آب عنصری که در متن زندگی جریان دارد

۷۰۰ میلیون نفر در جهان از کمبود آب رنج می برند

رشد فزاینده جمعیت و افزایش مصرف آب، قطع بی رویه درختان جنگل‌ها و تغییر اکوسیستم طبیعت، رشد شهرسازی و افزایش ‌صنایع آلوده‌کننده آب، شیوه‌‌های نامناسب و غیراصولی کشاورزی، احداث سد‌های مخزنی و ایجاد دریاچه‌‌های مصنوعی همگی ‌از عوامل نابودی چرخه منظم آب در سطح جهان است و نوعی تهدید جدی برای جامعه بشریت محسوب می‌شوند.

البته این تهدید تا ‌حدی جدی است که برآورد‌های سازمان ملل نشان می‌دهند تا اواسط قرن بیست و یکم به علت آلوده شدن و هدر رفتن آب‌های کره ‌زمین ممکن است تا ۷۰ درصد جمعیت کل دنیا، یعنی ۷ میلیارد نفر با کمبود آب شیرین مواجه شوند و حتی در صورت اجرایی ‌نشدن تدابیر لازم ‌در طول ۲۰ سال آینده، آب قابل مصرف برای هر انسان در جهان به دوسوم سطح کنونی کاهش خواهد یافت.

آب در بسیاری از ادیان مقدس شمرده می‌شود و در مناسک و مراسم گوناگونی مورد استفاده قرار می‌گیرد. جریان آب نیز قرن‌‌‌ها در زمینه‌‌های مختلف هنری نظیر موسیقی، نقاشی و ادبیات تجلی یافته و موضوع بسیاری از تلاش‌‌های علمی است. اگرچه مردم هر منطقه از جهان آداب متنوعی در تقدس آب دارند، اما این عنصر در همه فرهنگ‌ها باارزش است و در متن زندگی ‌بشری قرار دارد. انسان‌‌ها شهر‌هایشان را کنار آب می‌سازند، در آب استحمام می‌کنند و با آن به کار مشغول می‌شوند. اقتصاد ‌جهانی با اتکا به انتقال جریان آب بنا شده و آنچه می‌خریم و می‌فروشیم از طریق آب است. ‌

آب در واقع منبعی طبیعی، کمیاب، حیاتی و کالایی ارزشمند در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور‌هاست که در اشکال مختلف مصارف ‌آن اعم از شرب و بهداشت، کشاورزی، صنعت و زیست‌محیطی قابل جایگزینی با ماده دیگری نیست. بعلاوه تحقق توسعه پایدار ‌در کشور‌ها، منابع مناسبی از آب را طلب می‌کند که نبود آن توسعه را با محدودیت مواجه می‌سازد.

ایران نیز به عنوان کشوری واقع در منطقه خشک و نیمه‌خشک جهان با روند رو به رشد جمعیت، تناسب نداشتن زمانی و مکانی ‌بارش‌ها، رشد روزافزون مصارف آب، در آینده نزدیک با چالش‌ها و معضلات جدی در زمینه تامین آب روبه‌رو خواهد شد و برای ‌خروج از این چالش‌ها به عزم و اراده ملی به منظور تحقق مدیریت منابع آب نیاز است‌.

آنچه مسلم است، مدیریت جامع منابع آب بر ‌پایه همکاری و مشارکت تمام سطوح و لایه‌‌های اجتماعی بنا می‌شود.

در این فرآیند از افراد و شهروندان گرفته تا سازمان‌ها و ‌نهاد‌های دولتی باید همگی با تعهد و آگاهی اجتماعی به این مهم توجه کنند و در این میان توجه به امنیت آبی و مدیریت موزون ‌و پایدار منابع آب بویژه با تاکید سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) به عنوان بحران جدی جهان در ‌سال‌های آینده ضروری است.

● به نام مدیریت منابع آبی‌

روز جهانی آب را در حالی پشت‌سر گذاشتیم که دبیرکل سازمان ملل در آستانه این روز‌ اعلام کرد: هم‌اکنون ۷۰۰ میلیون نفر در ‌سراسر جهان از کمبود آب رنج می‌برند و این تعداد تا سال ۲۰۲۵ میلادی به ۳ میلیارد نفر خواهد رسید. به گفته بان‌کی مون، ‌کمبود آب می‌تواند طبیعی، اقتصادی و بنیادی باشد و طی زمان و مکان تغییر کند. در واقع از آنجا که وضعیت آب در جهان بی‌ثبات ‌است نیاز به رویکردی منسجم و پایدار برای مدیریت منابع آب بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود.

بررسی‌های متخصصان نشان می‌دهد با توجه به روند مصرف و محدودیت منابع آب، بیشتر کشور‌های جهان در سال‌های آینده به ‌نوعی با بحران کم‌آبی مواجه خواهند شد. در همین راستا سازمان یونسکو اعلام کرده است که ‌بحران آب بر زندگی، بهداشت و تغذیه ‌مردم تاثیر مستقیم خواهد گذاشت و در ۲۰ سال آینده به طور متوسط میزان دسترسی مردم به آب یک‌سوم کاهش خواهد یافت.

اکنون بحران آب همانند بحران‌های اجتماعی و سیاسی که ریشه انسانی دارد، در برنامه‌ کاری سازمان یونسکو قرار گرفته است. ‌جامعه بین‌الملل نیز در بیش از ربع قرن اخیر با توجه به پیش‌بینی بحران آب با سرمایه‌گذاری و برگزاری همایش‌هایی در تلاش برای یافتن تدابیری برای رفع این بحران بوده است.

افزایش جمعیت، بی‌توجهی به آلودگی منابع و رعایت نکردن مصرف آن ازجمله عوامل تشدید این بحران بوده است و امروزه ‌همزمان با افزایش تقاضای آب، میزان ذخایر چشمه‌‌ها و منابع آبی بشدت در حال کاهش است. براساس پیش‌بینی کارشناسان، ‌در سال ۲۰۵۰ میلادی در ۴۸کشور جهان که نزدیک به ۲ میلیارد نفر جمعیت خواهند داشت، هر فرد سالانه فقط به یکهزار ‌مترمکعب آب برای نوشیدن، آب صنعتی و سد دسترسی خواهد داشت. چراکه بررسی‌های متخصصان نشان می‌دهد که با توجه به ‌روند مصرف و محدودیت منابع آب، بیشتر کشور‌های جهان در سال‌های آینده به نوعی با بحران کم‌آبی مواجه خواهند شد.

● با جشن نوروز آب‌ها به استقبال روز جهانی آب رفتیم‌

معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا در مراسم «گرامیداشت روز آب در ایران» گفت: با نامگذاری ۱۳ اسفند به نام ‌روز آب در ایران و گرامیداشت این روز برای جلب توجه و آگاه‌سازی عموم مردم درباره آب، به استقبال روز جهانی آب در دوم ‌فروردین می‌رویم.

دکتر رسول زرگر با اشاره به نامگذاری ۱۳ اسفند به نام روز آب در ایران، افزود: با توجه به این که روز جهانی آب در ۲فروردین هر سال، در کشور ما مصادف با ایام تعطیلات نوروز است و عملا امکان بهره‌گیری زیادی از آن برای آگاه کردن مردم درباره آب وجود ندارد، امور آب وزارت نیرو تصمیم گرفت روزی را برای گرامیداشت آب در ایران انتخاب کند. دکتر زرگر در ادامه می‌افزاید: البته با مراجعه به تاریخ معلوم شد که ایرانیان در گذشته روز ۱۳ اسفند هر سال که «‌نوروز آب‌ها» ‌نام داشته است، به کنار چشمه‌‌ها و رود‌ها می‌رفتند و با برپا کردن مراسم خاصی، عطر و گلاب در آب‌ها می‌افشاندند.

● آب برای زندگی‌

برای اولین بار سال ۱۹۹۲ در کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل در ریو، روز جهانی‌ آب مطرح شد. به طور کلی هدف ‌از نامگذاری این روز، ترویج و آگاه کردن مردم درباره آب از طریق پخش و‌ اشاعه نشریات، برگزاری سمینار‌ها و کنفرانس‌ها و ‌نمایشگاه‌‌هاست. به گفته دکتر زرگر، روز جهانی آب روز توجه عموم مردم به مسائل حیاتی آب است و البته سازمان ملل ‌متحد برای تاکید بیشتر بر مساله آب، دهه ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۵ میلادی را دهه بین‌المللی آب‌ ‌نامید با عنوان آب برای زندگی. ‌تاکنون ۱۴ شعار برای روز جهانی‌ آب در سال‌های مختلف مطرح شده است. شعار این روز در سال گذشته میلادی سازگاری با کم‌‌آبی بود و شعار این روز در سال ۲۰۰۸ میلادی آب و سلامتی اعلام شده است.

به گفته دکتر زرگر برآورد‌های جهانی نشان می‌دهد برای نیل به اهداف توسعه هزاره، به سرمایه‌گذاری در حدود ۴۲ میلیارد ‌دلار نیاز است؛ یعنی هر سال باید رقمی حدود ۸/۲ میلیارد دلار، به مدت ۱۵ سال، در بهداشت و دفع زایده‌‌های انسانی سرمایه‌گذاری شود‌.

معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا افزود: به یاد داشته باشیم بر پایه اعلام سازمان جهانی بهداشت، هر یک ‌دلار سرمایه‌گذاری در بخش آب و فاضلاب، به دلیل منافع بی‌شمار آن همچون کاهش موارد ابتلا به بیماری، کاهش نیاز به دارو، ‌کاهش غیبت کاری و افزایش کارآمدی، ۹ دلار بازگشت سرمایه خواهد داشت. به طور کلی از‌ حدود ۵/۳ میلیارد نفر جمعیت آسیا و اقیانوسیه، حدود ۸۲ درصد به آب بهداشتی کافی‌ دسترسی دارند و تنها ۷۰۰ ‌میلیون نفر از مردم این مناطق به آب بهداشتی سالم دسترسی ندارند و هر سال حدود ۶۰ میلیون نفر از این جمعیت کاسته می‌شود.

۵۰ درصد جمعیت نیز تحت پوشش سیستم جمع‌آوری بهداشتی فاضلاب هستند. یعنی حدود ۸/۱ میلیارد نفر دسترسی به امکانات ‌بهداشتی ندارند و ۵/۱ میلیارد نفر آن در روستا‌ها‌ زندگی می‌کنند.

در این میان ۸/۴۸ میلیون نفر از‌ جمعیت کل کشورما یعنی ۴/۹۸ درصد که ۹۰۰ شهر را شامل می‌شود، تحت پوشش آب شرب ‌سالم و بهداشتی هستند و البته حدود ۷۰ درصد از جمعیت روستایی که ۲۳ هزار روستا را شامل می‌شود، نیز تحت پوشش آب ‌شرب سالم و بهداشتی هستند. همچنین ۵/۱۳ ‌میلیون نفر معادل ۲۷ درصد جمعیت شهری کشور تحت پوشش سیستم‌‌های بهداشتی دفع فاضلاب هستند که ۲۱۵ شهر را شامل ‌می‌شود. البته ایجاد تصفیه‌خانه‌‌های فاضلاب برای ۲۱۵شهر‌ دیگر کشور نیز در دست اجراست.

● کمبود آب مشکلی جهانی است‌

هم‌اکنون نزدیک به دوسوم کشور‌های جهان با مشکل کمبود آب مواجه هستند که در بین آنها، کویت با دارا بودن سرانه ۱۰ مترمکعب منابع آبی، یکی از کشور‌‌‌های فقیر به شمار می‌رود.

امارات متحده عربی با ۵۸ مترمکعب، با‌هاماس با ۶۶ مترمکعب، فلسطین ۵۲ مترمکعب، قطر ۹۴مترمکعب، مولداوی ۱۰۳ مترمکعب، لیبی ۱۱۳مترمکعب و عربستان سعودی با ۱۱۸ مترمکعب ازجمله کشور‌های فقیر از نظر منابع آب در جهان ‌محسوب می‌شوند. این در حالی است که استاندارد‌های بین‌المللی، کشوری که سالانه کمتر از ۵۰۰ مترمکعب آب برای هر نفر از ‌شهروندان خود در اختیار داشته باشد، از نظر منابع آبی فقیر محسوب‌ می‌شود.

در این میان نروژ با ۸۵ هزار مترمکعب آب برای هر نفر در سال پرآب‌ترین کشور جهان است. در مراحل بعدی می‌توان از ‌کشور‌های کانادا با بیش از ۹ هزار مترمکعب، نیوزیلند با بیش از ۸ هزار مترمکعب، گویان با بیش از ۸ هزار مترمکعب، ‌ایسلند با بیش از ۶ هزار مترمکعب، گینه با بیش از ۳ هزار مترمکعب، سورینام حدود ۳ هزار مترمکعب و جمهوری کنگو با ‌حدود ۳ هزار مترمکعب نام برد.

براساس بررسی‌‌های انجام شده از سوی کارشناسان بین‌المللی امور آب، روزانه نزدیک به ۲ میلیون تن آشغال و مواد زاید به رودخانه‌‌ها، چشمه‌‌ها و دریاچه‌‌‌های جهان ریخته‌ می‌شود که خود عامل اساسی به خطر افتادن ‌منابع ارزشمند آب است. در حالی که هر یک لیتر آب آلوده، ۷ لیتر آب قابل مصرف را نیز آلوده می‌کند.

همچنین براساس این آمار، نزدیک به ۱۲ هزار کیلومتر مکعب آب آلوده در جهان وجود دارد که با توجه به افزایش جمعیت، امکان ‌دارد این مقدار آلودگی در سال ۲۰۵۰ میلادی به ۱۸ هزار کیلومترمکعب افزایش یابد.

همچنین با توجه به محدودیت منابع آب در جهان، سازمان ملل در یک اقدام جدی، ضریب کیفیت آب را در کشور‌های مختلف بررسی ‌کرده است. در همین راستا، بلژیک با ضریب کیفیت منهای ۲۵/۲ در بین ۱۲۲ کشوری که کیفیت آب آنها از سوی سازمان ملل ‌درجه‌بندی شده، از آلوده‌ترین آب برخوردار است.

کشور‌های مراکش، هندوستان، اردن، سودان، نیجر، بورکینافاسو و روآندا ازجمله کشور‌هایی هستند که ضریب منفی کیفیت آب ‌آنها بسیار بالاست. در حالی که فنلاند با ضریب کیفیت مثبت ۸۵/۱۰ بهترین منابع آب را در اختیار دارد.

کانادا، نیوزیلند، انگلیس، ژاپن، نروژ، روسیه، کره جنوبی، سوئد، فرانسه، پرتغال، امریکا و آرژانتین ازجمله کشور‌های هستند که ‌با داشتن ضریب مثبت کیفیت آب در سطح حدود ۱۰ از وضعیت خوبی برخوردار هستند. همچنین ایران از نظر ذخایر و منابع آبی با سرانه حدود مترمکعب در ردیف ۱۳۱ کشور جهان قرار دارد. در همایش‌های جهانی آب همواره بر لزوم توجه دولت‌ها به مشکل آب تاکید شده است. ‌زیرا استفاده عاقلانه از آب می‌تواند به از میان ‌بردن فقر در جهان نیز کمک کند‌.

بهاره صفوی