میزبانی آسمان

یا ایهاالذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون ایاما معدودات فمن کان منکم مریضا او علی سفر فعدة من ایام اخر وعلی الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین فمن تطوع خیرا فهو خیر لهوان تصوموا خیر لکم ان کنتم تعلمون شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی والفرقان فمن شهد منکم الشهر فلیصمه

ماه رمضان شد می ومیــخانه برافتاد

عشق وطرب وباده به وقت سحر افتاد

یا ایهاالذین آمنوا کتب علیکم الصیام کما کتب علی الذین من قبلکم لعلکم تتقون ایاما معدودات فمن کان منکم مریضا او علی سفر فعدة من ایام اخر وعلی الذین یطیقونه فدیة طعام مسکین فمن تطوع خیرا فهو خیر لهوان تصوموا خیر لکم ان کنتم تعلمون شهر رمضان الذی انزل فیه القرآن هدی للناس و بینات من الهدی والفرقان فمن شهد منکم الشهر فلیصمه.

وحدت سیاق در آیات مبارک فوق حاکی از نزول مجموعه ی آنها با هم است و از محتوی آنها نکاتی به دست می آید:

۱) در آیات پیش از این، حکم وجوب قصاص و وصیت بدون مقدمه بیان می شود زیرا عمل به وصیت مبتنی بر رحم و شفقت وعلاقه به متوفی است و این با طبع فرزندان وخانواده سازگار است و قصاص نیز موجب تشفی خاطر غمدیدگان است اما از آنجا که روزه بر خلاف طبیعت وخواسته ها وکشش‌های غریزی انسان است وپذیرش آن با دشواری هایی روبروست لذا قبلا به زمینه چینی و آمادگی مومنین می پردازد .

۲) اولا روزه حکم بدیعی نیست بلکه در بین انبیا وامت های گذشته رواج دارد و وآثار آن درهمین تورات وانجیل تحریف شده وجود دارد.

۳) هدف آفرینش کمال است ونقطه اوج آن تقوا و پرهیز گاری وعقلانیت است که جوهره ایمان را تشکیل مید هد وروزه تامین کننده این هدف والاست.

۴) کلمه ایاما معدودات نشانه تقلیل کمی است یعنی روزه تمام ایام سال را در بر نمی گیرد بلکه شامل یک ماه از سال می شود واین با توان انسان هماهنگ است.

۵) استطاعت جسمی وحضور در وطن شرط تحقق این واجب است بنابر این کسانی که بیمارند یا احتمال بیماری می دهند ویا در مسافرت هستند روزه واجب نیست بلکه باید پس از بهبودی ویا مراجعه به وطن ایام دیگری را جایگزین آن ۳۰ روز نمایند.

۶) همه تکالیف الهی همیشه مادون توان انسان است واین‌گونه نیست که پس از اتمام تکلیف توان مکلف نیز صفر شود اما در عین حال اگر کسی به واسطه ضعف بدنی از عهده روزه بر نیامد ( توان او با اتمام تکلف صفر می‌شد ) باید در ازای هر روزی مسکینی را طعام دهد البته مقصود از طعام دادن ، طعام متعارف است نه طعامی که انسان به ندرت از آن استفاده می کند.

۷) آثار و فواید روزه به قدری است که اگر کسی از آن آگاه باشد به استقبال آن می رود واین برای او بهتر است مانند:

الف) آثار اجتماعی:

هشام بن حکم از رئیس مذهب تشیع حضرت جعفر بن محمد (علیهما السلام) می‏پرسد از علت و فلسفه روزه، امام می‏فرماید: «انما فرض الله الصیام لیستوی به الغنی و الفقیر و ذلک ان الغنی لم یکن لیجد مس الجوع، فیرحم الفقیر، لان الغنی کلما اراد شیئا قدر علیه، فاراد الله تعالی ان یسوی بین خلقه، و ان یذیق الغنی مس الجوع و الالم لیرق علی الضعیف و یرحم الجائع‏» امام صادق(علیه السلام) می فرماید: براستی خداوند روزه را واجب کرد، تا به وسیله او بین اغنیاء و فقراء مساوات و برابری به وجود آید، و این برای آن است که ثروتمندانی که هرگز درد گرسنگی را احساس نکرده‏اند، به فقراء ترحم نمایند، زیرا اغنیاء هرگاه (خوردنی و آشامیدنی را) اراده نمودند (و هوس هر نوع ماکولات و مشروبات کردند) برایشان میسر است، پس خداوند متعال «روزه را واجب نموده‏» که تا بین بندگانش از فقیر و غنی، برابری به وجود آورد، و اینکه سرمایه داران مسلمان درد گرسنگی را لمس نمایند، تا بر ضعفاء رقت آوردند، و بر گرسنگان عالم ترحم نمایند، (و این تنها شعار اسلام است، آری تنها مکتبی که به حال گرسنگان عالم ترحم نمایند، (و این تنها شعار اسلام است، آری تنها مکتبی که به حال گرسنگان و محرومان می‏اندیشد اسلام است.

ب) آثار بهداشتی:

پیامبر خدا فرمود: «المعدة بیت کل داء، و الحمئة راس کل دواء» معده مرکز و خانه هر دردی است، و پرهیز و اجتناب (از غذاهای نامناسب و زیاد خوری) اساس و راس هرداروی شفابخش است پس روزه راز تندرستی وسلامت است چه اینکه باز فرمود، صوموا تصحوا روزه بگیرید تا سلامت باشید.

ج) آثار اخلاقی:

روزه از افضل طاعات است، زیرا که روزه مشتمل بر شکستن شهوات حیوانی است که شریعت آسمانی و احکام الهی نیامده مگر برای تعدیل شهوات و توقیف و مهار آنها که در حد اعتدال انجام گرفته، و برای تزکیه و طهارت نفس و تصفیه آن از اخلاقیات رذیله، زیرا مقصود از روزه مجرد امساک از اکل و شرب و مباشرت با زنان نیست، بلکه غرض نهائی آن کف نفس و نگهداری آن از شهوترانی‏های حیوانی است.

چنان که رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: الصوم جنة فاذا صام احدکم فلا یرفث و لا یجهل و ان امرء جادله او شاتمه فلیقل انی صائم: که روزه سپری است از برای شخص، زیرا یکی از شما اگر روزه گرفت‏سخن زشت نگوید، و کارهای بیهوده نکند، و اگر کسی با وی مجادله کند یا او را شماتت نماید، او بگوید من روزه هستم.

مراد از این حدیث‏شریف نبوی (صلی الله علیه و آله) این است: که روزه وقایه‏ای است که نگه می‏دارد آدمی را از انحرافات و لغزشها، که به واسطه آن از دشمنانی بزرگ چون شیطان نفس، دشمن درونی، خلاصی می‏جوید، پس نفس را کنترل می‏نماید از شهوات نابجا، و شیطان را از خود دور می‏نماید.

امیر المومنین (ع) در نهج البلاغه می‏فرماید: «و مجاهدة الصیام فی الایام المفروضات، تسکینا لاطرافهم، و تخشیعا لابصارهم، و تذلیلا لنفوسهم و تخفیضا لقلوبهم، و اذهابا للخیلاء عنهم لما فی ذلک من تعفیر عتاق الوجوه بالتراب تواضعا و التصاق کرائم الجوارح بالارض تصاغرا و لحقوق البطون بالمتون من الصیام تذللا»

امیرمؤمنان علیه السلام به دنباله مطالب ارزشمندی می‏فرماید: از خدا بترسید و از کیفر تباهکاری در دنیا، و از زیان ستمگری در آخرت ... و خداوند بندگان مؤمنش را حفظ می‏فرماید، به وسیله نمازها و زکاتها، ( و سپس فوائد و پاره‏ای از علل و فلسفه روزه را بیان می‏فرماید) و کوشش در گرفتن روزه در روزهای واجب، برای آرام ماندن دست و پا و اندام و دیگر ایشان (از معصیت و نافرمانی) و چشم به زیر انداختنشان و فروتنی جانهاشان، و زبونی دلهاشان، و بیرون کردن کبر و خودپسندی از آنان، چون در نماز است مالیدن رخسارهای نیکو برای فروتنی، و (هنگام سجده نمودن) چسبانیدن اعضاء شریفه (هفت موضع) را به زمین برای اظهار کوچکی و «ذلت‏به پیشگاه با عظمتش‏» و در روزه رسیدن شکمها به پشتها برای خضوع و ناچیز دانستن خویش که روزه و نماز و زکات فلسفه‏اش سازندگی و تزکیه، و تذلل و تقلل به پیشگاه حضرت حق است، و از چیزهائی است که می‏تواند آدمی را از چنگ شیطان نجات بخشد، و از انواع بیماریهای ظاهری و باطنی برهاند، و مخصوصا درس مقاومت و مبارزه را عملا یاد آدمی دهد، مخصوصا روزه است که از امتیازات بخصوص برخوردار است، که پاداش آن فقط به خداوند بزرگ برگزار شده است.

امیرالمؤمنین(علیه السلام) درجائی دیگر می‏فرماید:«و الصیام ابتلاء لاخلاص الخلق‏» خداوند روزه را برای آزمایش اخلاص مردم واجب فرموده است، که روزه در اخلاص عمل بسیار مؤثر است، یعنی کسی که روزه می‏گیرد و تمامی روز را با همه امکان بخوردنیها و آشامیدنی‏هایی که در اختیار دارد، در عین حال امساک می‏نماید، جز اخلاص به پیشگاه حضرت حق مفهومی دیگر ندارد، و در قسمتی از نهج البلاغه می‏فرماید: «و صوم شهر رمضان فانه جنة من العقاب‏» و یکی از دلائل وجوب روزه این است که روزه ماه رمضان سپر است از عقاب الهی، یعنی روزه موجب غفران و آمرزش گناهان و معاصی انسان است، که به وسیله روزه نجات از آتش جهنم و عقوبت پروردگار به دست می‏آید.

د) بستن راه نفوذ شیطان:

بر این مبنا رسول الله (صلی الله علیه و آله) فرمود: «ان الشیطان لیجری من ابن آدم مجری الدم فضیقوا مجاریه بالجوع‏»، که شیطان جریان می‏یابد و نفوذ می‏کند در فرزندان آدم، مانند جریان خون در بدن پس مجاری شیطان را در وجود خود به واسطه گرسنگی یعنی روزه تنگ نمائید،در حدیث دیگری از علی (علیه السلام ) می خوانیم که از پیامبر (صلی اللّه علیه و آله و سلم ) پرسیدندچه کنیم که شیطان از ما دور شود؟ فرمود: الصوم یسود وجهه ، و الصدقة تکسر ظهره ، و الحب فی الله و المواظبة علی العمل الصالح یقطع دابره ، و الاستغفار یقطع وتینه : روزه روی شیطان را سیاه می کند، و انفاق در راه خدا پشت او را می شکند، و دوست داشتن به خاطر خدا، و مواظبت بر عمل صالح دنباله او را قطع می کند، و استغفار رگ قلب او را می برد.

۸) ماه رمضان از اسماء الله است:

امام باقر (ع) فرمود: لا تقولوا هذا رمضان ولا ذهب رمضان ولا جاء رمضان فان رمضان اسم من اسماء الله عز وجل لا یجیئ و لا یذهب وانما یجیئ ویذهب الزائل ولکن قولوا شهر رمضان فالشهر المضاف الی الاسم والاسم اسم الله وهو الشهر الذی انزل فیه القرآن جعله الله تعالی مثلا و عیدا کقوله تعالی فی عیسی بن مریم‹ وجعلناه مثلا لبنی اسرائیل› ، نگویید این رمضان است ، رمضان رفت ، رمضان آمد، زیرا رمضان نامی است از نامهای خدا ( واگر اسم خدا شد با مسمایش متحد است ) نمی آید ونمی رود چه اینکه آمدن ورفتن از ویژگیهای امور متغیر وزوال پذیر است ولکن بگویید ماه رمضان زیرا در این صورت ماه مضاف است والله مضاف الیه وآن ماهی است که قرآن در آن نازل شده است وخداوند این ماه را اسوه والگو وعیدبرای تمام ماه ها قرار داده است همانگونه که خداوند متعال عیسی بن مریم را الگوی قومش قرار داد. پس همانطور که عیسی(ع) الگوی بنی اسرائیل است ماه رمضان نیز نماد مسلمانان می باشد از طرف دیگر سایر کتب آسمانی مانند صحف ابراهیم (ع) ، تورات موسی(ع) ، انجیل عیسی(ع)وقران کریم نیز دراین ماه نازل شده است.

۹) پیوند روزه و ولایت :

که یکی دیگر از حقایق نهفته در این عبادت بزرگ است زیرا اگر قرآن کریم در شب قدر نازل شده است و در روایت امام صادق (ع) شب قدر به فاطمه زهرا (س) تشبیه شده است پس رسیدن به حقیقت روزه در گرو تبعیت از معصومین در زمان حضور واطاعت از نواب آنان در در زمان غیبت است کما اینکه امام صادق (ع) فرمود : لا صیام لمن عصی الامام یعنی روزه با معصیت امام جمع نمی شود.

۱۰) فرق اساسی انسان با موجودات دیگر در سه چیز است:

۱) تفکر متعالی

۲) اختیار واراده

۳) عشقی همراه با معرفت به خداوند

در این میان روزه هم تفکر انسان را صیقل می دهد وهم اراده ی اورا تقویت می کند وهم روح انسان را جلاء بخشیده با ارتباط وثیق با محبوب خود عالم ملک را به مهمانی ملکوت وآسمان را میزبان اهل زمین قرار می دهد پیامبر اکرم(ص) فرمود : ان ابواب السماء تفتح فی اول لیلة من شهر رمضان ولا تغلق الی آخر لیلة منه لو یعلم العبد ما فی رمضان لودّ ان یکون رمضان السنة ، درب های آسمان در شب اول ماه مبارک رمضان گشوده می شود ( البته این جمله به معنای بسته بودن آن در سایر ایام نیست بلکه به معنای توسعه رحمت الهی در این ماه است ) وتا آخرین شب این ماه همچنان باز است واگر بنده بداند چه برکاتی در این ماه وجود دارد دوست دارد تمام سال رمضان باشد.

حسن ختام این گفتار دعای امام سجاد (ع) است که می فرماید: خدایا خیر وخوبی در این ماه را از تو می خواهم ، همچنین فتح وپیروزی ( بر شیطان) ونورانیت ویاری ( بر روزه داری) وبرکت وطهارت و رزق این ماه را از تو می طلبم و خیر در این ماه وبعد از آن را از تو مسئلت می نمایم وبه تو پناه می آورم از شر وبدی آنچه در این ماه وپس از آن اتفاق می افتد .خداوندا این ماه رات با امن وامان وایمان به تو وسلامت نفس ونعمت اسلام وبرکت وتقوی وتوفیق یافتن به آنچه تو دوست داری وراضی می گردی بر ما وارد گردان.

حجت الاسلام حمید عبداللهیان شاهرودی