اخلاق اداری در نهج البلاغه

ای مالک بدان مردم از طبقات و گروه های مختلفی تشکیل و سازماندهی یافته اند زندگی گروهی از آنان تأمین نمی گردد مگر با کمک و همکاری گروه دیگر و هرگز نمی توان با اکتفاء به گروهی از گروه دیگر بی نیاز گشت

● ارتباط و همبستگی اقشار جامعه

و اعلم آن‌الرعیه طبقات............

ـ ترجمه: ای مالک بدان! مردم از طبقات و گروه‌های مختلفی تشکیل و سازماندهی یافته‌اند. زندگی گروهی از آنان تأمین نمی‌گردد مگر با کمک و همکاری گروه دیگر و هرگز نمی‌توان با اکتفاء به گروهی از گروه دیگر بی‌نیاز گشت پس گروه اول.....

اما علیه‌السلام در این فراز از فرمان تاریخی خود نسبت به حقوق تمام افراد و طبقات جامعه اشاره می‌فرماید و موارد ذیل را به‌عنوان طبقات چشمگیر و روشن شمارش می‌کند.

۱) ارتش و نیروهای مسلح

۲) دقترداران و مدیران کل دفتری (نویسندگان عمومی و خصوصی)

۳) قطعات دادگستر

۴) کارگزاران عدل و نظم اجتماعی

۵) کارمندان (تحصیلداران مالیات از مردم ذمی و مسلمانان)

۶) نجاز و بازرگانان

۷) صنعتگران و تولیدکنندگان

۸) طبقه پائین جامعه استضعفان، مستمندان جامعه)

سپس می‌فرماید: خداوند تبارک و تعالی برای هر یک از این دسته‌ها در قرآن مجید با سنت پیامبر (ص) سهمی تعیین فرموده است که پیمانی از طرف خداست و نگهداری آن بر ما لازم است. پس سپاهیان به فرمان خدا نگهبانان مردم، زینت زمامداران، عزت‌آفرین برای دین و اسباب وجود امیت در جامعه می‌باشند و برای سپاهیان نیز استقرار و استقامتی نخواهد بود مگر به‌وسیله مالیاتی که خداوند برای آنان تعیین فرموده است و استقرار و آسایش و آرامشی برای این دو گروه (سپاهیان و نیروهای دارائی و مالیاتی) به‌وجود نمی‌آید مگر با پشتیبانی سایر اصناف و گروه‌هائی که عبارتند از قطعات، کارگزاران دولت و نویسندگان حکومت، که قراردادها و معاملات را استوار می‌کنند و آنچه به سود مردم است فراهم می‌آورند و در کارهای عمومی و خصوصی مورد اعتمادند و گروه‌های یاد شده بدون بازرگانان و صاحبان صنایع نمی‌توانند دوام بیاورند، زیرا آنان برای تهیه وسایل زندگی جامعه کوشا هستند و جهت دسترسی مردم آنها را در معرض دادوستد در بازار قرار می‌دهند، قشر دیگر جامعه طبقه پائین مردم از نیازمندان و مستمندانند که اداره و کمک به زندگی آنان لازم است.

امام علیه‌السلام در مورد نظامیان، قضات، نیروهای مالیاتی، کارگزاران دولتی، نویسندگان و منشیان، تجار و صاحبان صنایع و محرومان و مستمندان سفارشاتی دارند که در ذیل به برخی از آنها می‌پردازیم.

● نیاز کشور به کارگزاران و نقش آنان

امام علیه‌السلام در این فراز از فرمان تاریخی خود اهمیت و حساسیت شغلی کارگزاران دولت را بیان می‌کنند و می‌فرمایند کارگزاران بر اثر برخورد صحیح موجب استحکام قراردادها و پیمان‌ها و جمع‌آوری منافع ملت و دولت می‌گردند و به‌وسیله رفتار و مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح آنان، اطمینان و امنیت در دل مردم به‌وجود میآ‌دی و موجب سرمایه‌گذاری‌های کلان در سطح کشور می‌گردد.

● دفترداران، نویسندگان (منشیان)

ای مالک در امور نویسندگان و منشیان به‌درستی بیندیش و کارهایت را به بهترین آنان واگذار و نامه‌های محرمانه، که دربردارنده سیاست‌ها و اسرار تواست از میان نویسندگان به کسبی اختصاص ده که صالح‌تر از دیگران باشد. کسی که گرامی داشتن، او را به سرکشی و تجاوز نکشاند و در رساندن نامه کارگزارانت به تو، یا رساندن پاسخ‌های تو به آنان کوتاهی نکند و فراموش کار نباشد و در تنظی هیچ قراردادی سستی نورزد. آنها را با خدماتی که برای زمامداران شایسته و پیشین انجام داده‌اند بیازمای. برای هر یک از کارهایت سرپرستی برگزین که بزرگی کار بر او چیرگی نیابد و فراوانی کار او را درمانده نسازد و بدان که هرگاه در کار نویسندگان و منشیان تو کمبودی وجود داشته باشد که تو بی‌خبر باشی خطرات آن دامنگیر تو خواهد بود.

● صاحبان صنایع و تولیدکنندگان

از اصنافی که جامعه همواره نیاز مبرم به آنان داشته است صنف صنعتگران و تولیدکنندگان است. زیرا نیازهای جامعه و مسائل اولیه حیاتی آنان متوقف بر دست‌آوردهای صنعتی و یا تولیدی است و بدون آن دست‌آوردها روند جامعه از کار بازمی‌ماند. همچنانکه تجار و بازرگانان نقش حیاتی در زندگی جامعه و مردم دارند نقش صنعتگران و تولیدکنندگان در رفاه و مسائل ضروری جامعه و مردم بیشتر و حساس‌تر می‌باشد و در جهت خودکفا نمودن و قطع وابستگی به دیگران مهمترین نقش را صنف صنعتگران و تولیدکنندگان دارند، لذا امام علیه‌السلام قوام و استقرار تمام اصناف و اقشار سابق را وابسته به این قشر و صنف می‌داند اگرچه خود این صنف نیز نیازمند به نیروهای مسلح، قوه‌قضائیه، نیروهای مالیاتی و عوارض و کارگزاران، منشیان، نویسندگان و سایر اقشار می‌باشد.

تهیه و تنظیم: اعظم نیکخواه

منابع: حجهٔالاسلام محمود قوچانی: فرمان حکومتی پیرامون مدیریت دولتی

- ترجمه نهج‌البلاغه / محمد دشتی.