آموزش و پیشگیری, اولویت های نخست برنامه جامع کنترل سرطان

مبارزه با سرطان به عنوان یک معضل اساسی در حوزه بهداشت و درمان عزم جدی می طلبد طبق آمار سالانه بیش از ۸۰ هزار مورد سرطان در کشور وجود دارد و حدود۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار نفر نیز همراه با این بیماری زندگی می کنند

مبارزه با سرطان به عنوان یک معضل اساسی در حوزه بهداشت و درمان عزم جدی می طلبد. طبق آمار سالانه بیش از ۸۰ هزار مورد سرطان در کشور وجود دارد و حدود۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار نفر نیز همراه با این بیماری زندگی می کنند. سرطان پس از بیماری های قلبی و عروقی و حوادث، سومین علت مرگ و میر است و چهارمین جایگاه را در بین بار بیماری ها دارد.با این که بارها درباره این بیماری مطالبی را عنوان کرده ایم اما به دلیل لزوم توجه به یکی از مهم ترین مولفه های تاثیرگذار در مبارزه با سرطان یعنی اطلاع رسانی دایم، در این مطلب به بررسی برنامه ملی کنترل سرطان کشور و ضرورت اطلاع رسانی پرداخته ایم.

● آزمایش های مرتبط با سرطان

برخی از مبتلایان به سرطان های دستگاه گوارش به دلیل مشکلات اقتصادی یا شرم و خجالت از انجام آزمایش های لازم دیر به پزشک مراجعه می کنند. دکتر ایرج خسرونیا، رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی با بیان این مطلب به ایسنا می گوید: بیشتر مبتلایان به سرطان های دستگاه گوارش در ابتدای ابتلای خود به این بیماری ها به پزشک مراجعه نمی کنند و با وجود درد شکم و دفع خون خوددرمانی می کنند و یا این بیماری را به بواسیر نسبت می دهند. در نتیجه زمانی به آنکولوژیست ارجاع داده می شوند که خیلی دیرشده و سرطان به بقیه اندام ها دست اندازی کرده است.

وی با اشاره به این که سالانه ۳۰ هزار نفر در ایران به علت ابتلا به سرطان فوت می کنند، تصریح می کند: امید به زندگی در مبتلایان به سرطان در ایران نسبت به کشورهای پیشرفته کمتر است زیرا دیر به پزشک مراجعه می کنند. این در حالی است که مردم باید با علایم سرطان های شایع مثل معده، پوست، ریه و سینه آشنا شوند.

مردم باید نسبت به علایم مختلف گوارشی حساس باشند احساس ناراحتی پس از مصرف غذا در مدت طولانی، افزایش یا کاهش وزن شدید، خونریزی یا ترشح غیرمعمول و احساس خستگی و ضعف شدید، اگرچه به طور عمده ناشی از سرطان نیست اما قابل بررسی است. سرطان در مراحل اولیه درد ایجاد نمی کند اما نباید صبر کرد تا درد بروز کند بنابراین اگر در جایی از بدن توده ای ایجاد شد و ماندگار بود، به ویژه در سینه زنان باید بررسی شود. هم چنین تغییر رنگ خال، خارش و خونریزی از خال و زخمی که خوب نمی شود، علایم اولیه سرطان پوست است که باید تحت بررسی متخصص قرار بگیرد.علاوه بر اطلاع رسانی و ارائه اطلاعات لازم درباره انواع سرطان ها، سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۵ مقرر کرد، تمامی کشورها برنامه های ملی کنترل سرطان را از طریق کمیته مسئول کنترل سرطان طراحی و اجرا کنند. واضح است که تدوین این برنامه، اولین گام ضروری برای کنترل هرچه بهتر سرطان محسوب می شود.

● برنامه ملی کنترل سرطان

«برنامه جامع ملی کنترل سرطان» در ایران در سال ۱۳۸۵ توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منتشر شد. دکتر پیام آزاده، دبیر کمیته راهبردی انجمن سرطان ایران با بیان این مطلب به خراسان می گوید: پیشنهادهای سازمان جهانی بهداشت، دستورالعمل های کلی است و باید براساس اولویت های هر کشوری تنظیم شود. اولویت ها نه براساس حدس و گمان بلکه باید براساس پژوهش های دقیق مشخص شود. اگر شاخص ها را مبنا قرار دهیم، درمی یابیم که راه درازی در پیش داریم. در برنامه جامع کنترل سرطان ایران و در سطح پیشگیری ۲ شاخص آموزش پیشگیری از مصرف دخانیات در ۸۰ درصد دانش آموزان و پوشش ۷۰ درصد واکسیناسیون هپاتیت B در نوزادی اولویت اساسی دارند. این سازمان موارد دیگری را نیز پیشنهاد کرده است از جمله تصویب و اجرای کنوانسیون کنترل دخانیات، ارتقای رژیم غذایی سالم، توسعه فعالیت های ورزشی و کاهش مواجهه با مواد سرطان زای محیطی و شغلی مثل آزبست که متأسفانه گام های موثری در این راستا برداشته نشده است زیرا وزارت بهداشت بدون همکاری بین بخشی با وزارت بازرگانی و کشاورزی و دیگر سازمان های مرتبط قادر به کنترل این عوامل نیست. این در حالی است که با صرفه ترین اقدام برای کنترل سرطان، پیشگیری است.

به گفته دکتر آزاده در زمینه تشخیص زود هنگام شاخص های ذیل در برنامه جامع ملی کنترل سرطان مشخص شده است: بیش از ۸۰ درصد مردم از علایم هشدار دهنده آگاه شوند، بیش از ۸۰ درصد جامعه هدف، یک بار معاینه شوند، بیش از ۳۰ درصد سرطان ها با غربالگری تشخیص داده شود، از میزان سرطان های پیشرفته ۳۰ درصد کم شود و از مرگ ناشی از سرطان ها ۳۰ درصد کاسته شود. همچنین ارتقای آموزش ارائه دهندگان خدمات آموزشی، گسترش برنامه های آموزشی و غربالگری برای پوشش جمعیت در معرض خطر، اطمینان از وجود امکانات تشخیصی و درمانی مناسب و افزایش نقاط دسترسی به سیستم بهداشتی از دیگر پیشنهادهاست.از میان دو فعالیت علمی برای تشخیص زود هنگام سرطان ها یعنی غربالگری و آموزش عمومی، سازمان جهانی بهداشت آموزش عمومی را برای کشورهایی مانند ایران پیشنهاد کرده است.

● تشخیص و درمان سرطان

در زمینه تشخیص و درمان سرطان نیز طبق این برنامه باید ۷۰ درصد بیماران با راهنمایی های بالینی تدوین شده تحت درمان قرار گیرند و بیش از ۲۰ درصد بیماران تحت درمان موثر قرار گیرند. تأسیس شبکه ارتباطی بین مراکز درمان سرطان، طرح ثبت اطلاعات بالینی و پاتولوژی سرطان نیز از دیگر اقدامات موثری است که در آغاز اجراست اما به دلیل دسترسی نداشتن به منابع با محدودیت های زیادی مواجه است.همچنین به گفته دکتر علی قنبر مطلق، آنکولوژیست یکی از مشکلات عمده در زمینه تشخیص و درمان سرطان، عادلانه نبودن دسترسی به خدمات تشخیصی و درمانی است. نتایج اولیه مطالعه ای که دکتر مطلق و همکاران وی به منظور بررسی شاخص های اجتماعی سرطان آغاز کرده اند، نشان می دهد که گروه قابل ملاحظه ای از بیماران در زمینه های گوناگونی چون تأخیر در شیمی درمانی به دلیل مشکل مالی یا نبود دارو، نوبت طولانی رادیوتراپی یا خرابی دستگاه، فاصله زیاد بین محل سکونت و درمان یا انجام مراحل مختلف تشخیص و درمان در مراکز مختلف با مشکلات عدیده ای روبه رو می شوند. از سوی دیگر تفاوت سطح پوشش بیمه ها در مورد بیماری مزمن و خطرناکی مانند سرطان تأثیر مهمی بر پیگیری روند درمان این بیماری پرهزینه توسط بیمار می گذارد. به نظر می رسد بهترین و عادلانه ترین اقدام، برابر کردن سطح پوشش خدمات توسط بیمه های مختلف از راه ایجاد یک صندوق ملی برای بیماران سرطانی است.