پشت پرده پرخاشگری

خودتان را در پیاده‌روی آشفته خیابانی مجسم کنید که ماه‌هاست از سوی شهرداری کنده شده و به حال خود رها شده است. در زیر آفتاب سوزان در حالی که موتورسیکلت‌ها با سر و صدا و بوق‌های …

خودتان را در پیاده‌روی آشفته خیابانی مجسم کنید که ماه‌هاست از سوی شهرداری کنده شده و به حال خود رها شده است. در زیر آفتاب سوزان در حالی که موتورسیکلت‌ها با سر و صدا و بوق‌های گوشخراش از روبه‌رو و پشت سر شما در پیاده‌رو حرکت می‌کنند، ناگهان فردی به شما تنه می‌زند...

تا چه حد می‌توانید با مدارا و آرامش این موضوع را تحمل کنید؟

در مقابل، تصور کنید زیر آسمان آبی و نیمه‌ابری بهاری در جاده شنی سفیدی در لبه دریا که سمت دیگر آن گل‌های رنگارنگ کاشته شده است، قدم می‌زنید و یکی از عابران معدود این مسیر برحسب اتفاق به شما تنه می‌زند. فکر نمی‌کنید در حالت دوم آرامش بیشتری خواهید داشت و موضوع را اصلا نادیده خواهید گرفت؟ واقعیت این است که عوامل زیستی، روانی، اجتماعی یا ترکیبی از هر ۳ عامل نقش مهمی در میزان پرخاشگری افراد دارند. به‌عنوان نمونه،‌ سر و صدا، شلوغی و گرما بر پرخاشگری می‌افزایند.

کودکانی که در خانواده زیر نظر والدین پرخاشگر تربیت می‌شوند، به دلایل گوناگون، پرخاشگر می‌شوند. آنها برای مقابله با رویدادها جز پرخاشگری راهی نیاموخته‌اند. از سوی دیگر با سازوکار دفاعی روانی همانندسازی، خود را با والدین پرخاشگر همانند کرده‌اند. فیلم‌های سینمایی و نمایش‌های تلویزیونی هم با نمایش مکرر رفتارهای خشن و پرخاشگرانه، چه کلامی و چه بدنی،‌ مروج پرخاشگری هستند. زمانی که یک کودک یا نوجوان پیوسته بر صفحه تلویزیون ببیند که قهرمانان نمایش به وسیله زور و خشونت به اهداف خود می‌رسند (صرف‌نظر از اینکه اهداف آنها خوب یا بد باشد)، پرخاشگری را وسیله‌ای مناسب و مطلوب برای رسیدن به خواسته‌هایشان خواهد دانست.

بیماری‌هایی که قشر مغز به‌ویژه ناحیه پیشانی را مبتلا می‌کند، احتمال رفتارهای پرخاشگرانه را می‌افزاید زیرا سامانه‌های مهاری غرایز بیشتر در این ناحیه قرار دارند. هرچه هوش فرد و تحصیلات او بالاتر باشد، احتمال رفتارهای ناموجه پرخاشگرانه در او کمتر می‌شود. حتی عوامل ژنتیک هم در پرخاشگری نقش دارد. وجود یک کروموزوم اضافی Y سبب افزایش احتمال پرخاشگری در فرد مبتلا می‌شود.

ملاحظه می‌کنید که به این صورت، کنترل پرخاشگری مستلزم جامعه‌ای است که در آن، بیماری‌های کروموزومی و ژنتیکی و اختلال‌های مغزی و شخصیتی و روان‌پریشی‌ها به سرعت تشخیص داده و درمان شوند؛ روش‌های شایسته فرزندپروری و تکیه بر مهربانی توام با انضباط و مسوولیت‌پذیری رایج باشد؛ نیازهای اولیه مردم برآورده و به حقوق آنها احترام گذاشته شود؛ زایمان‌های غیربهداشتی که موجب آسیب به جمجمه و مغز نوزاد و نارسایی اکسیژن در مغز او می‌شوند، جای خود را به زایمان بهداشتی بدهند؛ فیلم‌های پرخاشگرانه و جنایی جای خود را به نمایش‌های مبتنی بر عواطف مثبت انسانی بدهد و بیکاری و اعتیاد که از زمینه‌های عمده پرخاشگری‌اند، کنترل شوند.

دکتر فربد فدایی

روان‌پزشک، دانشیار دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی