نگاهی بر عملكرد سازندگان دوره گذشته برنامه سینما چهار

برای نخستین بار, تهیه كنندگی یك برنامه تلویزیونی كه به نمایش و بررسی فیلم های سینمایی اختصاص دارد, به یك تهیه كننده سینمایی سپرده شد

برای نخستین بار، تهیه كنندگی یك برنامه تلویزیونی كه به نمایش و بررسی فیلم های سینمایی اختصاص دارد، به یك تهیه كننده سینمایی سپرده شد. اتفاقی كه همانند هر تجربه جدید دیگر، گذشته از نقاط ضعف و نارسایی های خود نقاط قوت، نوآوری ها و جسارت های ارزشمندی به همراه داشت.با این توجه كه چنین برنامه هایی با رنگ ها و درونمایه های متفاوت در شبكه های مختلف در حال تولید یا پخش است، یك نقد نسبتاً سختگیرانه می تواند به عنوان پیشنهادها و تذكرهایی برای سازندگان امروزی این دست برنامه ها سودمند واقع شود.برنامه هایی با این كاركرد معمولاً از دو بخش عمده تشكیل شده یعنی نمایش یك فیلم سینمایی و برنامه ای كه پیرامون آن فیلم سینمایی به ارائه پیش زمینه و تحلیل می پردازد.بنابراین نخست به بررسی عملكرد این دوره یك ساله در زمینه انتخاب و شیوه نمایش فیلم ها می پردازیم.

• • •

•قابل توجه ترین و مهمترین رویكرد سینماچهار، تهیه و نمایش فیلم هایی است كه به رغم ارزش سینمایی و هنری ویژه به دلیل موجود نبودن در بازارهای دلالانه داخلی فیلم های سینمایی _ در كشور ما و حتی در بسیاری كشورهای دیگر- مهجور مانده اند.البته ویژگی این فیلم ها آن است كه دلیل مهجور ماندن آنها بیش از حد هنری و خاص بودن و یا تماشاگرپسند نبودن نیست، بلكه در هنگام نمایش با استقبال تماشاگر هم روبه رو می شود.تنها دلیل نادیده و ناشناخته ماندن این فیلم ها، فقدان نسخه باكیفیت از آنها است. چه بسا موجود نبودن این فیلم ها در بازار دلالی فیلم باعث نادیده گرفته شدن آنها از سوی ارباب جراید و منتقدان شده است.فیلم هایی چون «كریسمس مبارك، آقای لارنس!»۱ ساخته ناگیسا اوشیما ۲ (محصول مشترك هلند، انگلیس و ژاپن) و «ترس و لرز» ساخته آلن كورنو۳ (محصول فرانسه) از این دسته اند.اثر برجسته و شاخصی چون «مادادایو»۴ آخرین ساخته و به روایتی وصیت نامه آكیرا كوروساوا نیز در این حیطه قرار می گیرد. فیلمی كه به رغم اهمیت و ویژگی هایش مورد عنایت نویسندگان و منتقدان ایرانی نیز قرار نگرفته بود. البته كه دلیل این بی توجهی مشخصاً نبود نسخه قابل دیدن و ترجمه دار فیلم است.

•عملكرد خلاف جریان و آموزنده ای كه در سینماچهار در این دوره یك ساله اتفاق افتاد ولی متاسفانه به اندازه كافی تكرار نشد، پرداختن به فیلم هایی بود كه چندان شناخته شده نیستند، ولی نسخه بازسازی شده آنها توسط كمپانی های آمریكایی شهرت و موفقیت تجاری شایان توجهی كسب كرده است. به گونه ای كه بیشتر مخاطبان حرفه ای سینما نیز نام این فیلم ها را با نسخه آمریكایی آنها به یاد می آورند. هرچند كه نسخه اولیه و بومی این فیلم ها، از دیدگاه هنری باارزش تر، در ارزیابی سینمایی خوش ساخت تر و حتی برای بسیاری مخاطبان جذاب تر از نسخه بازسازی شده آمریكایی آنها است.از این دسته می توان به «بی خوابی»۵ ساخته اریك اسكیول بایرگ ۶ (محصول نروژ) و «حلقه» ۷ ساخته هیدئو ناكاتا ۸ (محصول ژاپن) اشاره كرد كه برخلاف تعداد فراوان نسخه های بازسازی شده آمریكایی آنها در بازار فیلم ایران نسخه اصلی اولیه آنها به هیچ وجه در ایران قابل حصول نیست. چنین فیلم هایی حتی در بازارهای رایج فیلم سینمایی در دیگر كشورها نیز در دسترس نیست و ناگزیر باید در آرشیوهای خاص بین المللی جست و جو شوند.

•یكی از عوامل مهم و موثر در مخدوش شدن روند موفق و جسارت آمیز برنامه سینماچهار سری گذشته به نمایش درآمدن فیلم هایی است كه مشخص نیست به چه دلیل در چارچوب یك برنامه ویژه هنر سینما به نمایش درمی آید. بعضی فیلم ها كه به لحاظ هنری ارزش نامعلومی دارند نظیر فیلم های «سایه قابیل» یا «در راه خانه» كه از ویژگی های قابل توجه سینمایی و یا حتی عوامل مطرح نظیر كارگردان یا بازیگر شناخته شده بی بهره هستند.بعضی دیگر نیز فیلم های تكراری هستند كه به لحاظ كیفیت های پخش نیز كاملاً نامطلوب به نظر می رسند نظیر «بیا و بنگر» ساخته الیم كلیموف ۹ و یا «سفر یك آهنگساز جوان» ساخته گئورگی شنگلایا. ۱۰

•یكی دیگر از نقاط تاریك عملكرد سینماچهار در این دوره یك ساله وفادار نماندن به دسته بندی های اولیه ای بود كه از سوی سازندگان ارائه شد.

طبق یك برنامه ریزی كه پیش از پخش برنامه مشخص شده بود، بنا بود فیلم هایی كه در این دوره یك ساله به نمایش درخواهد آمد براساس ژانر ۱۱ و زیرژانر (ژانر سینمایی یا گونه سینمایی) مرتب شوند و برنامه به ترتیب به بررسی ژانرهای گوناگون بپردازد.بر همین مبنا برنامه بر ژانر جنگ و بررسی زیرژانرهای آن نظیر ماموریتی، اردوگاهی، مقاومتی، تبعات جنگ و سینمای دفاع مقدس شروع شد كه مقارن با هفته دفاع مقدس نیز بود.در دسته بندی ژانر جنگ، فیلم های باارزشی نیز به نمایش درآمد: «خط قرمز باریك» فیلم شاعرانه و هنرمندانه ترنس مالیك با بازی بازیگرانی چون شان پن، «زیردریایی» شاهكار ولفگانگ پترسون كه فیلمی جریان ساز در زمینه فیلم های جنگی دریایی بود و «بهترین سال های زندگی ما» اثر ستایش شده ویلیام وایلر كه همچنان مورد توجه مجامع سینمایی و منتقدان بین المللی است. همچنین «روبان قرمز» به همراه بررسی زندگی و آثار ابراهیم حاتمی كیا یكی از بهترین برنامه های این مجموعه بود.ولی متاسفانه همانند روند همیشگی برنامه های درازمدت در تولیدات تلویزیونی، سینماچهار هم نتوانست به مبنای ژانر سینمایی پایبند بماند و پس از ژانر جنگ و دو تك برنامه در ژانرهای وسترن و گانگستری، دچار آشفتگی و بی برنامگی ناخواسته شد كه به نمایش بدون دسته بندی و حتی در مواردی بدون توجیه سینمایی برای پخش آثار انجامید.هرچند كه بقایای این حركت ارزشمند، موجب به نمایش درآمدن فیلم های قابل تاملی در ژانر وحشت شد. حركتی كه در این دست برنامه های نمایش و تحلیل فیلم كه تاكنون در سازمان صدا و سیما تولید شده بی سابقه بوده است.«حلقه»، «چشم»، «منطقه مرده» و «حس ششم» فیلم هایی بودند كه در قالب ژانر وحشت به نمایش درآمدند.

•پخش فیلم های برجسته تاریخ سینما باكیفیت نمایش مطلوب، اتفاقی است كه مورد توجه بینندگان حرفه ای، منتقدان و تماشاگران خانگی قرار گرفت.فیلم هایی كه شاید چندبار توسط بینندگان حرفه ای _ كه به آرشیوهای خصوصی دسترسی دارند- دیده شده باشد ولی بازبینی آنها باكیفیت تصویر عالی و صدای مطلوب ویژگی های متفاوت و جدیدی را قابل بررسی ساخت.فیلم هایی چون: «ژاندارك» (ویكتور فلمینگ)، «شیطان صفتان» (هانری ژرژ كلوزو)، «روزی روزگاری در غرب» ساخته سرجیو لئونه، «درسو اوزالا» (آكیرا كوروساوا)، «سالواتوره جولیانو» (فرانچسكو رزی)، «آینه» (آندری تاركوفسكی)، «دلیجان» (جان فورد)، «قاتلین پیرزن» (الكساندر مكندریك)، «داستان توكیو» (یاسوجیرو ازو)، «بهترین سال های زندگی ما» (ویلیام وایلر)، «قتل در قطار سریع السیر شرق» (سیدنی لومت) و... تعدادی از این آثار برجسته هستند.

در كنار این فیلم ها حركت ارزشمندی كه می توانست در یك دسته بندی منظم تر اتفاق بیفتد، پخش فیلم های ارزشمند و تا حدودی قدیمی تر هیچكاك بود كه با استقبال خوبی از سوی بینندگان حرفه ای مواجه شد. فیلم هایی كه از شبكه های تلویزیونی پخش نشده بودند و در شبكه ویدئو نیز باكیفیت های پایینی موجود است. «مرد عوضی»، «اعتراف می كنم»، «حق السكوت» و خرابكاری از جمله فیلم های هیچكاك هستند كه باكیفیت صدا و تصویر مطلوب از این برنامه پخش شد.

•ابتكار جسارت آمیز و كاملاً سازگار با قواعد پخش و بازبینی حرفه ای فیلم كه در ابتدای این دوره سینماچهار انجام شد و متاسفانه ادامه نیافت، پخش تكرار فیلم ها با صدای اصلی و زیرنویس فارسی بود. بالاخره یك برنامه تخصصی سینمایی بر این حقیقت اذعان كرد كه هنر سینما در تصویر خلاصه نمی شود. صدای فیلم نیز می تواند هم ارز تصویر آن مورد توجه دقیق و ارزیابی قرار گیرد.اما این حقیقت نیز باعث ادامه این حركت نشد تا زیرنویس شدن چند برنامه ابتدایی هم یك اتفاق به نظر برسد و نه یك حركت علمی و تخصصی.

---