نگاهی به کتابخانه مرکزی تبریز گشتی در باغ کاغذی

کتابخانه ملی تبریز در سال ۱۳۳۵ هـ ش به همت خیرین فرهیخته و مساعدت عموم مردم تاسیس شد و با کتب نفیس اهدایی برادران نخجوانی حاج محمد و حاج حسین و شخصیت های فرهیخته دیگر شروع به کار کرد

● تاریخچه

کتابخانه ملی تبریز در سال ۱۳۳۵ هـ.ش به همت خیرین فرهیخته و مساعدت عموم مردم تاسیس شد و با کتب نفیس اهدایی برادران نخجوانی حاج محمد و حاج حسین و شخصیت های فرهیخته دیگر شروع به کار کرد. این کتابخانه از بدو تاسیس به دلیل داشتن منابع غنی و منحصر به فرد، همواره محل مراجعه و مورد توجه محققان، نویسندگان، اندیشمندان داخلی و خارجی بوده، به طوری که اداره فعالیت های یونسکو در سال ۱۳۴۴ هـ.ش کتابخانه ملی تبریز را به عنوان کتابخانه امانتدار یونسکو شناخت و حق استفاده از کلیه انتشارات یونسکو را به این کتابخانه اعطاء کرد. در سال ۱۳۶۰ هـ.ش با انتقال کتابخانه از مکان اولیه خود در مجاورت ارک تبریز به ساختمان واقع در باغ گلستان تبریز، دور جدیدی از فعالیت های کتابخانه تحت مدیریت اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آغاز شد. در سال ۱۳۶۹هـ.ش کار احداث ساختمان کتابخانه مرکزی تبریز در خیابان آزادی تبریز آغاز شد و در سال ۱۳۸۰ هـ.ش به پایان رسید. با انتقال کتابخانه ملی تبریز به این محل، بخش اعظم کتاب ها و منابع کتابخانه مرکزی تامین و با گسترش منابع و خدمات، شروع به کار کرد.

ساختمان بزرگ و با شکوه کتابخانه مطابق با استانداردهای کتابخانه ای جهان طراحی و ساخته شده و با ۱۱۰۰۰ متر مربع زیربنا در داخل محوطه و فضای سبز به مساحت حدود ۵ هکتار واقع گردیده که آن را همچون نگینی در میان گرفته است.

کتابخانه مرکزی دارای ۷ مخزن با گنجایش حدود ۵۰۰ هزار جلد کتاب و صدها هزار نسخه نشریه مجلد و تالارهای مطالعه ویژه پژوهشگران، نشریات ادواری، منابع مرجع و تالار همایش های علمی فرهنگی و قسمت های مختلف تاسیساتی، خدماتی، فنی و اداری می باشد.

هیئت امنایی متشکل از افراد فرهیخته و صاحب نظران کتاب و کتابخوانی بر فعالیتها و خدمات جاری کتابخانه نظارت دارد این کتابخانه بزرگترین کتابخانه تحت پوشش نهاد کتابخانه های عمومی کشور می باشد.

● پذیرش و زمان ارائه خدمات

پذیرش براساس مدارج تحصیلی حوزوی و دانشگاهی و فعالیت های علمی و تحقیقاتی مراجعین، دو نوع عضویت عادی و ویژه پژوهشی داشته و کتابخانه همه روزه به جز روزهای تعطیل از ساعت ۳۰/۷ صبح لغایت ۳۰/۱۹ عصر به ارائه خدمات به اعضاء و مراجعین می پردازد.

● معرفی بخش های مختلف کتابخانه

مخازن هفتگانه کتاب:

۱)بخش امانت و گردش کتاب مخزن کتب چاپ فارسی

در این بخش پس از ارائه برگه بازیابی کتاب های مورد نیاز مراجعین، کتاب مورد نظر با انتقال از مخازن به بخش امانت و ثبت در سامانه کتابخانه ای، طبق مقررات مربوطه امانت داده می شود، امکان جستجوی منابع توسط اعضاء از طریق رایانه های موجود براساس عنوان - موضوع - پدیدآورنده در این بخش فراهم می باشد.

۲) بخش امانت و گردش کتاب مخزن کتب غیرفارسی

در این مجموعه بیش از ۲۵ هزار نسخه کتاب در ۱۱ زبان نگهداری و امانت داده می شود. این مخزن از چهار کتابخانه ویژه انگلیسی، فرانسه، عربی و ترکی، تشکیل یافته است.

۳)بخش اهدا گران مخزن

مجموعه های اهدایی خیرین، پس از انجام خدمات فنی به این مخزن منتقل شده و به تفکیک به نام اهدا کننده، در قفسه ها جای می گیرند. کتب این مجموعه به علت اهدا بودن در محل مخزن مطالعه می شود.

▪ اهدا کنندگان شاخص

حاج محمد نخجوانی، حاج حسین نخجوانی، محمد علی زینی، رسول فتحی، مجد، دکتر اسماعیل رفیعیان، دکتر جواد هیئت، دکتر حسن شکوهی، دکتر محمد آبادی باویلی، دکتر سلام الله جاوید، دکتر احمد کوپاهی، دکتر بهروز گلزاری تبریزی، آیت الله نصرالله شبستری، آیت الله جعفر اشرقی، حجت الاسلام علی عبداللهی نمروی، آیت الله محسن موسوی تبریزی، آیت الله جواد غروی علیاری، جواد مجیری، علی اصغر بلاغی آصفی، رسول بشیری وند، محمود منتخب، محمد عابد، مهندس جلال غفاریان، محمد علی بن علی مولوی، حسین ستارزاده توتونچی، یدالله بیدار طبعی، غلامرضا صدر الاشرافی، مرتضی رسام نخجوانی

۴) بخش ویژه خدمات مرجع

منابع مرجع و نفیس کتابخانه مرکزی تبریز که در مجموعه های ویژه هنر، کتابداری و اطلاع رسانی، آذربایجان شناسی، قرآن. نهج البلاغه، پیامبر اعظم(ص)، ایثار و شهادت، دفاع مقدس، دیوان شعرا، قوانین و مقررات، پایان نامه ها، دائره المعارف ها وسایر کتب مرجع گرد آمده اند در این بخش به صورت حضوری در اختیار مراجعین گذاشته می شود. تعدادی از مجموعه کتب این بخش از جمله: مجموعه دفاع مقدس، ایثار و شهادت و آذربایجان شناسی علی رغم مرجع نبودن و به لحاظ اهمیت موضوعی و کمیاب بودن در این بخش نگهداری می شوند.

۵) مخزن مواد غیر کتابی

انواع عکس، پوستر، کاتولوگ، بروشور، تراکت، بیانیه ها، نوارهای صوتی و تصویری، سی دی، فلاپی، اسلاید و ... مربوط به مراسم و وقایع و رویدادهای تاریخی، برای استفاده محققان، نویسندگان و هنرمندان، در این بخش گردآوری و طبقه بندی می شوند.

۶) بخش نشریات ادواری

هزاران عنوان از نشریات ادواری ازدوره قاجار تاکنون به صورت مجلد و فهرست نویسی و داده پردازی رایانه ای در این مجموعه نگهداری و مورد استفاده محققان و علاقمندان قرار می گیرند. در این مجموعه بیش از ۲۰۹۰ عنوان نشریه در بیش از ۷۰ هزار نسخه مجله آرشیو گردیده است.

۷) بخش خطی

(گنجینه مخطوطات و نفایس)

هزاران جلد کتاب خطی، چاپ سنگی، چاپ سربی قدیمی و نیز اسناد خطی و کتیبه ها و تابلوهای بسیار نفیس خوشنویسی، از هنرمندان دوره های صفوی و قاجاریه در این بخش نگهداری و مورد بهره برداری محققان قرار دارد. بخش زیادی از مجموعه های خطی و چاپ سنگی و سربی موجود در این بخش، اهدایی مرحوم حاج محمد نخجوانی و مرحوم حاج حسین نخجوانی می باشد. این منابع به لحاظ قدمت، محتوی، نوع جلد، جنس کاغذ و آرایه های بسیار زیبای هنری و نیز دست خط برخی از بزرگان علم و اندیشه،

منحصر به فرد بوده و از ارزش معنوی بسیار بالایی برخوردارند. وقف نامه ربع رشیدی که در سال ۸۶ به عنوان اولین اثر مکتوب از ایران در حافظه جهانی ثبت گردیده در این بخش نگهداری می شود.

▪ بخش خدمات و اطلاع رسانی و چند رسانه ای

در این بخش امکان دسترسی مراجعین به منابع دیجیتالی و استفاده از انواع سی دی (لوح های فشرده) نوارهای صوتی و تصویری و میکرو فیلم و خدمات اینترنتی فراهم گردیده است.

▪ بخش خدمات فنی

کلیه کتب و منابع رسیده در بدو ورود به کتابخانه، در بخش خدمات فنی ثبت شده و طی فرایند فهرست نویسی، داده پردازی و الصاق برچسب نشانه بازیابی کتاب و بارکد در این بخش، به مخازن ۱ ، ۲ ، ۳ و بخش مرجع منتقل می شوند.

▪ بخش نقشه ها و اطلس ها

دراین بخش نقشه ها و اطلس های مختلف سیاسی، جغرافیایی، طبیعی، انسانی و اقتصادی که قدمت برخی از آنها به بیش از ۱۲۰ سال می رسد، نگهداری می شوند.

▪ بخش صحافی

کتاب های آسیب دیده نشریات ادواری، پایان نامه ها و گزارش های تحقیقی محققان در این بخش صحافی و مجلد شده و به مخازن و محل های مربوطه منتقل می شوند.

▪ بخش آفت زدایی و آزمایشگاه آسیب شناسی

این بخش برای شناسایی و از بین بردن آفات منابع مکتوب، به ویژه نسخ خطی و نفیس پیش بینی شده و به دستگاه آفت زدایی مجهز گردیده است.

▪ بخش ویژه روشندلان

این بخش مجهز به تجهیزات سیستم های سخت افزاری و نرم افزاری، انواع سی دی، نوارهای صوتی، چاپگر، برجسته نگار کرزوایل و نرم افزار گویا ساز فارسی پارس آوا، نشریات JAWS رایانه های مجهز به نرم افزار گویا ساز نوید ۴ و ۵، و امکانات ویژه اینترنتی ویژه روشندلان می باشد که در اختیار مراجعین نابینا و کم بینا قرار می گیرد.

مراجعین می توانند در محل مخزن بخش مطالعه نمایند

▪ بخش عکاسی

این بخش ضمن حفاظت از نسخ و اسناد دسترسی آسان مراجعین به منابع را فراهم می سازد و از طریق کپی سی دی، اسکن و پرینت به نیازهای خدمات عکس و تکثیر مراجعین پاسخ می دهد.

محققان و علاقمندان برای استفاده از عکس و کپی نسخ خطی و نقاشی و نشریات قدیمی می توانند از خدمات این بخش استفاده نمایند.

▪ بخش بازسازی و مرمت

این بخش برای بازسازی و ترمیم قسمت های آسیب دیده نسخ و منابع مکتوب پیش بینی شده است.

▪ مرکز رایانه و مدیریت شبکه

در این مرکز کار مدیریت، نگهداری و کنترل شبکه رایانه، ورود و کنترل اطلاعات کتابخانه دیجیتالی و سیستم اتوماسیون و سایر فعالیت ها در زمینه ICT به انجام می رسد.

▪ خانه کتاب

ماهانه بیش از صدها عنوان از تازه های نشر کتاب کشور به این کتابخانه ارسال شده و در خانه کتاب بصورت موقت و در معرض دید و استفاده علاقمندان قرار می گیرند. این کتابها پس از طی مراحل خدمات فنی و آماده سازی به مجموعه مخازن انتقال میابد.

▪ کتابخانه دیجیتالی

با شکل گیری کتابخانه های الکترونیکی در جهان و استفاده گسترده علاقمندان و محققان از این گونه کتابخانه ها، کتابخانه مرکزی تبریز نیز با درک این نیاز و به منظور معرفی نسخه های خطی و نفیس و سایر منابع مکتوب و یکپارچه سازی و متمرکز کردن فعالیت ها و خدمات کتابخانه ای کتابخانه های عمومی استان آذربایجان شرقی، نسبت به طراحی و اجرای سامانه کتابخانه دیجیتالی اقدام نموده است که فاز اول آن در حال بهره برداری است. با مراجعه به سایت کتابخانه و ثبت نام علاقمندان می توانند لیست منابع مورد نیاز خود را در سرتاسر کتابخانه های عمومی مشاهده نمایند.

▪ تالار مطالعه ویژه پژوهشگران

پژوهشگرانی که طبق مقررات مربوطه، کارت ویژه خدمات پژوهش دریافت کرده اند، می توانند با مراجعه به این تالار از خدمات ویژه این بخش که شامل: میز مخصوص مطالعه، اینترنت و امکان دریافت بیشتر منابع استفاده نمایند.

▪ تالار مطالعه نشریات ادواری

در این بخش امکان مطالعه نشریات منتشر شده داخلی و خارجی اعم از روزنامه - هفته نامه - ماهنامه - فصلنامه، گاهنامه و ویژه نامه فراهم گردیده و مراجعین می توانند با استفاده از نرم افزار لوح فشرده از منتخب نشریات علمی و آموزشی کشور مقالات مورد نظر خود را جستجو و نسخه چاپ شده آن را دریافت نمایند.

▪ تالار همایش های فرهنگی مرحوم حاج محمد نخجوانی

این تالار مجهز به سیستم های صوتی و تصویری مدرن می باشد که برای برگزاری همایش های علمی، کارگاههای آموزشی و سایر گردهمایی های علمی و فرهنگی طراحی و ایجاد شده است. به خاطر خدمات ارزنده مرحوم شادروان، حاج محمد نخجوانی به کتابخانه ملی تبریز، این تالار به نام ایشان نامگذاری شده است.

تهیه کننده: وحید بلندی روشن تبریز