غسل

تمام هفت غسل بر زنها با توجه به شرایطش واجب می گردد ولی بر مردها فقط چهار غسل واجب می شود

● غسلهای واجب.

غسلهای واجب هفت تاست:.

۱) غسل جنابت؛.

۲) غسل میّت؛.

۳) غل مسّ میّت؛.

۴) غسل نذر و عهد و قسم؛.

۵) غسل حیض؛.

۶) غسل نفاس؛.

۷) غسل استحاضه.

توضیح المسائل، بعد از مسأله‏۳۴۴.

▪ یادآوری.

تمام این هفت غسل بر زنها با توجه به شرایطش واجب می گردد؛ ولی بر مردها فقط چهارغسل اول واجب می شود؛ بنابراین در چهار غسل اول زنها و مردها شریكند؛ ولی سه غسل آخر مخصوص زنهاست كه ما به شرح سه غسل اوّل می پردازیم؛ اما سه غسل آخر (حیض، نفاس و استحاضه) را در جزوه جداگانه ای مطرح خواهیم كرد.

● غسل جنابت.

▪ علل جنابت.

به یكی از دو چیز انسان جنب می شود:.

۱) جماع (آمیزش) كه اگر انسان جماع كند و به اندازه ختنه گاه و یا بیشتر داخل شود، در زن باشد یا در مرد، در قُبل (جلو) باشد یا در دُبر (عقب)، بالغ باشند یا نابالغ، اگر چه منی بیرون نیاید، هر دو جنب می شوند و همچنین اگر كسی - نعوذ باللّه - حیوانی را وطی كند، جنب می شود و در هر صورت اگر شك كند كه به مقدار ختنه گاه داخل شده یا نه، غسل بر او واجب نیست. توضیح المسائل، مسأله ۳۴۵، ۳۴۹، ۳۵۰، ۳۵۱.

۲) بیرون آمدن منی چه در خواب باشد (احتلام)، یا بیداری، كم باشد یا زیاد، با شهوت باشد یا بی شهوت، بااختیار باشد یا بی اختیار، البته اینها در صورتی است كه یقین دارد آبی كه خارج شده منی باشد و اما رطوبت یا آبی كه از انسان بیرون می آید، ولی نمی داند منی است یا رطوبت دیگر، اگر این شخص مرد و سالم است بایستی آن آبی كه بیرون آمده دارای سه علامت باشد كه حكم به منی بودن آن بشود (البته در صورت شك).

الف) با شهوت بیرون آمده باشد؛.

ب) هنگام بیرون آمدن جهندگی داشته باشد؛.

ج) بعد از بیرون آمدن، بدن سست شده باشد.

اما اگر شخص، مردی مریض و یا زن باشد، همین مقدار كه آن آب با شهوت بیرون آمده باشد، در جنابت او كافی است و بودن آن دو علامت دیگر لازم نیست، اگر چه شایسته است كه زن و مریض - به خصوص زن - علاوه بر غسل، وضو هم بگیرد (اگر قبلاً وضو نداشته) و بلكه به طور كلی اگر سه علامت جمع نبود، بهتر است علاوه بر غسل، وضو هم گرفته شود، اگر قبلا وضو نداشته است و وظیفه اش هم وضو گرفتن بوده است، منتها در مواردی كه گفته شد علاوه بر غسل، بهتر است وضو هم بگیرد. خوب است كه اول طهارت غسلی خودش را از بین ببرد، بعد وضو بگیرد؛ چون خواهیم گفت كه با غسل جنابت نباید وضو گرفت.

عروهٔ الوثقی، فی غسل الجنابه، مسأله ۱۱ و تحریرالوسیلهٔ، ج‏۱، ص‏۳۷، توضیح المسائل، مسأله ۳۴۵ و ۳۴۶.

▪ یادآوری.

۱) اگر منی از جای خود حركت كند و بیرون نیاید یا انسان شك كند كه منی از او بیرون آمده یا نه، غسل بر او واجب نیست. توضیح المسائل، مسأله‏۳۵۲.

۲) مستحب است كه انسان بعد از بیرون آمدن منی بول كند (استبرا به بول) و اگر بول نكند و بعد از غسل رطوبتی از او بیرون بیاید كه نداند منی است یا رطوبت دیگر، حكم منی را دارد؛ ولی باید توجه داشت كه استبرا به خرطات نمی تواند جایگزین استبرا به بول شود؛ بنابراین اگر بعد از خروج منی بجای استبرای به بول استبرای به خرطات نماید، رطوبت بعدی، اگر مشكوك بین بول و منی باشد، محكوم به منی بودن است و برای توضیح استبرای از بول و یا استبرای به خرطات، به توضیح المسائل، مسأله ۷۲ مراجعه شود. عروهٔ الوثقی، مستحبات غسل جنابت، مسأله ۷ و توضیح المسائل، مسأله ۳۴۸.

گاهی استبرای به بول بنابر احتیاط واجب قبل از غسل لازم می شود و آن در صورتی است كه در روز ماه مبارك رمضان محتلم شده و می داند منی در مجرا مانده كه اگر قبل از غسل، استبرا نكند بعد از غسل بیرون می آید و اگر استبرا نكند استبرای بعد از غسل جایز نیست. توضیح المسائل، مسأله ۱۵۹۳.

▪ حكم رطوبتهای مشكوك.

رطوبتهای مشكوكی كه از انسان خارج می شود، دوقسمند:.

۱) قسم اول: رطوبتهایی كه مشكوك بین مذی و بول و منی است و یا بین مذی و بول، و یا مذی و منی است كه شخص نمی داند این رطوبت پاك است یا نه، كه در این صورت این رطوبت غسل ندارد و پاك هم هست - البته در صورتی كه استبرا كرده و طهارت گرفته باشد - و اگر قبلا وضو نداشته، فقط برای نمازش وضو می گیرد، زن باشد یا مرد، الاّ در صورتی كه این رطوبت بعد از خروج منی و قبل از استبرای به بول باشد كه محكوم به منی است و لو احتمال رطوبتهای پاك را هم بدهد. تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۴۳، مسأله‏۱۶، عروهٔ الوثقی، مستحبات غسل جنابت، مسأله‏۳.

۲) قسم دوّم: رطوبتهای مردد بین بول و منی كه می داند این رطوبت یا بول است یا منی و خلاصه به نجس بودن آن یقین دارد، ولی نمی داند كدام یك است، كه حكم این قسم و صورتهای مختلف آن را در صفحه بعد ملاحظه می فرمایید.

▪ یادآوری.

۱) اگر در لباس خود منی ببیند و بداند از خود اوست و برای آن غسل نكرده، باید غسل كند و نمازهایی را كه یقین دارد بعد از بیرون آمدن منی خوانده، قضا كند، ولی نمازهایی را كه احتمال‏می دهد بعد از بیرون آمدن آن منی خوانده لازم نیست قضا نماید و اما اگر بداند منی از خود اوست، ولی نمی داند از جنابت سابق است و یا تازه جنب شده در این صورت غسل لازم نیست، اگر چه خوب است كه احتیاطاً غسل كند. توضیح المسائل، مسأله‏۴۵۴، تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۳۷، مسأله‏۲.

۲) در صورتی بیرون آمدن منی سبب جنابت می شود كه منی از خود شخص باشد، اما اگر منی مرد از زن خارج شود، غسل بر او واجب نیست، مگر در صورتی كه یقین داشته باشد كه منی خودش هم با آن مخلوط شده است. تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۳۶، مسأله، (احدیهما).

۳) زن هم مانند مرد در خواب جنب (محتلم) می شود، اگر در خواب منی از او بیرون آمده باشد، غسل بر او واجب است. عروهٔ الوثقی، احكام غسل جنابت، مسأله ۶.

▪ چیزهایی كه بر جنب حرام است.

پنج چیز بر جنب حرام است:.

۱) رساندن جایی از بدن به خط قرآن یا به اسم خداوند متعال و پیامبران و امامان - علیهم السلام - به طوری كه در وضو گفته شد.

۲) رفتن به مسجدالحرام و مسجد پیامبر - صلّی اللّه علیه وآله وسلم - اگر چه از یك در داخل و از دیگر خارج شود.

۳) توقف در مساجد دیگر - چه مسجدش آباد و چه خراب باشد و چه كسی در آن نماز بخواند یا نخواند - ولی اگر از یك در داخل و از در دیگر خارج شود، یا برای برداشتن چیزی برود، مانعی ندارد و احتیاط واجب آن است كه در حرم امامان - علیهم السلام - هم توقف نكند و بهتر است كه حرم ائمه - علیهم السلام - در این حكم به مسجدالحرام و مسجد پیامبر - صلّی اللّه علیه وآله وسلم - ملحق شود و بهتر است كه رواقهای آنان هم به حرم مطهر ملحق شود.

۴) گذاشتن چیزی در مسجد، چه داخل شود به قصد گذاشتن آن و چه در حال رفتن چیزی را بگذارد و یا از بیرون مسجد چیزی را داخل آن بگذارد.

۵) خواندن سوره هایی كه سجده واجب دارند، حتی اگر یك حرف از آنها را هم بخواند، حرام است، و آن چهار سوره است:.

۱) سوره ۳۲ (الم تنزیل)؛.

۲) سوره ۴۱ (حم سجده)؛.

۳) سوره ۵۳ (والنجم)؛.

۴) سوره ۹۶ (اقرأ).

عروهٔ الوثقی، مایحرم علی الجنب، ومسأله ۲، تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۳۸، توضیح المسائل، مسأله‏۳۵۵.

▪ یادآوری.

۱) كسی كه در خانه اش جایی را به عنوان مسجد و نمازخانه اختصاص داده، این حكم را ندارد.

عروهٔ الوثقی، ما یحرم علی الجنب، مسأله ۳.

۲) داخل شدن با حال جنابت به صحن، ایوان، مناره و خانه های اطراف صحن مسجد - اگر انسان یقین دارد كه زمینش را وقف مسجد كرده اند - همان حكم سابق را دارد و اما اگر شك دارد كه آیا جزءِ مسجد است و یا اینكه زمینش را برای ایوان یا صحن مسجد داده اند، نه برای مسجد، در این صورت حكم مسجد را ندارد؛ ولی بهتر است كه انسان در مورد تمام جاهایش حكم مسجد را به آن جاری كند تا اینكه یقین كند كه آنجا را برای مسجد بودن وقف نكرده اند.

عروهٔ الوثقی، مایحرم علی الجنب، مسأله ۴.

۳) اگر شخص جنب یا زن حائض بخواهد دعای كمیل بخواند باید جمله (أفمن كان مؤمنا كمن كان فاسقا لایستوون) را نخواند؛ چون این جمله جزئی از سوره (الم سجده) است و این سوره یكی از سوره هایی است كه سجده واجب دارد.

عروهٔ الوثقی، مایحرم علی الجنب، مسأله ۵.

۴- رفتن شخص جنب در حرم امام زاده ها مانعی ندارد، ولی اولی و بهتر است كه در حرم امام زاده های مشهور مثل حضرت معصومه - علیها السلام - با حال جنابت نرود.

مجمع المسائل، ج‏۱، سؤال ۲۰۴.

▪ چیزهایی كه بر جنب مكروه است.

۱) خوردن و آشامیدن، ولی اگر وضو بگیرد مكروه نیست، و اما در صورت شستن دست یا مضمضه و یا استنشاق كردن، حضرت امام می فرمایند: كراهت برداشته نمی شود ، هر چند تخفیف داده می شود، ولی بعضی می فرمایند: كراهت برداشته می شود.

۲) خواندن بیش از هفت آیه از سوره هایی كه سجده واجب ندارد و از هفتاد آیه بیشتر، كراهتش بیشتر می شود (یعنی ثوابش كم می شود).

۳) رساندن جایی از بدن به جلد و حاشیه و بین خطهای قرآن؛.

۴) همراه داشتن قرآن؛.

۵) خضاب كردن به حنا و مانند آن؛.

۶) مالیدن روغن به بدن؛.

۷) خوابیدن؛ ولی اگر وضو بگیرد یا اگر آب ندارد به جای وضو یا غسل تیمم كند، مكروه نیست.

۸) جماع كردن بعد از آنكه محتلم شده، یعنی در خواب منی از او بیرون آمده.

عروهٔ الوثقی، مایكره علی الجنب، و توضیح المسائل، مسأله ۳۵۶.

▪ تكالیفی كه صحت آنها منوط به غسل كردن از جنابت است.

۱) نمازهای واجب - چه ادا و چه قضا - و نمازهای مستحب و قضای اجزای فراموش شده و نماز احتیاط؛ ولی نماز میّت و سجده شكر و سجده واجب در هنگام شنیدن آیه سجده بر غسل كردن از جنابت متوقف نیست.

۲) طواف واجب، و بلكه بعید نیست كه طواف مستحب هم چنین باشد.

۳) روزه ماه مبارك رمضان و قضای آن، یعنی اگر با حالت جنابت صبح كند، عمداً باشد یا از روی فراموشی، روزه اش صحیح نیست و اما سایر روزه ها غیر از روزه ماه مبارك رمضان و قضای آن با صبح كردن در حال جنابت باطل نمی شود؛ ولی حضرت امام می فرمایند: بنابر احتیاط واجب در روزه های واجب - غیر از ماه مبارك رمضان و قضای آن - عمداً با حالت جنابت وارد صبح نشوند. بلی جنابت عمدی در میان روزی كه روزه است، همه نوع روزه را باطل می كند؛ حتی روزه های مستحبی را، ولی احتلام در روز (خروج منی در خواب) ضرری به روزه ندارد.

عروهٔ الوثقی، غسل الجنابهٔ، بعد از مسأله ۱۱، تحریر الوسیله، ج‏۱، ص‏۳۸.

● غسل میّت.

اگر كسی بمیرد، بر بقیه لازم است كه آن مرده را غسل بدهند؛ البته با دارا بودن چند شرط كه ذیلاً به آنها اشاره می شود.

۱) انسان مرده مسلمان باشد.

عروهٔ الوثقی، فی تغسیل المیّت.

۲) اگر میّت، بچه سقط شده است، باید چهار ماهش تمام شده باشد. بنابر این غسل بچه سقط شده ای كه چهار ماهش تمام نشده، لازم نیست.

عروهٔ الوثقی، فی تغسیل المیّت.

۳) شهید نباشد؛ البته شهیدی كه در میدان جنگ زخمی شده و همان جا هم روحش به ملأ اعلی پیوسته است. و اما بقیه شهدا ثواب شهید را دارند؛ ولی حكم شهید را ندارند.

عروهٔ الوثقی، فی حكم الشهید.

۴) كسی كه كشتن او به خاطر رجم (سنگسار كردن) یا قصاص واجب نشده باشد، كه در این صورت امام یا نایبش به او دستور می دهند كه قبلاً غسل نماید.

عروهٔ الوثقی، احكام غسل میّت.

● غسل مس میّت.

اگر بدن شخص زنده ای به بدن انسان مرده ای برخورد كند، با چند شرط بر او غسل مس میّت لازم می شود، این شرایط عبارتند از:.

۱) آن جسد، جسد شهید نباشد (شهیدی كه غسل ندارد).

عروهٔ الوثقی، فی حكم الشهید، مسأله ۱۱.

۲) كسی كه كشتن او به خاطر رجم یا قصاص واجب شده و قبلاً خودش غسل كرده نباشد.

عروهٔ الوثقی، فی حكم الشهید، مسأله ۱۱.

۳) بچه سقط شده ای نباشد كه هنوز چهار ماهش تمام نشده است.

عروهٔ الوثقی، فی غسل مسّ میّت.

۴) بدن میّت سرد شده باشد.

عروهٔ الوثقی، فی غسل مسّ میّت.

۵) بدن میّت را غسل نداده باشند؛ یعنی سه غسلش تمام نشده باشد.

عروهٔ الوثقی، فی غسل مسّ میّت.

۶) موی خود را به بدن میّت و همچنین بدن یا موی خود را به موی میّت نرسانده باشد و الاّ غسل لازم ندارد؛ هر چند احتیاط مستحب آن است كه غسل نمایند.

۷) اگر از انسان عضوی جدا شده، بایستی هم گوشت و هم استخوان با هم باشد، اگر قسمتی از بدن كسی از اوجدا شود یا خود او مرده است یا زنده، اگر مرده باشد یا بدنش را غسل داده اند یا نداده اند، اگر مرده باشد و بدنش را غسل داده باشند، كه مس آن عضو غسل ندارد، و اگر از مرده ای باشد كه هنوز بدنش را غسل نداده اند، یا آن عضو از اعضایی است كه اگر متصل هم بود و مسح می شد، غسل مس میّت لازم نبود (مانند موها)، یا از اعضای دیگر است، اگر صورت اول باشد(موها) غسل لازم نیست و اگر صورت دوم باشد، غسل مسّ میّت لازم است و اگر قسمت جدا شده، از انسانی باشد كه خود زنده است، سه صورت دارد: یا گوشت تنهاست و یا استخوان تنها (مانند دندان) و یا گوشت و استخوان هر دو با هم است كه در صورت سوم مسّ آن غسل دارد و اما دو صورت قبل غسل مسّ میّت ندارد.

تحریرالوسیله، ج‏۱، ص‏۶۳، مسأله ۱.

---