جمعه, ۷ اردیبهشت, ۱۴۰۳ / 26 April, 2024
جیبی پر از معجزه
روزگاری در هر کتابفروشی قفسههایی بسیار به کتابهای جیبی اختصاص مییافت و یا اغلب دکه روزنامهفروشی در کنار مجلات و روزنامهها قفسههایی فلزی برای عرضه آنها داشتند و حتی برخی دکهها در سطح شهر تهران، تنها به فروش چنین کتابهایی میپرداختند، برخی ناشران تمرکز کار خود را روی انتشار کتابهای جیبی گذاشته بودند، اما آن دوران گذشت و بساط عرضه وسیع کتابهای جیبی جمع شد تا دودهه پیش حتی اگر به خیابان انقلاب میرفتی، با خیل بساط کتابفروشانی روبهرو میشدی که کنار مغازههای کتابفروشی و روی پیادهرو بقایای آن دوران طلایی کتابهای جیبی را به علاقهمندان عرضه میکردند. امروز اما از آن روزگار چیزی جز یاد و خاطرهای باقی نمانده و کتابهایی جیبی که شاید در کتابخانههای شخصی برخی از علاقهمندان کتاب یا در گوشه قفسههای کتاب کهنهفروشان هنوز هم بتوان رویتشان کرد، آنها را برداشت، برگهای کاهی آنها را ورق زد، بو کشید و رفت به آن روزهای رنگین، در این نوشته قرار است به آن روزها سفر کنیم.
● روزگار احتضار کتابهای جیبی
این سالها بسیاری بر این باورند که کتابهای جیبی دوران اوج خود را پشت سر گذاشتهاند و مخاطبان کتاب در این روزگار دیگر تمایلی به خرید این کتابها نشان نمیدهند، عقیدهای که چندان دور از واقعیت هم نیست، چه بسا بودهاند کتابهایی که به دلیل انتشار به صورت جیبی اصلا دیدهنشدهاند. در آن سوی مرزها نیز اگر چه همچنان کتابهایی که در قطع جیبی منتشر میشوند، سهمی را به خود اختصاص میدهند اما با این حال اوضاع و احوال به هیچ وجه با آن دوران طلایی چند دهه گذشته خود قابل قیاس نیست. در ایران اما اگر نگوییم کتاب جیبی مرده، بیاغماض میتوان حکم بر احتضارش داد.
● کتابهای جیبی در آنسوی مرزها
انتشار کتاب در قطع جیبی قدمتی دیرینه دارد و اطلاع دقیقی در دست نیست که نخستین بار در کجا و توسط چه کسی برای اولین بار کتابی در این قطع منتشر شد. برخی بر این باورند که نخستینبار اصحاب کلیسا، چند قرن پیش جزوههایشان را برای این که در جیب دعاخوانان روز یکشنبه جای گیرد، در قطع جیبی منتشر کردند. در قرن بیستم اما ظاهرا این فرانسویها بودند که به سال ۱۹۲۷ مجموعه داستانهای پلیسی «ماسک» را در این قطع منتشر کردند و این سری از قدیمیترین کتابهای جیبی موجود هستند اما ظاهرا پیش از آن و بعد از آن هم حرکتهای جسته گریختهای در این زمینه بوده اما آن کسی که با رویکردی ابتکاری به کتابهای جیبی هویت داد و باعث شد سهم قابل توجهی از تولیدات بازار کتاب در این قطع منتشر شوند، «هانری فیلیپاچی» بود، هم او بود که عنوان «کتاب جیبی» را برای این سری از کتابها برگزید، در سال ۱۹۵۳ وقتی ایده او به اجرا در آمد، باعث شد که قیمت کتابها در این قطع نو ظهور (۵/ ۱۱×۱۶ سانتی متر) به یک چهارم قیمت پیشین آن برسد، این ایده با چنان اقبالی روبهرو شد که سالانه ۳۰ درصد بر تیراژ کتابهای جیبی افزوده میشد و در سال ۱۹۶۱ که او در گذشت، سالانه قریب به ۱۴ میلیون نسخه کتاب جیبی منتشر میشد. نویسندگان جدی حاضر به انتشار آثارشان با کیفیت نازل بودند و از سوی دیگر حقالتالیف این نویسندگان در تیراژهای بالا، رقم قابل توجهی میشد و به این ترتیب از دهه هشتاد به بعد، عوامل چندی دست به دست هم دادند و رفته رفته تیراژ کتابهای جیبی رو به کاهش گذاشت.
● کتابهای جیبی در ایران
در ایران نیز روشن نیست اولین بار کدام کتاب، توسط کدام ناشر به صورت جیبی منتشر شده است. البته شاید بتوان به نمونههایی اشاره کرد که از قدیمیترین نمونههای کتابهای جیبی بوده و پیش از رونق گرفتن بازار این دست کتابها در ایران منتشر شدهاند. از نمونههای معروف آن میتوان به سری داستانهای ح.م. حمید (حسینقلی مستعان) در سال ۱۳۱۹ اشاره کرد که به عنوان ضمیمه مجله راهنمای زندگی منتشر میشدند. «کتابخانه ابن سینا» نیز از جمله ناشرانی بود که نزدیک به یک دهه بعد آثاری (رسالههایی از افلاطون ) را در قطع جیبی منتشر کرد، انتشارات امیرکبیر نیز تجربههایی جسته گریخته در این زمینه داشت که اغلب در حوزه داستانی قرار میگرفت.
رونق انتشار کتابهای جیبی در ایران نیز با جریانی کموبیش مشابه همان چیزی که در دیگر کشورها شاهد بودیم صورت گرفت، بخصوص اینکه مبتکر واقعی آن (مجید روشنگر) سابقه همکاری با انتشارات پنگوئن را نیز داشت. با توجه به عدم گرایش فطری ایرانیان به مطالعه و اختصاص ندادن بخشی از هزینههای سبد مایحتاج خانواده به کتاب، ایده عرضه کتاب ارزان در قطع جیبی میتوانست، حوزه کتابخوانی را تا اندازهای متحول کند.
● سازمان انتشارات جیبی و تحول صنعت چاپ
اما این دوره طلایی در انتشار کتابهای جیبی چگونه آغاز شد؟ نخستین کسی که ایده انتشار کتابهای جیبی به صورت متداوم و در یک مجموعه بزرگ و با هدف پایین آوردن قیمت و افزایش مخاطب به ذهنش رسید، «همایون صنعتی زاده» بود، آن هم در اواخر دهه سی، پیش از آن استفاده از این قطع چندان رایج نبود و همایون صنعتی زاده با بنا نهادن «سازمان انتشارات جیبی» زمینهساز گسترش آن شد، البته این سازمان که بهعنوان بخشی از انتشارات فرانکلین راهاندازی شده بود، از اساسنامه آن تبعیت نمیکرد. در مقام عمل اما حرکت مورد نظر موسس آن را محقق نشد و سازمان هنوز یکساله نشده، بدهی بالا آورد و ورشکسته شد. به هر روی از میانه دهه چهل به بعد، با توجه به اقبال مردم از این کتابها، ناشران دیگری نیز وارد گود می شوند که برخی به صورت جسته گریخته آثاری را در قطع جیبی منتشر میکنند اما هستند ناشرانی که به شکل متداوم و حرفهای در این زمینه فعالیت کرده و بخشی از تولیدات خود را به کتابهای جیبی اختصاص داده و حتی برخی به طور عمده در این زمینه فعالیت میکنند، انتشار کتابهای جیبی و استقبال از آنها تا سالهای پیروزی انقلاب ادامه داشت، در دهه ۵۰ البته برخی ناشران نه چندان حرفهای کتابهای جیبی، به دلیل اطمینان از استقبال مخاطب، بدون سلیقه و با کیفیتی بسیار نازل آنها را منتشر میکردند. بنابراین در ایران افت کیفیت یا دلایلی نظیر آن را نمیتوان دلیل از میدان به در شدن کتابهای جیبی دانست، چرا که قبل از هر اتفاقی در این زمینه، با پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۵۷، پرونده کتابهای جیبی از همان سالهای نخستین دهه ۶۰ بسته شد و هر آنچه بعد از آن در دست مردم یا فروشندگان دیده میشد همان کتابهایی بود که پیش از انقلاب منتشر میشدند.
حمید رضا امیدی سرور
نمایندگی زیمنس ایران فروش PLC S71200/300/400/1500 | درایو …
دریافت خدمات پرستاری در منزل
pameranian.com
پیچ و مهره پارس سهند
خرید میز و صندلی اداری
خرید بلیط هواپیما
گیت کنترل تردد
طالبان رئیسی ابراهیم رئیسی توماج صالحی حجاب گشت ارشاد سریلانکا رهبر انقلاب کارگران پاکستان مجلس شورای اسلامی دولت
آتش سوزی کنکور سیل هواشناسی تهران سازمان سنجش شهرداری تهران پلیس سلامت فراجا قتل زنان
قیمت خودرو خودرو بازنشستگان قیمت دلار دلار قیمت طلا بازار خودرو ایران خودرو بانک مرکزی ارز قیمت سکه مسکن
هوش مصنوعی مهران مدیری تلویزیون فیلم سحر دولتشاهی سینمای ایران کتاب بازیگر تئاتر شعر سینما
کنکور ۱۴۰۳
اسرائیل غزه آمریکا رژیم صهیونیستی فلسطین جنگ غزه روسیه حماس اوکراین طوفان الاقصی اتحادیه اروپا ترکیه
فوتبال پرسپولیس استقلال بارسلونا بازی ژاوی باشگاه استقلال باشگاه پرسپولیس فوتسال تراکتور لیگ برتر انگلیس تیم ملی فوتسال ایران
تیک تاک همراه اول بنیاد ملی نخبگان فیلترینگ ناسا وزیر ارتباطات تبلیغات اپل نخبگان
مالاریا سلامت روان کاهش وزن استرس داروخانه پیری دوش گرفتن