گره کور فرش ایرانی

با تشكیل مركز ملی فرش ایران امید هایی برای ساماندهی صنعت فرش كشور شكل گرفته گرچه این مركز هنوز در آغاز راه است اما تشكیل مركزی كه متولی فرش كشور است حداقل از ناهماهنگی ها و چندگانگی در مراكز تصمیم گیری این صنعت خواهد كاست

نبود متولی مشخص برای فرش دستباف موضوعی است كه رئیس مركز ملی فرش ایران هر زمان با پرسش هایی در زمینه ضعف عملكرد دستگاه های ذی ربط طی چند سال گذشته مواجه می شد، از آن به عنوان عامل مؤثر در این كاستی ها یاد می كرد. دیدگاههای فیض الله عرب سرخی رئیس مركز ملی فرش ایران پیرامون وضعیت فرش دستباف ایرانی و اقدامات و برنامه های این مركز برای تولید و عرضه فرش در بازارهای جهانی را می خوانید.كاهش سهم فرش دستباف در صادرات غیرنفتی در سال جاری نسبت به سال گذشته موضوعی است كه نشانگر عدم برنامه ریزی و آینده نگری لازم برای تولید و بازاریابی فرش دستباف است گرچه رئیس مركز ملی فرش ایران كاهش ۲/۱۱ درصدی صادرات فرش را می پذیرد اما وی این كاهش را تنها از نظر حجم و اندازه دانسته و معتقد است از لحاظ ارزش، صادرات فرش دستباف نسبت به گذشته رشدی ۱۵ درصدی داشته است. عرب سرخی گرچه در صحبت های خود ركود تولید فرش را می پذیرد اما این امر را ناشی از نبود متولی برای این صنعت در سال های گذشته می داند و امیدوار است با تشكیل مركز ملی فرش ایران و اجرای برنامه های مدنظر، رونق دوباره و حضور پررنگ تر فرش دستباف ایرانی را در بازارهای جهانی شاهد باشیم گرچه وی عوامل دیگری را نیز در این ركود دخیل می داند و معتقد است صادرات فرش سایر كشورها نیز كاهش یافته است. رئیس مركز ملی فرش ایران در تحلیل كاهش سهم فرش در صادرات غیرنفتی معتقد است صادرات غیرنفتی كشور در سال های اخیر به سمت صنعتی شدن پیش رفته، زمانی فرش كالای اول صادرات غیرنفتی بود كه كل صادرات غیرنفتی كشورمان كمتر از ۳میلیارد دلار بود اما اكنون با ۷ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی، این صنعت جایگاه برجسته تری یافته است .همچنین مسایلی در زمینه عرضه و تقاضا نیز در كاهش صادرات فرش دستباف نقش داشته بدان معنا كه در دو سال گذشته ركود اقتصادی حاكم در بازارهای هدف (كشورهای آمریكای شمالی و اروپا) را شاهد بوده ایم كه این ركود منجر به كاهش تقاضای فرش شده چرا كه فرش جزو كالاهای ضروری نبوده و در زمره اولین كالاهایی است كه در شرایط مذكور از سبد مصرف در این كشورها حذف شده است. از سوی دیگر در زمینه عرضه نیز به دلیل پایین بودن سطح دستمزد تولید فرش و توسعه عرصه های دیگر، نیروهای قالیباف تولید فرش را ترك نموده و به عرصه های دیگر تولید كه دستمزد بالاتری دارند جذب شده اند. دغدغه ها و نگرانی های مذكور در زمینه تولید و عرضه فرش موجب كاهش تولید و تقاضا در بازار فرش شده كه نتیجه منطقی آن كاهش تقاضا و صادرات است.وی در خصوص نقش پیشرفت كشورهای رقیب و تقلید آنها از طرح و نقش فرش ایرانی و سهل انگاری های صورت گرفته در زمینه تولید در كاهش صادرات نیز معتقد است كشورهایی كه نیروی انسانی ارزانتری نسبت به كشورمان داشته اند و دستمزد كمتری برای تولید می پردازند از مزیت نسبی در زمینه تولید فرش نسبت به ایران كه دستمزد بالاتری دارد برخوردار هستند. گرچه متوسط دستمزد بافنده فرش دستباف در كشورمان یك سوم دستمزد سایر بخش هاست. متوسط دستمزد در كشورمان ۱۸۶ دلار و متوسط دستمزد فرشباف ۶۱ دلار است در حالی كه با این شرایط نیز متوسط دستمزد بافنده فرش در كشورمان نسبت به كشور پاكستان بین ۳۰ تا۵۰ درصد گرانتر است این امر سبب شده تا كسانی كه نمی توانند به دلیل هزینه بالای تولید، فرش تولید كنند نقشه و تجربه خود را به دیگر كشورها كه نیروی انسانی ارزانتری دارند منتقل كنند گرچه این اتفاقی است كه در سایر عرصه های تولیدی و حتی در كشورهای رقیب نیز رخ داده است. اكنون در كشور رومانی با حركت به سمت صنعتی شدن از قالیبافان خبری نیست. با این وجود نمی خواهم كاستی هایی را كه در عرصه تولید داریم نادیده بگیرم اما سهم عوامل اقتصادی مهم تر بوده است.

عرب سرخی هنوز هم از جایگاه فرش ایرانی در بازارهای جهانی دفاع نموده و تقلید از طرح، رنگ و نقش فرش ایرانی توسط سایر كشورها را امری می داند كه در سایر عرصه های صنعت نیز وجود دارد. از وی در زمینه ریشه مشكلات كنونی فرش ایرانی و اینكه متولی امر چه دستگاهی بوده است پرسیدیم وی معتقد است تاكنون نهادی متولی فرش نبوده و نمی توان گفت مشكلات متوجه كدام دستگاه است. وزارت بازرگانی مسئولیتی در زمینه فرش نداشته بلكه متولی صادرات محصولات و از جمله فرش است. مشكلات این صنعت از آنجا ناشی می شود كه گرچه قبلاً سازمان صنایع دستی، وزارت جهاد كشاورزی و وزارت بازرگانی در زمینه فرش مسئولیت داشتند اما هیچ دستگاهی متولی آن نبوده است و وزارت بازرگانی نیز تنها از طریق شركت سهامی فرش ایران در زمینه تولید، آموزش، صادرات و تأمین مواد اولیه فعالیت هایی داشته گرچه این شركت به صورت یك بنگاه عمل می كرد و مسئول سیاستگذاری فرش نبوده است.ثبت طرح و نقش فرش ایرانی در مجامع بین المللی وعده ای است كه قبلاً وزیر بازرگانی آن را عنوان كرده بود. گرچه این وعده هنوز محقق نشده است، اما رئیس مركز ملی فرش ایران از برنامه مركز در این زمینه می گوید: گروهی برای طرح و نقش و كمیته ای با هدف پیگیری طرح ها و نقش های اصیل ایرانی تشكیل و جلسات متعددی داشته ایم گرچه نمی توانیم بگوییم چند درصد كار انجام شده اما اراده كرده و این كار گروه ها را تشكیل داده ایم و باید وارد مذاكره با مراجع بین المللی كه در این زمینه مسئولیت دارند شویم. در این راستا ممكن است نیاز باشد تا عضو برخی مراكز جهانی ذی ربط شویم كه این امر نیازمند مصوبات مراجع قانونی كشور است، اما مركز ملی فرش ایران ثبت طرح و نقش فرش دستباف را از اولویت های كاری خود قرار داده است.

رئیس مركز ملی فرش ایران معتقد است تا زمانی كه تولید فرش سامان نیابد فرآیند فروش آن نیز ساماندهی نخواهد شد، چرا كه در شرایطی كه بافنده به تنهایی تولید كرده و راه دیگری جز واسطه و دلال برای فروش محصول خود نمی شناسد وضعیت همین خواهد بود. تلاش می كنیم تا بافندگان قالی به گونه ای كه قابل رجوع به صورت گروهی باشند ساماندهی شوند و این كار در قالب اتحادیه های فرشبافان صورت خواهد گرفت. با تشكیل این اتحادیه ها می توان با پشتیبانی، اطلاع رسانی و آموزش برای تعیین نوع فرش مورد نیاز بازار اقدام كرد، اما در شرایط فعلی كه نزدیك به یك میلیون و۸۰۰ هزار قالیباف در روستاهای كشور پراكنده هستند چه ابزاری برای ارتباط با آنها می توان در اختیار داشت؟ مهمترین گام در این زمینه ساماندهی قالیبافان است و از ابتدا نیز در این راستا مباحثی چون بیمه قالیبافان، تشكیل اتحادیه ها و مجتمع های قالیبافان را مورد توجه قرار داده ایم. گرچه این حركت فرآیندی زمان بر بوده و به تدریج نتایج آن مشخص خواهد شد. در نظر داریم تا همه فارغ التحصیلان رشته فرش را در گروه های آموزشی متشكل كرده و به آنها امكانات دهیم تا بتوانند آموزش لازم را به فرشبافان ارائه دهند.تشكیل مجتمع های قالیبافی از جمله طرح هایی است كه در راستای ساماندهی قالیبافان دنبال می شود. این طرح با مخالفت هایی روبه رو است و برخی اجرای آن را ظلم به قالیبافان می دانند. در شرایطی كه بیشتر قالیبافان كشور دار قالی را در منازل خود برپا كرده و در كنار كارهای روزمره به قالیبافی مشغول هستند آیا تمایل چندانی به استقرار در این گونه مجتمع ها خواهند داشت؟! رئیس مركز ملی فرش ایران معتقد است اگر تشكیل این گونه مجتمع ها در حالتی مورد توجه قرار گرفته كه قرار باشد قالیبافان در وضعیت بهتری به این مكانها منتقل شوند، حقوق این افراد تضییع خواهد شد. اما از آنجا كه اكثر قالیبافان در شرایط دشواری به تولید فرش می پردازند ، این مجتمع ها وضعیت بهتری نسبت به شرایط عموم قالیبافان دارد. بنابراین می توان قانون تشكیل مجتمع های قالیبافی را یك گام به پیش دانست. اما در شرایطی كه بافنده ای نخواهد با شرایط بیمه كامل و پوشش قانون كار با دارا بودن وضعیت مطلوبی به این مجتمع ها منتقل شود این كار مطلوب نیست.

---