لایب نیتس؛ فیلسوف مُناد‌ها

لایب نیتس فیلسوف عقل‌گرای آلمانی است که در سال‌های ۱۶۴۶ تا ۱۷۱۶ زندگی می‌کرده است. او بسیار خوش‌شانس بود که در خانواده‌ای تحصیلکرده و مرفه به دنیا آمد. پدر او پروفسور اخلاق …

لایب نیتس فیلسوف عقل‌گرای آلمانی است که در سال‌های ۱۶۴۶ تا ۱۷۱۶ زندگی می‌کرده است. او بسیار خوش‌شانس بود که در خانواده‌ای تحصیلکرده و مرفه به دنیا آمد. پدر او پروفسور اخلاق بود و تشویق‌ها و مساعدت‌های پدر باعث شد تا لایب نیتس در بیست سالگی موفق به دریافت مدرک دکترای در رشته حقوق گردد. لایب نیتس از کودکی از آموزش علمی پدر بهره می‌برد، علاوه بر آن از کتابخانه و تعدد موضوعی آن استفاده کرده و بر اندوخته‌های علمی خود می‌افزود.

او زبان‌های یونانی و لاتینی، نظرات افلاطون و ارسطو و اندیشه ‌های اسکولاستیک‌ها را یاد گرفته بود. از این لحاظ او در همه علوم و فنون مهارت داشت، و در اکثر رشته‌های علوم تأمل و تفحص نموده و نظریاتی را ارائه داده است. در علم ریاضی، نظام دیفرانسیل و انتگرال را بررسی نموده و بسط داد. او در فیزیک، مفاهیم کلیدی دینامیک چون حرکت، سرعت و کیفیات برداری را که دکارت در فلسفه خود بر ابهام آنها افزوده بود، روشن ساخت.

همچنین در علم تاریخ، الهیات، حقوق، منطق، سیاست، کتابداری و مهندسی مطالعات و نوشته ‌هایی داشته است. برخی از کتب و نوشته‌های لایب نیتس عبارتند از: منادولوژی، تحقیقات در عدل خداوند، تحقیقات تازه درباره فهم و عقل انسانی، گفتاری در متافیزیک.

لایب نیتس از جمله اندیشمندانی است که جهت رسیدن به جاه و مقام تلاش زیادی نمود و در این امر نیز تا حدودی موفق بود. او همواره با بزرگان و افراد معروف و قدرتمند رفت و آمد می‌نمود و علاقه داشت به طور رسمی وارد عرصه سیاست و قدرت شود.

لایب نیتس یکی از معروف ‌ترین و متبحرترین اندیشمندان جهان غرب است، برخی از نظریه‌پردازان او را از لحاظ نگرش و فلسفه به ارسطو شبیه دانسته‌اند. او سعی می‌نمود از نتایج و جنبه‌های مفید نظریات و اندیشه‌های دیگران بهره برد، و هرگز اهل تعصب، عناد و لجاج نبود.

او نیز همانند سایر فیلسوفان عقل‌گرا، اساس امور جهان را ذات می‌دانست. از دید او ذات به عنوان صورت اولیه وجود، ساده و غیرقابل تجزیه است. ذات یک هویت واحد دارد و ساده‌ترین و بنیادی‌ترین عنصر

تشکیل دهنده وجود امور می‌باشد که دارای ماهیتی مشخص و متمایز است. او این ذات‌ها را که اساس و پایه عالم را تشکیل می‌دهد، مناد «Monad» می‌نامد.

در حقیقت هر مناد، یک عنصر ذات است که توسط خدا ایجاد گشته‌اند، و در سلسله ‌مراتبی سازمان یافته اجازه توسعه و تقدیر دارند که لایب نیتس آن را میل ذاتی می‌نامند. منادها از یکدیگر تأثیر نمی‌پذیرند و وضعیت مستقل خود را دارا هستند، که جهت رسیدن به هدفی خاص فعالیت دارند. با این حال هر یک از منادها یا ذات‌ها بیانگر ویژگی‌ دیگر منادها نیز هستند. جهان از ترکیب این منادها خلق گشته است.

در جهان ‌شناسی لایب نیتس دو اصل وجود دارد: اصل عدم تناقض و اصل علت کافی. طبق اصل اول یک پدیده یا شیء نمی‌تواند در یک زمان هم باشد و هم وجود نداشته باشد. طبق اصل دوم، برای بودن هر پدیده، باید علت کافی وجود داشته باشد و برای درستی هر اندیشه‌ای، دلیل کافی یافت شود.

لایب نیتس با بیان دلایل و براهین منطقی و فلسفی و با استدلال به دو اصل فوق و نظم جهان و عدل خداوند چنین نتیجه می‌گیرد که جهانی که هم‌اکنون در آن زندگی می‌کنیم، بهترین و کاملترین جهان ممکن است. زیرا نظم و هماهنگی که در هستی وجود دارد و عدل و حکمت خداوند ایجاب نموده که کاملترین جهان از بین هزاران جهان‌های ممکن ایجاد شود. اصول و قوانین حاکم بر این عالم و موجودات و انسان‌های کاملترین اصل جهان هستی هستند.

لایب نیتس در بخشی از فلسفه خود به اثبات وجود خداوند پرداخته و دلایل و براهین متعددی را بیان ساخته است. او وجود خداوند را واجب‌الوجود دانسته و برهان او به «برهان جهانی» معروف است. او در دلایل خود از براهین عقلی بهره جسته و فلسفه خود را بیشتر از دیدگاه عقل‌گرایی مطرح ساخته است.

هادی خلیلی