبوعات که در مجموعه «چه می دانم؟» به چاپ رسیده است، مطبوعات را بر اساس فواصل انتشار آن ها رده بندی کرده است و آنگاه پس از تشریح انواع روزنامه ها، به طبقه بندی مطبوعات غیر روزانه پرداخته و در تحت این طبقه بندی چند گونه نشریه را نام برده است.

اِشکالی که به راین طبقه بندی وارد است این است که فاصله انتشار را ملاک قرار داده است و روزنامه تخصصی ذیل روزنامه ها رده بندی شده است و از ذکر خصوصیات تخصصی آن غفلت شده است. همچنان که یک فصلنامه نیز جایی در این رده بندی نمی یابد. تحقیق و تجربه استادان و کارشناسان علوم ارتباطات ثابت کرده است که طبقه بندی موضوعی بهترین شکل رده بندی شناخت مطبوعات تخصصی است. بر همین اساس طبقه بندی موضوعی را ملاک شناخت مطبوعات تخصصی در نظر می گیریم و می کوشیم از آنچه عام تر و کامل تر از این موضوعات است، سرفصل سازی کنیم.

نویسنده: علی رضا خادمی