ناهنجاری در کارشناسی

از مدتها پیش در مراکز علمی و اداری ما , بحث کارشناسی و کارشناسی کردن طرحها و ایده های نو , مطرح بوده و رواج پیدا کرده است , روال کار به این صورت است که وقتی یک طرح و یا ایده ی جدیدی مطرح می شود , می گویند آیا این طرح و یا اختراع جدید , کارشناسی شده است یا نه

از مدتها پیش در مراکز علمی و اداری ما ، بحث کارشناسی و کارشناسی کردن طرحها و ایده های نو ، مطرح بوده و رواج پیدا کرده است ، روال کار به این صورت است که وقتی یک طرح و یا ایده ی جدیدی مطرح می شود ، می گویند : آیا این طرح و یا اختراع جدید ، کارشناسی شده است یا نه ؟ و اینکه طراح و یا مخترع ، آن را مفید و اجرایی می داند ، برایشان چندان مهم نیست ، بلکه نظر کارشناس مهم است .

و اما شیوه کار ، به این صورت است که با مطرح شدن یک ایده جدید ، صاحب طرح و یا ایده جدید را به مراکز علمی و اداری مربوطه ، ارجاع می دهند و طبیعتا ً در اولین مرحله ، آن طرح و یا اختراع جدید ، به سمع و نظر مدیر و یا مدیرکل ِ دستگاههای مربوطه می رسد و ایشان هم معمولا ً با یک نگاه اجمالی ، در می یابد که این بسته پیشنهادی را باید به کدامیک از معاونانش ارجاع بدهد و آن معاون هم با همان نگاه اجمالی ، موضوع را با کارشناس مسئول در میان می گذارد و خلاصه ، آخرالامر برای انجام کار ِ کارشناسی ، به دست کارشناس مورد نظر ما می رسد یعنی همان لیسانسیه های جدیدالاستخدامی که باید طرح را مورد بررسی قرار بدهند و به اصطلاح کارشناسی بکنند ، البته پیشاپیش به این کارشناسان به شیوه های مختلف یاد داده اند که باید حدّالامکان سعی کنند ، هر طرح و یا اختراع جدیدی را مورد تایید قرار ندهند چون ممکن است این مسئله به موقعیت و اعتبار علمی آنها لطمه ای وارد بکند .

و لذا بعضی از این کارشناسان ، معمولا سعی می کنند که در صورت امکان ، طرحهای جدید را ردّ نمایند و یا به کلی گویی های مبهم اکتفاء نمایند و البته و با توجه به کارشناسی های که در کار خود کرده اند به این نتیجه رسیده اند که این کار ، آسانترین و کم هزینه ترین شیوه ممکن است و بنابراین با جملات غلط ولی شبه علمی ، مقصود خود را عملی می سازند چون اولا ً اگر طرحهای جدید را مورد تایید قرار بدهند ، آنوقت به ناچار تمام عواقب و مسئولیت های اجرای طرح را به عهده آنها خواهند گذاشت دوما ً اگر بعدا ً معلوم بشود که این طرح ، اجرایی نبوده و عملی نیست ، در آنصورت برای پاک کردن صورت مسئله ، کارشناس مذکور را قربانی خواهند کرد و خیلی از کارشناسان کار آزموده و با تجربه ما ، از این واقعیت ها با خبر هستند و لذا بسیاری از آنها ، یاد گرفته اند که چگونه و با چه اصطلاحاتی ، طرحها و اختراعات جدید را ردّ نمایند و لذا اگر ما به محصول بررسیها و گزارشهای کارشناسی ِ بسیاری از آنها نظری بیاندازیم ، معمولا ً مشابه این جملات ، در نوشته های آنها بسیار یافت می شود :

۱- این طرح از توجیه فنی و اقتصادی لازم برخوردار نیست .

۲- تا به حال در هیچ یک از کشورها جهان پیاده سازی نشده است .

۳- کارشناسی نشده است .

۴- از استانداردهای لازم برخوردار نیست .

۵- اگر این طرح ، به صورت یک پروپوزال دقیق علمی مطرح بشود ، قابل بررسی است .

به عنوان مثال بنده طرحی را با عنوان « افزایش انرژی حاصل از نیروگاههای برق آبی » که با عنوان مذکور ، جزئیات آن در بعضی از سایت ها اینترنتی قابل جستجو است ، به یکی از این مراکز معتبر علمی که در این زمینه تخصص دارند ، ارسال کرده بودم و آنها پس از کارشناسیهای طولانی مدت ، اینگونه نظر داده بودند ، که دقیقا نقل قول می کنم : « ضمن اینکه مسائلی نظیر احتمال وقوع پدیده قوچ و نیز ضرورت استفاده از لوله های مقاوم در برابر فشار ، عملا ً صرفه اقتصادی طرح را با مشکل مواجه می سازد »

آیا واقعا ً امروزه مشکل ما و مشکل دنیای ما ، تولید نیروی بیشتر است و یا ساخت لوله های مقاوم در برابر فشار آب ؟! در ضمن این جمله را هم آورده بودند که باز هم دقیقا ً نقل قول می کنم « و در صورت رفع کامل ابهامات و ارائه پروپوزال دقیق علمی در این خصوص ، موضوع در کمیته های تخصصی این دفتر قابل بررسی می باشد » آیا ما که در زمینه سدّ سازی تخصص نداریم ، حق ارائه طرح و یا اختراع جدید ، در این زمینه را هم نداریم ؟ اگر این حق را داریم ، پس چرا بررسی مجدد طرح را مشروط به ارائه طرح به صورت یک پروپوزال دقیق علمی می نمایند یعنی تکلیف مخترعینی که در رشته مذکور تخصص ندارد ، چیست ؟

در هر صورت امثال همین جوابیه های کارشناسی شده ای که به نمونه ای از آنها اشاره کردم ، مجددا ً از همان کانالی که با رعایت سلسله مراتب اداری رفته بود و به دست کارشناس رسیده بود ، دوباره برمیگردد و به دست مدیر و یا مدیرکل محترم می رسد که معمولا هم مورد تایید ایشان قرار میگیرد و یا اینکه ایشان موضوع را محرمانه و یا غیر قابل بررسی تشخیص داده و دستور می دهد که بایگانی شود ولی اگر بایگانی نشود ، آنوقت نسخه ای از جوابیه کارشناسی شده را به صاحب اصلی طرح و یا ایده جدید هم می دهند و اگر ایشان اعتراضی داشته باشد ، خیلی راحت در جوابش می گویند : خوب دیگه ، نظر کارشناس همین است ما که نمی توانیم آن را تغییر بدهیم !

حال اگر بیاییم این شیوه جدید و مرسوم از کارشناسیها را ، در حوزه های علمیه هم پیاده سازی بکنیم آنوقت چه اتفاقی خواهد افتاد ؟ یعنی مراجع عظام تقلید ، پاسخ استفتائات شرعی را به کارشناسان حوزه های علمیه ، یعنی به طلابی که سطح ۲ (کارشناسی) را تمام کرده اند ارجاع بدهند و آنها هم پس از بررسیها و مباحثه های داغ و طولانی ، به نتایجی برسند و آن را به مراجع عظام تقلید اعلام نمایند و ایشان هم ، آن نظر کارشناسی شده را به همان شیوه های که در مراکز علمی و اداری ما مرسوم است ، مورد تایید قرار بدهند ، آیا اقشار مختلف جامعه ، از عوام گرفته تا خواص ، آن جوابیه های کارشناسی شده را قابل قبول خواهند دانست یا نه ؟

البته لازم است به این نکته هم اشاره بکنم که مشارکت کارشناسان محترم در بررسی طرحها و ایده های جدید ، امریست کاملا پسندیده و لازم ، ولی مشکل آنوقت بروز و ظهور پیدا می کند که ، حرف اول و آخر را هم ، همان کارشناسان محترم بزنند و مافوقهای آنها ، زحمت کارشناسی های مجدد را به خودشان ندهند و نظر کارشناس را وحی منزل بدانند یعنی اگر مدیران ما از افراط و تفریط در کارشناسی ها بپرهیزند ، و اگر کارشناسان ارشد و دکترای ما هم زحمت کارشناسیهای مجدد را به خودشان بدهند و فقط به امضاء و پاراف کردن بسته های پیشنهادی اکتفاء ننمایند ، آنوقت مشکلی پیش نخواهد آمد و خلاصه مطلب این است که ما باید همواره آن فرمایش گوهربار امام علی (ع) را مدّ نظر داشته باشیم که می فرمایند : « انسان دشمن چیزی است که نمی داند » بنابراین لازم است همواره اولویت را به نظر مخترعین و صاحبان ایده های جدید بدهیم و دیگران را دشمن ایده های جدید بشناسیم .

همت کمیلی