بلای خانمانسوز

اعتیاد به مواد مخدر یکی از مهم ترین مشکلات اجتماعی, اقتصادی و بهداشتی است که عوارض ناشی از آن, تهدیدی جدی برای جامعه بشری محسوب می شود

اعتیاد به مواد مخدر یکی از مهم‌ترین مشکلات اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی است که عوارض ناشی از ‌آن، تهدیدی جدی برای جامعه بشری محسوب می‌شود.

همچنین ویرانگری‌های حاصل از آن زمینه‌ساز سقوط بسیاری از ارزش‌ها و هنجارهای فرهنگی و اخلاقی می‌شود و بدین ترتیب سلامت جامعه را به طور جدی به مخاطره می‌اندازد.

پدیده شوم قاچاق مواد مخدر بیش از آنکه فعالیتی سوداگرانه، تجاری و اقتصادی در عرصه مافیای اقتصاد بین‌المللی باشد، ابزاری کارآمد، مؤثر و راهبردی در گسترش نظام سلطه‌ صاحبان قدرت جهان بر کشورهای توسعه نیافته است.

تحلیلگران مسائل سیاسی و اجتماعی بر این باورند که در تهاجم و نفوذ فرهنگی، پدیده مواد مخدر مهم‌ترین عامل به تباهی کشیدن و انحطاط اخلاقی جوامع به شمار می‌رود. متأسفانه گسترش دامنه مصرف مواد مخدر در جامعه امروزی به حدی است که حتی قشر متفکر و تحصیل کرده را نیز به سمت خود کشانده است.

آن چه در مورد اعتیاد و مواد مخدر باید بدانیم به شرح زیر است:

ـ اعتیاد به مواد مخدر یکی از عوامل اصلی شیوع بیماری‌های ایدز و هپاتیت است.

ـ مواد مخدر آن چنان آرام و بی‌صدا بر جسم و روان مصرف‌کننده مستولی می‌شود که هیچ معتادی آغاز اعتیاد خود را به یاد نمی‌آورد.

ـ اعتیاد سبب تباهی میلیون‌ها مغز فعال می‌شود که سرمایه‌های آینده جامعه بشری به شمار می‌روند. اگر درصد کمی از کودکانی که والدین آن‌ها معتاد هستند به سوی بزهکاری سوق داده شوند، بعد از گذشت چندین سال تعداد بزهکاران در این مملکت به هزاران نفر خواهد رسید.

ـ اعتیاد بیش از یک میلیارد نفر از اعضاء خانواده معتادان را در جهان به طور مستقیم با مشکلات ناشی از این آسیب مواجه کرده است.

ـ مواد مخدر منشأ وقوع بسیاری از جرائم اجتماعی نظیر قتل، تجاوز، سرقت و... است.

ـ مواد مخدر سالانه سود زیادی به حساب سوادگران مرگ واریز می‌کند که رقم آن چند صد برابر کل بودجه کشور ما و بسیاری دیگر از کشورهای بزرگ دنیاست.

ـ قاچاقچیان بین‌المللی مواد مخدر برای رسیدن به مقاصد شوم خود به مدرن‌ترین تجهیزات تسلیحاتی و ارتباطی مجهز هستند.

ـ کشور ما در همسایگی بزرگترین تولیدکنندگان انواع مواد مخدر جهان (افغانستان و پاکستان) موسوم به «هلال طلائی» و در مسیر ترانزیت مواد مخدر قرار گرفته است و در این راه خود نیز قربانی آن می‌شود.

ـ کشور ما در مقابله با ورود و شیوع این مواد خانمانسوز، به منظور کنترل و حفاظت مرزهای شرقی اقدام به ساخت بیش از هزار کیلومتر جاده، ده‌ها پاسگاه مرزی، برجک و دیده‌بانی و حفر چندین کیلومتر کانال و... کرده است و هزاران نفر از فرزندان این مرز و بوم نیز به فجیع‌ترین وضع به شهادت رسیده‌اند.

● مراحل اعتیاد

اعتیاد دارای سه مرحله به شرح زیر است:

۱) مرحله آشنایی

این مرحله با تشویق دیگران (مخصوصاً) دوستان ناباب یا از روی غرور و کنجکاوی خود فرد شروع می‌شود.

۲) مرحله شک و تردید

در این مرحله فرد به مبارزه با امیال خود می‌پردازد.

۳) مرحله‌ی اعتیاد واقعی

در صورت ادامه مصرف در مرحله شک و تردید، فرد به مرحله اعتیاد واقعی می‌رسد. در این مرحله پدیده «تحمل» باعث می‌شود که فرد به مرور زمان بر میزان مصرف خود بیفزاید تا به نشئگی قبلی برسد.

● انواع مواد مخدر به سه دسته تقسیم می‌شود که شامل:

۱) مواد سستی‌زا

موادی هستند که مصرف آن روی سلسله اعصاب مصرف‌کننده اثر گذاشته و در نتیجه فعالیت فکری و بدنی او را سست می‌کند. این مواد به دو دسته تقسیم می‌شوند:

▪ طبیعی مانند استحصالات گیاه خشخاش، تریاک، شیره تریاک، مرفین

▪ مصنوعی مانند هروئین، متادون، پاپاورین، یتیدین، انواع و اقسام قرص‌های مسکن و آرام‌بخش

۲) مواد توهم‌زا

با مصرف این مواد فرد دچار اوهام حسی و بصری می‌شود. این مواد را هالوسینوژن می‌گویند شامل: الف) طبیعی مانند استحصالات گیاه شاهدانه، حشیش، بنگ، ماری جوانا، جوسیاه ‌آفت‌زده، برخی از قارچ‌های حاوی مواد توهم‌زا و دانه‌های نوعی نیلوفر وحشی. ب ـ مصنوعی مانند ال.اس.دی (L.S.D)، دی متیل تریپتامین (D.M.T)، دی اتیل تریپتامین (D.E.T)

۳) مواد توان افزا

مصرف مواد توان افزا روی سلسله اعصاب تأثیر گذاشته و در نتیجه فعالیت فکری و بدنی مصرف کننده بیشتر و باعث هیجان می‌شود. این مواد به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

▪ طبیعی مانند برگ کوکا، کوکائین، کراک، برگ و ساقه برخی درختان مانند کراتم و ناس

▪ مصنوعی مانند آمفتامین، متیل آمفتامین و ترکیبات آمفتامین‌ها

● عوامل مؤثر در گرایش به موادمخدر

عوامل بسیاری وجود دارد که موجب گرایش افراد به سوی موادمخدر می‌شود، در زیر به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

۱) ‌عوامل فردی

حتی اگر همه عوامل به وجود آورنده اعتیاد نیز مهیا باشد، در نهایت خود فرد تصمیم‌ می‌گیرد که مواد مصرف کند. ضعف ایمان و اخلاق، کنجکاوی، معاشرت با دوستان ناباب و نداشتن اعتماد به نفس از عوامل فردی گرایش افراد به مصرف مواد هستند.

دستیابی به هیجانات دوره جوانی، تقلید از دوستان، خارج شدن از فشارهای عصبی و روانی، فرار از مشکلات زندگی، غرور، کنجکاوی، مسائل جنسی و شکست‌های اجتماعی، همه از انگیزه‌‌های مصرف مواد اعتیادآور در بین افراد جامعه به ویژه جوانان محسوب می‌شود.

افزایش مهارت‌های زندگی (مهارت حل مشکل، قدرت تصمیم‌گیری، توانایی «نه» گفتن، هنر دوست‌یابی و ...) از عوامل حفاظت‌کننده فردی است که اگر امروز آن‌ها را به فرزندانمان نیاموزیم فردا در غیاب ما در مقابل اصرار دوستان قدرت مقاومت نخواهند داشت.

۲) عوامل خانوادگی

▪‌ ارتباطات کمرنگ عاطفی: وجود پیوند و ارتباطات عمیق خانوادگی نقش بسزایی در پیشگیری از اعتیاد دارد و هر قدر این روابط به سردی گراید خطر اعتیاد در محیط خانواده نیز افزایش می‌یابد.

▪ خانواده‌های بدسرپرست، بی‌سرپرست و تک‌سرپرست: در این خانواده‌ها به خاطر عدم وجود یکی از والدین و یا عدم صلاحیت والدین در تربیت فرزندان احتمال بروز اعتیاد افزایش خواهد یافت.

۳) عوامل اجتماعی

نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی، در دسترس بودن مواد، بیکاری، رشد بی‌قواره صنعت، جنگ و بحران اقتصادی، عدم اطلاع‌رسانی جامع و کامل در زمینه عوارض جسمی، روحی و اجتماعی اعتیاد، وجود باورهای نادرست اجتماعی و ضعف فرهنگ مشاوره از عوامل مهم گرایش به سوء مصرف موادمخدر به شمار می‌روند.

● علائم استعمال موادمخدر

استعمال موادمخدر دارای علائمی است که در زیر فهرست‌وار نام می‌بریم:

▪‌ تغییر رنگ چهره مخصوصاً لب‌ها

▪ تغییر حالت مردمک چشم

▪ تغییر کیفیت صدا در اثر التهاب تارهای صوتی

▪ داشتن چهره مغموم و محزون

▪ خواب‌آلودگی و کم‌تحرکی

▪ تغییر ساعات خواب و بیداری

▪ تمایل به گوشه‌گیری و معاشرت کمتر با اعضاء خانواده

▪ عدم توجه به نظافت و آراستگی ظاهری

▪ لاغر شدن و کاهش شدید وزن بدن

▪ ماندن بیش از حد معمول در توالت به صورت مکرر

▪ بستن در اتاق به روی خود برای مدتی طولانی و نیز قفل کردن آن به هنگام خروج از منزل

▪ آبریزش بینی به صورت مداوم

▪ افزایش تعریق

▪ جرم‌گرفتگی دندان‌ها و زبان

▪ کاهش اشتها و تمایل زیاد به مصرف سیگار

▪ عصبانیت و پرخاشگری

▪ تغییر در گفتار و رفتار

▪ ضعف حافظه

▪ خنده‌های بی‌مورد، قرمز شدن سفیده چشم و خیره شدن به یک نقطه

● آثار و عوارض اعتیاد

اعتیاد دارای عوارض جسمی و روانی به شرح زیر است:

۱)‌ عوارض جسمی

▪ آلودگی و آسیب‌پذیر کردن دندان‌ها

▪ ملتهب ساختن مخاط دهان

▪ نقصان ترشحات غدد بزاقی

▪ ضعف قوای جسمانی و کاهش شدید وزن بدن

▪ عقیم شدن مردان و نازایی زنان

▪ اخلال در کار دستگاه عصبی در صورت تداوم مصرف

▪ تنبلی کبد

▪ ابتلا به یرقان و اثرات ناگوار بر دستگاه گوارش

▪ ورم کلیه‌ها و اشکال در دفع ادرار توام با درد

▪ التهاب مزمن تارهای صوتی

▪ آسم، سل و تپش قلب، تنگی نفس و دوران سر

▪ خشکی پوست

▪ شکنندگی‌ ناخن‌ها

▪ خطر ابتلا به انواع سرطان و سکته قلبی

▪ ناشناخته ماندن بیماری‌های خطرناک به دلیل کاهش احساس درد

۲) عوارض روانی

▪ برهم خوردن تعادل روانی

▪ عدم توجه به اصول و مقررات جامعه

▪ ضعف اراده

▪ از بین رفتن احساس مسئولیت

▪ ایجاد احساسات خصومت‌زا

▪ بی‌قراری

▪ عصیانگری

▪ اضطراب دائم و احساس بی‌کیفیتی و تنهایی

▪ اخلال در خواب

▪ بروز انواع بیماری‌ها و اختلالات روانی

● اعتیاد و خانواده

بیشترین تاثیر مخرب اعتیاد بر ارکان خانواده وارد می‌آید، همانطوری که موثرترین عامل پیشگیری از اعتیاد نیز نهاد خانواده است، بنابراین به والدین توصیه می‌شود برای پیشگیری از گرایش فرزندانشان به مواد مخدر به نکات زیر توجه داشته باشند:

۱) درباره مواد اعتیادآور (علل و عوامل موثر در مصرف مواد، خطرات، عوارض و علائم آن) اطلاعات کافی کسب کنید.

۲) مهارت‌های تربیتی خود را افزایش دهید.

۳) الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشید.

۴) فضایی ایجاد کنید که فرزندان در آن احساس آرامش کنند.

۵) به صحبت‌های فرزندان خوب گوش کنید. با لبخند، تکان دادن سر و استفاده از جملات مثبت نظیر «چقدر جالب»، «من این را نمیدانستم» و... آنها را به گفتن بیشتر تشویق کنید.

۶) وقت بیشتری را با فرزندانتان صرف کنید. با آنان به رستوران، پارک، سینما، کوه و... بروید. به اتفاق آنان به موسیقی گوش دهید و از همه مهمتر به آنان ابراز عشق کنید و بگویید که دوستشان دارید.

۷) سعی کنید حتی آهنگ صدایتان ملایم و دوستانه باشد.

۸) عقاید خود را به زور به آنها تحمیل نکنید.

۹) سعی کنید در ساعات غذا خوردن همه اعضاء خانواده را دور هم جمع کنید.

۱۰) فرزندان خود را قبل از رسیدن به سنین بحرانی نسبت به عواقب ویرانگر مصرف مواد مخدر آگاه سازید.

۱۱) آنان را بیش از‌اندازه و به طور اغراق‌آمیز نترسانید.

۱۲) از چگونگی دوست‌یابی و معاشرت فرزندان خود با دیگران آگاه باشید، با والدین دوستانشان ارتباط برقرار کنید در صورتی که به منزل دوستشان رفتند حتماً از حضور والدین آنها در منزل مطمئن شوید و به حضور سایر اعضا خانواده اکتفا نکنید.

۱۳) به نحوه خرج کردن پول توسط فرزندانتان اهمیت بدهید.

۱۴) برای اوقات فراغت آنان برنامه‌ریزی کنید، همواره آنان را به مطالعه، ورزش و تفریحات سالم ترغیب کنید.

۱۵) راهنمایی‌های خود را از طریق مربیان و دبیرانشان به آنها منتقل کنید. جوانان باورها و ارزش‌های خود را دارند. طبیعتاً اگر والدین بهترین نصایح را هم بگویند ممکن است آنها را نپذیرند. شنیدن نصایح شما از زبان مربیان و دبیران تاثیر بیشتری برآن‌ها می‌گذارد.

۱۶) بین فرزندانتان تبعیض قائل نشوید.

۱۷) تفکر انتقادی را که از ویژگی‌های دوران بلوغ و نوجوانی است، در فرزندان خود سرکوب نکنید.

۱۸) آنان را به رعایت اصل‌های مذهبی و دینی تشویق کنید.

۱۹) در انجام فعالیت‌های منطقی به فرزندان خود و استقلال و آزادی دهید.

۲۰) اگر می‌خواهید مانع پویایی و رشد جسم و روان فرزندانتان نشوید، از انتقاد غیرسازنده، تمسخر و شرمنده کردن آنان مخصوصاً در مقابل دیگران بپرهیزید.

۲۱) فرزندانتان را به خاطر رفتارهای مثبت آنان تشویق کنید.

۲۲) در موقعیت‌های بحرانی، فشارها و تنش‌های روحی، راهنما و همراه فرزندان خود باشید.

۲۳) هرگز فضای خانه را متشنج نکنید و از مشاجره و بحث‌های بیهوده بپرهیزید.

۲۴) مسئولیت و تکلیفی به فرزندان خود بدهید که با توان آنان متناسب باشد.

۲۵) در روابط خود با فرزندانتان همواره صادق و مهربان باشید.

۲۶) از تنها گذاشتن فرزندان خود در منزل به ویژه هنگامی که به مسافرت و یا میهمانی می‌روید خودداری کنید.

۲۷) در صورت شک و تردید، وسایل شخصی و وسایل و لباس‌های فرزندانتان را مخفیانه بازرسی کنید.

۲۸) همواره در نظر داشته باشید که خانواده‌ها در زمینه پیش‌گیری از اعتیاد و نقش بسیار موثرتری در مقایسه با نیروی انتظامی و سایر سازمان‌های مسئول برعهده دارند.

۲۹) رعایت بسیاری از نکات مذکور منحصر به والدین نبوده، بلکه سایر اعضای خانواده به ویژه برادران و خواهران بزرگتر را نیز در برمی‌گیرد و چه بسا تاثیرپذیری جوانان و نوجوانان از آنها در بسیاری از موارد بیش از پدر و مادر باشد.

مواد مخدر،عوارض آن و ریشه‌های گرایش به اعتیاد را بررسی می‌کنیم:

● علائم استعمال موادمخدر

استعمال موادمخدر دارای علائمی است که در زیر فهرست‌وار نام می‌بریم:

▪‌ تغییر رنگ چهره مخصوصاً لب‌ها

▪ تغییر حالت مردمک چشم

▪ تغییر کیفیت صدا در اثر التهاب تارهای صوتی

▪ داشتن چهره مغموم و محزون

▪ خواب‌آلودگی و کم‌تحرکی

▪ تغییر ساعات خواب و بیداری

▪ تمایل به گوشه‌گیری و معاشرت کمتر با اعضاء خانواده

▪ عدم توجه به نظافت و آراستگی ظاهری

▪ لاغر شدن و کاهش شدید وزن بدن

▪ ماندن بیش از حد معمول در توالت به صورت مکرر

▪ بستن در اتاق به روی خود برای مدتی طولانی و نیز قفل کردن آن به هنگام خروج از منزل

▪ آبریزش بینی به صورت مداوم

▪ افزایش تعریق

▪ جرم‌گرفتگی دندان‌ها و زبان

▪ کاهش اشتها و تمایل زیاد به مصرف سیگار

▪ عصبانیت و پرخاشگری

▪ تغییر در گفتار و رفتار

▪ ضعف حافظه

▪ خنده‌های بی‌مورد، قرمز شدن سفیده چشم و خیره شدن به یک نقطه

● آثار و عوارض اعتیاد

اعتیاد دارای عوارض جسمی و روانی به شرح زیر است:

۱)‌ عوارض جسمی

▪ آلودگی و آسیب‌پذیر کردن دندان‌ها

▪ ملتهب ساختن مخاط دهان

▪ نقصان ترشحات غدد بزاقی

▪ ضعف قوای جسمانی و کاهش شدید وزن بدن

▪ عقیم شدن مردان و نازایی زنان

▪ اخلال در کار دستگاه عصبی در صورت تداوم مصرف

▪ تنبلی کبد

▪ ابتلا به یرقان و اثرات ناگوار بر دستگاه گوارش

▪ ورم کلیه‌ها و اشکال در دفع ادرار توام با درد

▪ التهاب مزمن تارهای صوتی

▪ آسم، سل و تپش قلب، تنگی نفس و دوران سر

▪ خشکی پوست

▪ شکنندگی‌ ناخن‌ها

▪ خطر ابتلا به انواع سرطان و سکته قلبی

▪ ناشناخته ماندن بیماری‌های خطرناک به دلیل کاهش احساس درد

۲) عوارض روانی

▪ برهم خوردن تعادل روانی

▪ عدم توجه به اصول و مقررات جامعه

▪ ضعف اراده

▪ از بین رفتن احساس مسئولیت

▪ ایجاد احساسات خصومت‌زا

▪ بی‌قراری

▪ عصیانگری

▪ اضطراب دائم و احساس بی‌کیفیتی و تنهایی

▪ اخلال در خواب

▪ بروز انواع بیماری‌ها و اختلالات روانی

● اعتیاد و خانواده

بیشترین تاثیر مخرب اعتیاد بر ارکان خانواده وارد می‌آید، همانطوری که موثرترین عامل پیشگیری از اعتیاد نیز نهاد خانواده است، بنابراین به والدین توصیه می‌شود برای پیشگیری از گرایش فرزندانشان به مواد مخدر به نکات زیر توجه داشته باشند:

۱) درباره مواد اعتیادآور (علل و عوامل موثر در مصرف مواد، خطرات، عوارض و علائم آن) اطلاعات کافی کسب کنید.

۲) مهارت‌های تربیتی خود را افزایش دهید.

۳) الگوی مناسبی برای فرزندان خود باشید.

۴) فضایی ایجاد کنید که فرزندان در آن احساس آرامش کنند.

۵) به صحبت‌های فرزندان خوب گوش کنید. با لبخند، تکان دادن سر و استفاده از جملات مثبت نظیر «چقدر جالب»، «من این را نمیدانستم» و... آنها را به گفتن بیشتر تشویق کنید.

۶) وقت بیشتری را با فرزندانتان صرف کنید. با آنان به رستوران، پارک، سینما، کوه و... بروید. به اتفاق آنان به موسیقی گوش دهید و از همه مهمتر به آنان ابراز عشق کنید و بگویید که دوستشان دارید.

۷) سعی کنید حتی آهنگ صدایتان ملایم و دوستانه باشد.

۸) عقاید خود را به زور به آنها تحمیل نکنید.

۹) سعی کنید در ساعات غذا خوردن همه اعضاء خانواده را دور هم جمع کنید.

۱۰) فرزندان خود را قبل از رسیدن به سنین بحرانی نسبت به عواقب ویرانگر مصرف مواد مخدر آگاه سازید.

۱۱) آنان را بیش از‌اندازه و به طور اغراق‌آمیز نترسانید.

۱۲) از چگونگی دوست‌یابی و معاشرت فرزندان خود با دیگران آگاه باشید، با والدین دوستانشان ارتباط برقرار کنید در صورتی که به منزل دوستشان رفتند حتماً از حضور والدین آنها در منزل مطمئن شوید و به حضور سایر اعضا خانواده اکتفا نکنید.

۱۳) به نحوه خرج کردن پول توسط فرزندانتان اهمیت بدهید.

۱۴) برای اوقات فراغت آنان برنامه‌ریزی کنید، همواره آنان را به مطالعه، ورزش و تفریحات سالم ترغیب کنید.

۱۵) راهنمایی‌های خود را از طریق مربیان و دبیرانشان به آنها منتقل کنید. جوانان باورها و ارزش‌های خود را دارند. طبیعتاً اگر والدین بهترین نصایح را هم بگویند ممکن است آنها را نپذیرند. شنیدن نصایح شما از زبان مربیان و دبیران تاثیر بیشتری برآن‌ها می‌گذارد.

۱۶) بین فرزندانتان تبعیض قائل نشوید.

۱۷) تفکر انتقادی را که از ویژگی‌های دوران بلوغ و نوجوانی است، در فرزندان خود سرکوب نکنید.

۱۸) آنان را به رعایت اصل‌های مذهبی و دینی تشویق کنید.

۱۹) در انجام فعالیت‌های منطقی به فرزندان خود و استقلال و آزادی دهید.

۲۰) اگر می‌خواهید مانع پویایی و رشد جسم و روان فرزندانتان نشوید، از انتقاد غیرسازنده، تمسخر و شرمنده کردن آنان مخصوصاً در مقابل دیگران بپرهیزید.

۲۱) فرزندانتان را به خاطر رفتارهای مثبت آنان تشویق کنید.

۲۲) در موقعیت‌های بحرانی، فشارها و تنش‌های روحی، راهنما و همراه فرزندان خود باشید.

۲۳) هرگز فضای خانه را متشنج نکنید و از مشاجره و بحث‌های بیهوده بپرهیزید.

۲۴) مسئولیت و تکلیفی به فرزندان خود بدهید که با توان آنان متناسب باشد.

۲۵) در روابط خود با فرزندانتان همواره صادق و مهربان باشید.

۲۶) از تنها گذاشتن فرزندان خود در منزل به ویژه هنگامی که به مسافرت و یا میهمانی می‌روید خودداری کنید.

۲۷) در صورت شک و تردید، وسایل شخصی و وسایل و لباس‌های فرزندانتان را مخفیانه بازرسی کنید.

۲۸) همواره در نظر داشته باشید که خانواده‌ها در زمینه پیش‌گیری از اعتیاد و نقش بسیار موثرتری در مقایسه با نیروی انتظامی و سایر سازمان‌های مسئول برعهده دارند.

۲۹) رعایت بسیاری از نکات مذکور منحصر به والدین نبوده، بلکه سایر اعضای خانواده به ویژه برادران و خواهران بزرگتر را نیز در برمی‌گیرد و چه بسا تاثیرپذیری جوانان و نوجوانان از آنها در بسیاری از موارد بیش از پدر و مادر باشد.

معصومه غضنفری مقدم