نتایج تحقیق درباره یک ویتامین مهم

گفت و گو با دکتر تیرنگ نیستانی مدیر طرح تحقیقاتی غنی سازی دوغ با ویتامین D

سراغ هر متخصص تغذیه‌ای که بروی، محال است از وضعیت نامناسب کمبود ویتامین‌D در کشور حرفی به میان نیاورد. بیش از ۸۰ درصد کودکان دبستانی در تهران کمبود ویتامین‌D دارند و با توجه به الگوی غذایی خانوارهای ایرانی، انتظار می‌رود سایر افراد جامعه نیز وضعیت مشابهی داشته باشند...

به قول دکتر نیستانی، در سفره ایرانی غذای حاوی ویتامین‌D نداریم. انستیتو تحقیقات تغذیه در آخرین تحقیق خود تاثیر غنی‌سازی دوغ با ویتامین‌D را بر بیماران دیابتی سنجیده است. دکتر تیرنگ نیستانی، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی و دانشیار انستیتوتحقیقات تغذیه کشور و دانشگاه علوم?پزشکی شهید بهشتی درباره نتایج این تحقیق و تاثیر کمبود ویتامین‌D بر بروز بیماری‌ها به نکات جالبی اشاره می‌ کند.

▪ آقای دکتر! قبل از هر چیز در مورد روند تحقیقی که برای غنی‌سازی دوغ با ویتامین‌D انجام دادید، توضیح دهید.

ما در یک دوره ۳ ماهه به بیماران دیابتی دوغ غنی‌شده با ویتامین‌D دادیم تا تاثیر این کار را بر شاخص‌های بیماری‌ دیابت بسنجیم. این تحقیق در ۲ مطالعه به موازات یکدیگر انجام گرفت. در مطالعه اول، ۹۰ نفر و در مطالعه دوم، ۱۴۰ نفر در گروه سنی ۶۰-۳۰ سال بررسی شدند. در مطالعه اول، تغییر شاخص‌های بیماری دیابت ارزیابی شد و در مطالعه دوم، تاثیر ساختارهای ژنتیکی افراد در پذیرش ویتامین‌D. در این تحقیق به هر بطری ۲۵۰ میلی‌لیتری دوغ، ۵۰۰ واحد ویتامین‌D افزوده شد و هر فرد باید در روز ۲ بطری دوغ یعنی ۱۰۰۰ واحد ویتامین‌D دریافت می‌کرد.

▪ شما به تغییر شاخص‌های بیماری دیابت اشاره کردید، این شاخص‌ها چه بودند؟

در مطالعه اول، شاخص‌های بیماری دیابت یعنی قند، چربی، فشارخون، بیماری‌های التهابی عروق و مشکل‌های استخوانی ارزیابی شدند و مشخص شد مصرف ویتامین‌D وضعیت این شاخص‌ها را تغییر و بهبود می‌دهد. البته تغییرهای چربی‌خون معنی‌دار نبود ولی معتقدیم علت این بوده که بیماران دیابتی موردمطالعه، مشکل چربی‌خون نداشته‌اند. در مطالعه دوم مشخص شد، اختلاف‌های ژنتیکی در پاسخ به مصرف ویتامین‌D نقش دارد و انواع ژنتیکی خاصی به مصرف ویتامین‌D بهتر پاسخ می‌دهند.

▪ چرا برای غنی‌سازی ویتامین‌D، دوغ را انتخاب کردید؟ جذب ویتامین‌D در دوغ بالاتر است؟

اصطلاحی به نام «زیست فراهم‌آوری» برای درصد جذب موادمغذی در تغذیه به کار می‌رود و اهمیت زیادی در غذا دارد. ویتامین‌D زیست فراهم‌آوری بالایی دارد و تحقیقات جهانی نیز آن را تایید می‌کند. از سوی دیگر دوغ ماده‌ای پروبیوتیک و حاوی باکتری زنده است و اگر قرار باشد ماده معدنی‌ای مثل سلنیوم به آن اضافه شود، نگرانی برای جذب وجود ندارد، اما در مورد ماده‌آلی این نگرانی وجود دارد که ویتامین‌D در مدت زمان ماندگاری دوغ به‌صورت فعال و قابل‌جذب باقی بماند. در ۳ مرحله مطالعه‌های کنترل کیفی که در سطح تولید، اواسط دوره نگهداری و در پایان آزمایش انجام گرفت، مقدار ویتامین‌D دوغ کاهش چشمگیری نداشت و به‌صورت فعال تا پایان آزمایش باقی ماند.

▪ با توجه به اینکه شیر کلسیم بالایی دارد، چرا آن را با ویتامین‌D غنی‌سازی نکردید؟

شیر مشکل‌هایی به‌خصوص برای بزرگسالان ایجاد می‌کند. پذیرش شیر در بزرگسالان بالا نیست و مصرف ۲ لیوان آن در روز برای برخی افراد مشکل است. برخی افراد هم به عدم تحمل لاکتوز مبتلا هستند و با خوردن شیر دچار نفخ، قاروقور شکم و دل‌درد می‌شوند. چند مطالعه انجام شد تا اثربخشی دوغ غنی‌شده را با شیر غنی‌شده مقایسه کنیم. نتایج نشان داد اثربخشی دوغ غنی‌شده با شیر غنی‌شده تقریبا نزدیک است و شیر اثربخشی بیشتری ندارد. نکته دیگر در مورد دوغ این است که نوشابه ملی است و برخلاف شیر، همراه غذا می‌توان آن را مصرف کرد.

▪ همان‌طور که اشاره کردید، دوغ دارای باکتری است، آیا این خاصیت تاثیری در غنی‌سازی دوغ با ویتامین‌D نداشت؟

درست است که دوغ حاوی باکتری است و بعد از مدت زمانی فاسد می‌شود، اما مطالعه‌های ما نشان داد میزان ویتامین‌D در مدت زمان ماندگاری و نگهداری دوغ تغییری نمی‌کند و حتی یک سال بعد از مطالعه نیز مقدار ویتامین‌D در حد قابل‌اعتنایی تغییر نکرد.

▪ علت انتخاب بیماران دیابتی برای مطالعه تاثیر غنی‌سازی ویتامین‌D چه بود؟

علت اصلی، شیوع بالای بیماری دیابت و نشانگان متابولیک در جامعه بود و اینکه بیماران مبتلا به دیابت دچار اختلال‌های متنوعی می‌شوند مثل چربی‌خون، فشارخون، افزایش‌وزن، قندخون، مشکل‌های التهابی عروقی که می‌توان تغییرات آنها را سنجید.

▪ کمبود ویتامین‌D به جز بیماری دیابت به چه بیماری‌هایی مرتبط است؟

کارکرد ویتامین‌D در بدن به ۲ گروه مهم تقسیم می‌شود؛ «آثار کلسمیک» که در استحکام دندان و استخوان‌ها نقش دارد و «آثار غیرکلسمیک» که به استخوان‌سازی و تشکیل بافت‌های سخت مربوط است. در صورت کمبود ویتامین‌D، فرد به ۲ بیماری اصلی مبتلا می‌شود؛ نرمی استخوان‌ و پوکی‌استخوان. ویتامین‌D با بیماری‌های مزمن متعدد هم ارتباط دارد و می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به بیماری‌های قلبی - عروقی، دیابت نوع ۱ و ۲، انواع سرطان‌ها و بیماری‌های خودایمنی مانند ام‌اس باشد. حتی مطالعه‌های جالبی انجام شده که تاثیر ویتامین‌D را بر پیامدهای برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های قلبی‌-‌ عروقی نشان‌می‌دهد به گونه‌ای که وضعیت ویتامین‌D بیمارانی که در بخش ICU و CCU بستری هستند، با پیامدهای بیماری‌شان ارتباط دارد و هرچه از نظر ویتامین‌D وضعیت بهتری داشته باشند، عوارض بیماری‌شان کمتر خواهد بود. نتایج تحقیقات نشان داده ویتامین‌D روی توان ماهیچه‌ای افراد نیز تاثیر دارد و حتی سالمندانی که کمبود ویتامین‌D دارند، بیشتر زمین می‌خورند.

▪ به نظر شما هر فرد به چه میزان ویتامین‌D نیاز دارد تا دچار کمبود آن نشود؟

میزان ویتامین‌D موردنیاز، برحسب سن تفاوت دارد؛ کودکان روزانه به ۲۰۰ واحد ویتامین‌D، بزرگسالان ۴۰۰ واحد و سالمندان به ۶۰۰ واحد ویتامین‌D نیاز دارند و به طور کلی از جوانی تا میانسالی بدن به ۱۰۰۰ واحد ویتامین‌D نیازمند است. البته هر یک واحد، ۲۵ هزارم میکروگرم است.

▪ چه موادغذایی‌ای حاوی ویتامین‌D هستند؟

منابع غنی‌ ویتامین‌D بسیار محدود است و این ویتامین فقط در روغن کبد ماهی، ماهی‌های چرب مانند ماهی سالمون، مکمل ویتامین‌D، نور آفتاب و غذای غنی‌‌شده وجود دارد. اگر غذای غنی‌شده و مکمل ویتامین‌D را حذف کنیم، می‌توان گفت فقط ویتامین‌D در ۳ منبع یافت می‌شود. البته برخی معتقدند در زرده تخم‌مرغ نیز ویتامین‌D وجود دارد ولی مقدار آن بسیار ناچیز است.

مهدیه آقازمانی