سه مشکل تربیتی, سه راه حل آسان

توصیه های کارشناسانه به والدینی که نمی دانند بیرون از خانه چطور با بچه هایشان رفتار کنند

اگر بچه دارید و اهل بردن او به گردش هستید و دلتان می‌خواهد از بیرون رفتن با فرزندتان لذت ببرید، حتما شرایطی پیش آمده که بگویید گاهی ماندن در خانه، بسیار ساده‌تر است. باید کودکتان را سوار اتومبیل کنید و مراقب باشید اتفاقی برایش نیفتد...

او ممکن است هرچه ببیند بخواهد، سر به هوا باشد، سرو صدا راه بیندازد و خلاصه شما را در شرایط تازه‌ای قرار دهد که سردرگم شوید و ندانید باید چه کنید. اگر هنوز فرزند شما کوچک است یا هنوز با مشکلات بچه‌ها بیرون از خانه مواجه نشده‌اید، تبریک می‌گویم چون قصد داریم نگاهی به قوانین و روش‌های مواجهه با شایع‌ترین مشکلات در این شرایط بیندازیم و راه‌حل‌هایی به شما پیشنهاد دهیم که تاثیر آنها را کارشناسانی که با کودکان کار می‌کنند، ثابت کرده‌اند. بخشی از توصیه‌ها را می‌توانید در سایت «جوفراست» پیدا کنید اما بخش دیگر گردآوری توصیه‌های استاد روان‌پزشکی کودک، زنده‌یاد دکتر محمدولی سهامی است.

مشکل اول:

شیطنت در مکان‌های عمومی

ممکن است کودک شما در منزل رفتار خوبی داشته باشد اما بیرون از خانه و در مکان‌هایی مانند فروشگاه‌ها، رستوران و پارک به حدی شیطنت ‌کند که حس ‌کنید او را نمی‌شناسید. کودک ۴ ساله‌تان ناگهان در فروشگاه شلوغ جیغ می‌زند و داد و فریاد راه می‌اندازد؟ معمولا مشکل اینجاست که اینگونه بچه‌ها به تجربه دیده‌اند تنبیه رفتارهای نادرستشان در بیرون از خانه با تنبیه همان رفتار در منزل تفاوت دارد. دکتر سهامی در این‌باره می‌گفت: «اینکه شما به هر دلیلی کودک را در جمع تنبیه نمی‌کنید و همیشه جمله آشنای «بعد تو خونه باهات کار دارم» را می‌شنود، باعث می‌شود بداند می‌تواند چنین کند و فقط عاید او وعده تهدید‌آمیز همیشگی است.»

راه‌حل اول: اولین توصیه ما پیشگیری است؛ یعنی باید از دردسر و بروز بدرفتاری جلوگیری کنید تا مجبور نشوید بچه را در جمع تنبیه کنید یا بدرفتاری‌اش را بی‌پاسخ بگذارید. با یک برنامه‌ریزی ساده، مانند همراه بردن وسیله سرگرمی یا اسباب‌بازی برای کودک می‌توانید با درایت، قبل از اینکه به‌دلیل خستگی بدقلق شود، مانع بدرفتاری‌اش شوید. حتی می‌توانید با کودک در مورد برنامه خارج از منزل حرف بزنید. اینکه اول به کجا می‌روید و می‌خواهید چه کنید یا انتظارتان از او چیست واقعا کمک‌کننده است.

دکتر سهامی رمز موفقیت والدین را در این می‌دید که: «مدام این نکته را به خود یادآوری ‌کنید که مطابق سن کودک و درک او حرف بزنید و از او انتظار داشته باشید.» گاهی علت اصلی بدرفتاری بچه‌ها بیرون از خانه توقعات بیش از حد ما از آنهاست. یک کودک ۳ ساله هرگز نمی‌تواند یک ساعت تمام صبور و ساکت در صف فروشگاه یا رستوران منتظر بماند مگر اینکه شما برای هر ۱۰ دقیقه او سرگرمی خاصی در نظر گرفته باشید. باید سعی کنید بیرون از منزل برای بچه خوشایند و لذت‌بخش شود. رفتار مثبت و همکاری او را ببینید و تشویق کنید: «از اینکه تو خرید کمک کردی و قفسه ماکارونی‌ها را پیدا کردی (ترفند ظریف مادری آگاه برای سرگرم کردن کودک و دادن حس خوشایند همکاری به او) ممنونم.» «از اینکه تو صف صندوق این‌قدر آرام ایستادی ممنونم و جایزه تو این آبنبات(جایزه همان لحظه) یا تماشای ۱۰ دقیقه بیشتر تلویزیون.»

پیگیری و قاطعیت توصیه سوم برای از بین بردن این مشکل است. نباید رفتار کودک را چه مثبت و چه منفی بدون واکنش رها کنید. جو فراست می‌گوید دلیل اینکه شما از راه‌حل‌هایتان نتیجه نمی‌گیرید، بی‌قانونی است. باید پیامدی که ممکن و قابل‌اجرا باشد، در نظر بگیرید و به موقع از آن استفاده کنید. مثلا وقتی در رستوران می‌بینید پسرتان چنگالش را پرت می‌کند یا باوجود تذکر شما به وسایل روی میز دست می‌زند، همان موقع به او اخطار دهید: «اگه یکبار دیگه این کار را انجام بدی از رستوران می‌ری و باید تو اتومبیل بنشینی.» در صورت ادامه بدرفتاری، او را از جایش بلند و از رستوران خارج کنید، حتی اگر جیغ زد. در اتومبیل آرام و قاطع بگویید: «هر وقت آروم شدی می‌تونی برگردی وگرنه نمی‌تونی سرمیز بروی.» شاید لازم باشد چند دقیقه در اتومبیل بمانید، غذایتان سرد شود یا ۵ بار این جمله را تکرار کنید اما اگر قاطعیت شما را ببیند، دفعه بعدی وجود نخواهد داشت و اگر هم باشد، با یک اشاره کوچک «باید بریم تو اتومبیل» ساکت می‌شود. هرگز حرفی نزنید که به آن عمل نمی‌کنید و همه می‌دانند یک تهدید است چون نه‌تنها این همه شدت عمل لزومی ندارد، بلکه با این کار رفتار بد در کودک تثبیت می‌شود.

مشکل دوم: کودکان گریزپا

بعضی از بچه‌ها بیرون از خانه حس می‌کنند وارد محوطه امن و بزرگی شده‌اند که هیچ محدوده‌ای ندارد و می‌توانند در آن رها شوند. والدین باید تا زمانی که بچه‌ها به رشد لازم برای مستقل شدن برسند، آنها را زیرنظر بگیرند و به فرزندشان بیاموزند از جلوی چشم آنها دور نشوند تا در معرض خطر قرار نگیرند.

راه‌حل دوم: قدم نخست آموزش است. باید محدوده بازی در حیاط یا مقابل منزل را با روبان رنگی یا هر چیز دیگر مشخص کنید که بچه اجازه داشته باشد در آن بازی کند و حضور شما و بازی تحت نظارتتان برایش آزاردهنده نباشد. قوانین را واضح و ساده بگویید و بخواهید تکرار کند. نکته‌های ایمنی را بیاموزید. بر «نکن»‌ها تاکید کنید اما بهتر است با دستورهای مثبت شروع کنید تا برای بچه آزاردهنده نباشد. «دست مرا می‌گیری و به هیچ‌وجه رها نمی‌کنی تا برسیم به زمین دوچرخه بازی. اگر دستم رو گرفتی به جای ۱۰ دقیقه ۲۰ دقیقه می‌توانی بازی کنی» پیامد اجرانکردن قوانین ایمنی را با بازی ساختگی تصادف گربه با اتومبیل و... نشان دهید. به مرور به او بیاموزید با وسوسه‌های بیرون از خانه مواجه شود و درست عمل کند. بازی و تمرین کنید و جایزه بدهید: «اگه توپت بره وسط خیابون چکار می‌کنی؟ اگه یه غریبه بهت گفت بیا پیش من و...» در نهایت اگر قانون‌ها را رعایت نکرد، پیامدهایی را که از قبل به او تذکر داده‌اید، اجرا کنید. محدود کردن محدوده مجاز،تمرین ۵ یا ۱۰ باره کاری که درست انجام نداده بود و...

مشکل سوم: بچه‌های سر به هوا

والدین مضطرب این بچه‌ها که بارها از ترس اینکه کودک آنها گم شده است نصف عمر شده‌اند، معتقدند کودک آنها همیشه باعث دردسر خانواده می‌شود چون هر آن ممکن است ببینند کنارشان نیست. این سر به هوایی کودک و سرگرم شدن او به تماشای مناظر محیط حتی خود او را وحشت‌زده می‌کند، وقتی که می‌فهمد گم شده است. راه‌حل این مشکل در هنگام گردش و خرید چیست؟ جو فراست در گفت‌وگو با کارشناسان به این نتیجه رسیده که تنها راه‌حل، آموزش حساب‌شده و برنامه‌ریزی است.

اولین توصیه از خانم جو فراست این است که از همان اولین‌باری که همراه کودک بیرون می‌روید، به او بیاموزید نزدیک شما باشد حتی اگر دستتان را نگرفته باشد.

راه‌حل سوم: علاوه بر زود شروع کردن آموزش کودکان مبنی بر اینکه دست شما را بگیرد یا اگر دستتان وسیله‌ای بود لباس شما را نگه دارد، مهم‌ترین توصیه زنده‌یاد دکتر سهامی این بود که واقع‌بین باشید. همه بچه‌ها اگر خسته شوند بدقلق و سر به هوا می‌شوند. اگر کودک ۳ ساله شما سر به هوا هم نباشد، برای فرار از خستگی یک خرید طولانی و یک ساعته خود را سرگرم محیط می‌کند. از والدین آگاه و بادرایت انتظار می‌رود با خرید خوراکی یا بردن کودک به قسمت اسباب‌بازی یا محل بازی کودکان که در اغلب فروشگاه‌ها وجود دارد، باعث شوند کودک خسته نشود.

اگر کودک شما بزرگتر است، تنوع ایجاد کنید؛ مثلا بهتر است در منزل برنامه گردش یا بیرون رفتن را تنظیم و حدود زمان برای هر کار را معلوم کنید. دقت کنید بچه‌ها زمان نمی‌دانند و باید بگویید «به اندازه برنامه کودک وقت می‌برد» در آخر فهرست کارها، برنامه سورپرایز اضافه کنید و اجازه دهید کودک کنجکاو همراهتان شود تا ببیند چه چیزی در انتظار او است. (دادن خوراکی خوب یا رفتن به جایی که دوست دارد و... برحسب علاقه بچه). در طول کارها مدام سورپرایز را یادآور شوید و در ازای همکاری بچه به او امتیاز مثبت بدهید «خیلی دخترم آروم بود و اصلا بهونه نگرفت پس برنامه آخر با ۲ امتیاز ویژه اجرا می‌شه بدو بریم.»

به بچه کمک کنید بفهمد حرکت در محدوده تعیین‌شده یعنی چه. با بازی و تمرین در خانه و خارج از آن می‌توانید نشان دهید منظورتان چیست. سایه‌بازی (از کودک بخواهید در سایه شما بماند و امتیاز بگیرد. با این کار او مجبور می‌شود با حرکت شما همراه شود تا از سایه‌تان عقب نیفتد) یا بازی ۱۰ شماره فاصله (او می‌تواند به قدری از شما دور شود که قبل از شمردن شماره ۱۰ به شما برسد و دستتان را بگیرد) مفرح و سودمند است.

الهه رضاییان