تکریم حقوق همنوعان

به مناسبت روز ناشنوایان

آنان که می‌توانند سخن بگویند، سکوت را به رضایت تعبیر می‌کنند؛ اما سکوت گاهی اعتراض است و گاهی هم تقدیر. این آخری را در دنیای ناشنوایان می‌بینید. دنیای ناشنوایان‌، دنیای سکوت است. چشم‌هایی که با آن هم باید دید و هم شنید. دستانی که باید با آن هم کار کرد و هم حرف زد. دنیای سکوتی که از رضایت نیست. شکایتی هم نیست. تقدیر است و سرنوشت. سرنوشتی که شاید بتوان آن‌را نوعی دیگر نوشت.

به دلیل عدم دسترسی به تمامی مناطق روستایی، امکان ارائه آمار دقیق از آنان در کشور وجود ندارد؛ اما براساس آمار جهانی حدود ۳۵۰ هزار ایرانی، دچار اختلالات شنوایی خفیف، متوسط و عمیق هستند.

بر طبق تعاریف، آسیب‌های شنوایی به ۵ دسته از ناشنوایی خفیف تا عمیق تقسیم می‌شود. در کم‌شنوایی خفیف، افت شنوایی۱۵ تا ۲۵ دسی‌بل است که اشکال واضحی در گفتار و زبان این افراد دیده نمی‌شود. در گروه دوم یعنی کم‌شنوایی ملایم افت شنوایی ۲۵ تا۴۰ دسی‌بل است؛ درک صدای آهسته برای این گروه مشکل است و اشکال در تلفظ آنها مشاهده می‌شود.

گروه سوم کم‌شنوایی متوسط است که افت شنوایی۴۰ تا ۷۰ دسی‌بل است. برای این گروه سمعک توصیه می‌شود؛ زیرا بسیاری از صداها را نمی‌شنوند. گروه چهارم کم‌شنوایی شدید است که افت شنوایی‌ ۷۰ تا ۹۰ دسی‌بل است. این افراد هیچ‌کدام از اصوات گفتاری را نمی‌شنوند و استفاده از سمعک برای آنها ضروری است. گروه پنجم کم‌شنوایی عمیق است که افت شنوایی بیش از ۹۰ دسی‌بل است و در این گروه، کاشت حلزون در زمان مناسب می‌تواند کارگشا باشد.

روزی برای شنیدن ۳ تا ۹ مهر ماه هر سال به عنوان هفته جهانی ناشنوایان نامگذاری شده است. دلیل نامگذاری این هفته که مصادف با هفته آخر سپتامبر است، گرامیداشت سالروز درگذشت دکتر شرایر است. وی اولین رئیس ناشنوای فدراسیون ناشنوایان و دانشگاه گالوت بود.

در این هفته مراسم و جشن‌هایی از سوی انجمن بین‌المللی ناشنوایان با همکاری فدراسیون اتحادیه‌های ناشنوایان و همچنین اتحادیه اروپایی ناشنوایان در سراسر جهان برگزار می‌شود.

فدراسیون جهانی ناشنوایان هدف از برگزاری این جشن‌ها را ترفیع فرهنگ ناشنوایان، دانسته‌هایی از زبان علم و اشاره، آگاهی مقامات و سیاستمداران جامعه شنوا و همچنین آشنایی عموم مردم با دستاوردها و مشکلات جامعه ناشنوایان می‌داند. در این هفته، ۸ مهر روز جهانی ناشنوایان نام گرفته است.

امسال هفته جهانی ناشنوایان با شعار تکریم حقوق ناشنوایان برگزار می‌شود تا به ما یادآوری کند؛ ما شنوایان این روزها باید گوش خود را آماده شنیدن درد و مشکلات همنوعانی کنیم که سال‌ها را در سکوت سپری کرده اند و از بسیاری از حقوق خود محروم مانده‌اند.

● نقش اطرافیان‌

محیط اطراف همه انسان‌ها با ۳ عامل تصویر‌، صوت و لمس اشیا و اجسام قابل درک است. مهم‌ترین نکته‌ای که در روان‌شناسی معلولین حسی باید به آن توجه کرد، این که بدانیم آنها همواره در درک محیط اطراف خود از یکی از این ۳ عامل محروم هستند.

این شناخت، به ما کمک می‌کند که بتوانیم در برخورد با معلول حسی موفق‌تر باشیم. معلول حسی پیوسته این دغدغه را دارد که به دلیل نقص یکی از ورودی‌های اطلاعاتی خود، اطلاعات ناقصی را از محیط دریافت کند‌، لذا این تکلیف بر اطرافیان او واجب می‌شود که محیط اطراف را به گونه‌ای در ذهن او القا کنند که نقص حسی موجب آزار و تشدید احساس کمبود او نشود. در حقیقت اطرافیان یک معلول حسی باید نقش حس معلول او را ایفا کنند.

● باغچه اطفال‌

در ایران کلمه ناشنوا با نام مرحوم باغچه‌بان پیوند خورده است. نام خانوادگی مرحوم جبار باغچه‌بان، عسگرزاده بود.

او بعدها به مناسبت تاسیس اولین کودکستان در تبریز به نام «باغچه اطفال»، نام خانوادگی خود را به باغچه‌بان تغییر داد.

در همان کودکستان بود که باغچه‌بان به فکر تعلیم و تربیت بچه‌های ناشنوا افتاد. بر اساس دستنوشته‌های او، این کار با تمسخر اطرافیانش روبه‌رو شد. وی می‌نویسد «وقتی فکر تعلیم و تربیت کودکان ناشنوا را با رئیس فرهنگ وقت تبریز در میان گذاشتم، با تعجب او روبه‌رو شدم و مورد تمسخر قرار گرفتم.

رئیس فرهنگ به من گفت: اگه راست می‌گویی بیا و به بچه‌های سالم تبریز فارسی یاد بده، درس دادن به ناشنوایان پیشکش!» با این حال، باغچه‌بان تا یک سال بعد به ۳ کودک ناشنوا خواندن و نوشتن آموخته بود. روزی که این کودکان ناشنوا در تبریز امتحان می‌دادند، مردم از دیوارهای مدرسه بالا رفته بودند، آنها می‌خواستند خواندن، نوشتن و حرف زدن کودکان ناشنوا را ببینند.

باور نداشتند این کودکان، توانایی خواندن و نوشتن داشته باشند. فکر می‌کردند معجزه ای رخ داده! شادروان باغچه‌بان، فعالیت آموزشی خود را در شهر شیراز به مدت۶ سال و پس از آن در تهران ادامه داد. وی نخستین دبستان ناشنوایان را در چهارراه حسن‌آباد در خانه‌ای محقر تاسیس کرد. وی روش آموزش الفبای دستی را اختراع کرد. همچنین در حین تعلیم و تربیت به روش دیگری دست یافت که امروزه آن روش به نام روش ترکیبی معروف است و با گذشت این همه سال به عنوان مترقی‌ترین روش در مدارس سراسر کشور استفاده می‌شود. وی کتب مختلفی را از جمله کتاب‌های کودکان (بابا برفی...)، کتاب حساب ویژه و کتاب آموزش کر و لال‌ها به رشته تحریر درآورد.

این مرد شریف، معلم دلسوز و مهربان، ۴ آذر ماه ۱۳۴۵‌ در ۸۲ سالگی دیده از جهان فرو بست. ولی آموزش به ناشنوایان در ایران را که او پایه‌گذاری کرد، همچنان ادامه دارد.

● آموزش استثنایی در ایران‌

تاریخچه آموزش استثنایی در ایران به بیش از ۷۰ سال پیش باز می‌گردد. در آن زمان، تلاش‌های آموزش دانش‌آموزان عقب افتاده به طور عمده در بخش غیردولتی انجام می‌‌شد. با تصویب در مجلس شورای اسلامی، سازمان آموزش استثنایی سال۱۹۹۳ تحت نظارت وزارت آموزش و پرورش تأسیس گردید.

از مهم‌ترین اهداف نظام آموزش و پرورش استثنایی می‌توان به این ۴ هدف اشاره کرد:

۱) جبران ناتوانی‌های فیزیکی و ذهنی کودکان ناتوان از طریق طراحی سیستم آموزش و پرورش و برنامه‌های توانبخشی در جهت نوسامانی موقعیت اقتصادی و اجتماعی کودکان استثنایی

۲) تغییر و اصلاح سیاست‌های آموزش استثنایی با توجه ‌به‌آخرین متدهای جهانی مطابق با نیازهای کودکان ناتوان در شرایط خاص و محیط زندگی آنان

۳) تشکیل گرو‌ه‌های متفاوت آموزشی از کودکان و دانش‌آموزان ناتوان با توجه ‌به‌ نیاز‌‌ آنها ‌به‌آموزش‌های خاص، در نظر گرفتن نیازهای هر گروه در پیش دبستانی و دبستان و راهنمایی و دبیرستان و تأکید بر آموزش حرفه‌ای و تلاش برای نام‌نویسی تمام کودکان که نیازهای خاص دارند.

۴) مشارکت در پیشگیری از ناتوانی‌های جسمی و ذهنی مادرزادی، عقب‌ماندگی‌های حین و پس از زایمان کودکان از طریق بالابردن آگاهی عمومی و معرفی عوامل مسبب ناتوانی‌های مذکور در کودکان.

● مشکلات آموزش

در مدارس ناشنوایان، آموزگاران ناچارند بر اساس آیین‌نامه عادی آموزش، عمل کنند. آموختن درس‌هایی مثل عربی و ادبیات به این بچه‌ها، خیلی دشوار است. مسأله این است که پیشرفت درس‌ها و نحوه امتحان هم باید مطابق همان روشی باشد که در مدرسه‌های معمولی انجام می‌شود. از طرفی، به لحاظ نحوه آموزش هم مشکل وجود دارد. ۳ روش عمده برای آموزش ناشنوایان در ایران وجود دارد:

سبک اشاره‌، سبک لب‌خوانی و سبک کلی. در کشور ما سازمان آموزش و پرورش استثنایی و سازمان بهزیستی هر دو متولی آموزش ناشنوایان هستند. هرچند سازمان بهزیستی، خدمات حمایتی را به عهده دارد، اما در امر آموزش نیز فعالیت دارد.

متاسفانه بنا بر نظر کارشناسان، هر چند هر ۲ سازمان سبک کلی را برای آموزش برگزیده‌اند، اما در روش تدریس یکسان عمل نمی‌کنند و این خود موجب سردرگمی ناشنوایان می‌شود.

دانش‌آموزانی که در بهزیستی آموزش می‌بینند، از توانایی اشاره، بهره بیشتری می‌برند و گروهی که در آموزش و پرورش تحصیل می‌کنند، توانایی لب‌خوانی بیشتری دارند و هر دو گروه در مقابل هم دچار نقاط ضعف متقابلی هستند که این خود موجب سردرگمی ناشنوایان در ارتباط با یکدیگر می‌شود. از طرفی اجتماع نیز در برخورد با ناشنوایان نمی‌داند به چه شیوه‌ای متوسل شود کجدار مریز اشاره کند و یا دست و پا شکسته تکلم کند؟!

اصولا آموزش این بچه‌ها باید عملی باشد نه تئوری. درس برای بچه‌های ناشنوا، تنها وسیله‌ای برای ایجاد ارتباط با افراد سالم است.

چه ایرادی دارد در مدرسه، این بچه‌ها کار با رایانه، تایپ، نجاری و... را یاد بگیرند تا بتوانند در محیط‌های عادی کار کنند؟ براستی این‌که آغا محمدخان قاجار در چه سالی تاجگذاری کرد، چه دردی از بچه‌های ناشنوا کم می‌کند.

● اشتغال، مشکل همه‌

متاسفانه سازمان بهزیستی به دلایل مختلف از جمله‌ عدم شناسایی ناشنوایانی که در نقاط دورافتاده و روستاها زندگی می‌کنند‌، امکان خدمات‌دهی به تمامی آنها را ندارد و تنها ۴۰ درصد از افراد دارای اختلال شنوایی، از خدمات توانبخشی و پزشکی این سازمان بهره‌مند می‌شوند.

از سوی دیگر، تسهیلات اشتغالزایی برای ناشنوایان بسیار اندک است.

معلولان ناشنوا نیز مانند دیگر شهروندان حق شهروندی‌، ازدواج و مسکن دارند و این مستلزم ایجاد اشتغال‌، به کارگیری و رسیدگی بیشتر مسوولان است، اما در جامعه‌ای که بیکاری مشکلی عمده است، قابل انتظار است مشکلات ناشنوایان در این راه چند ۱۰ برابر باشد.

کارفرمایان و مسوولان نهادهای مختلف جامعه بدون ارزیابی و آزمایش تخصص و مهارت‌های ناشنوایان از جذب و به کارگیری آنان در مشاغل اجتناب می‌کنند.

این در حالی است که ناشنوایان برای اشتغال نسبت به دیگر معلولان توانمندترند و در برخی مشاغل پر سرو صدا بسیار موفق ‌هستند. متاسفانه با وجود الزام قانونی اختصاص ۳ درصد از کل استخدام‌های نهادهای دولتی به معلولان‌، این قانون به طور کامل رعایت نمی‌شود.

● رابط ناشنوایان در تلویزیون‌

استفاده از رابط ناشنوایان در سیما گرچه دیر و ناکامل آغاز شد، اما نویدی است برای استفاده ناشنوایان از رسانه ملی.

خانم آقامحمد، کارشناس بهزیستی در این باره توضیح می‌دهد: به دنبال درخواست ناشنوایان و بررسی کارشناسان سیما، این کار آغاز شد. در شبکه‌های جهانی از رابط ناشنوایان استفاده می‌شد و بعضی کشورها زیرنویس ویژه ناشنوایان هم دارند، ما در سازمان بهزیستی از همان ابتدا خواستار استفاده هر دو امکان بودیم اما مسوولان سیما می‌گفتند استفاده از زیرنویس، هزینه بالایی دارد و در حال حاضر فقط می‌توانیم از رابط استفاده کنیم.

فاطمه انصاری، کارشناس ناشنوایان می‌گوید: در کشورهای دیگر فیلم‌ها زیرنویس خاص ناشنوایان دارند که در آن جملات ساده و خلاصه شده اند و همچنین صداهایی که در فیلم شنیده می‌شود نوشته می‌شود مانند صدای همهمه یا این که همه خندیدند یا صدای گریه می‌آید.

مهدی عطری در این باره می‌گوید: در اخبار ناشنوایان، خبرها خلاصه و ساده می‌شود یعنی در سطح متوسط درک ناشنوا، اما در فیلم‌ها گاه کلمات غامض و پیچیده‌ای به کار می‌رود که برای ما نیز قابل فهم نیست. اگر فیلمی زیرنویس خاص ناشنوایان را داشته باشد، آنها نیز می‌توانند آن را بخوبی تعقیب کنند.

در دیدن اشاره‌های رابط توجه چشم باید دقیق باشد چون هر حرکتی معنایی دارد، اما جمله زیرنویس را با یک نگاه کلی می‌توان خلاصه کرد و خواند البته باید در نظر داشت زیرنویس برای افرادی که سواد دارند، مناسب است.

به عقیده خانم آقا محمد، زیرنویس اخبار پس از چند بار تکرار به صورت کامل خوانده می‌شود؛ بعلاوه در شرایط کنونی که از زیرنویس استفاده نمی‌شود، نمی‌توان قضاوت صحیحی درباره آن داشت. بنابراین باید امکان استفاده از هر دو روش زیرنویس و رابط در اختیار ناشنوا قرار گیرد تا او بنا به شرایط خود بهترین را برگزیند.

کارشناسان دیگر نیز ضمن تاکید بر این که باید قدر حضور رابط ناشنوایان در سیما را دانست، اظهار می‌کنند: در همه دنیا از ترکیب ۲ روش، ( اشاره و زیرنویس) استفاده می‌شود و پیشنهاد می‌کنند حال که هر فیلم ۲ بار پخش می‌شود یک بار با زیرنویس باشد و بار دیگر با استفاده از رابط.

● ناشنوایان و حوادث رانندگی‌

ناشنوایان و کم شنوایان از آسیپ‌پذیرترین اقشار جامعه در تصادفات رانندگی به شمار می‌روند.

حوادث رانندگی همواره در کمین ناشنوایان است. در شهری شلوغ مانند تهران بخش قابل توجهی از عوامل محیطی از طریق عامل صورت قابل درک است.

«بوق زدن» نمادی از علائم قابل انتقال از طریق صوت است و رانندگان با اشکال مختلف «بوق زدن» مفاهیم متفاوتی را به سایر رانندگان و عابران پیاده منتقل می‌کند، در حالی که ناشنوایان چون این علائم صوتی را نمی‌شنوند، نمی‌توانند آنها را درک کنند.

ضرورت رعایت حال رانندگان ناشنوا که خودروی آنها عموما با عبارت ناشنوا و تصویر مربوط مشخص شده بیشتر در نظر گرفته می‌شود؛ اما مراعات وضعیت عابران پیاده ناشنوا با توجه به این‌که معمولا مشخصه‌ای برای تشخیص آنها وجود ندارد معمولا صورت نمی‌گیرد.

● پیشگیری از ناشنوایی‌

بیشتر کودکان از زمان تولد می‌شنوند. آنان با تقلید صداهای پیرامون خود و صدای والدین و اطرافیان خود صحبت کردن را می‌آموزند. اما همه کودکان از این موهبت برخوردار نیستند.

از هر هزار کودک متولد شده در ایران، ۵ یا ۶ نفر دچار اختلال شنوایی خفیف تا شدید هستند، میانگین تشخیص ناشنوایی در ایران ۵/۲ تا سه سالگی است، در حالی که شناسایی این اختلال پس از ۶ ماهگی برای شروع درمان و کاهش عوارض آن، بسیار دیر است.

از هر ۱۰۰۰ کودک، ۲ یا ۳ کودک ناشنوا یا سخت شنوا متولد می‌شوند و تعداد بیشتری در سال‌های بعدی کودکی شنوایی خود را از دست می‌دهند. بسیاری از این کودکان، نیازمند آن هستند که زبان و گفتار را به صورتی متفاوت با دیگر کودکان بیاموزند.

از این رو، تشخیص هر چه سریع تر ناشنوایی یا ضایعه شنوایی حائز اهمیت بسیاری است. هزینه‌هایی که در ابتدا صرف تشخیص بموقع و مداخله به هنگام برای جلوگیری از این عارضه می‌شود، خیلی کمتر از هزینه‌هایی است که بعدها ایجاد می‌شود.

بر اساس آماری که از غربال‌گری نوزادان به دست‌ آمده، اگر تشخیص کمتر از‌۶ ماه و مداخلات کمتر از یک سال صورت گیرد، میزان شنوایی این افراد نسبت به دیگر همنوعان خود بیشتر خواهد بود و اگر اقدامات و مداخلات بموقع صورت گیرد، این افراد زودتر به حالت طبیعی می‌رسند.

کودکان باید در ماه نخست زندگی خود مورد ارزیابی شنوایی قرار گیرند در صورتی که مشکوک به کم‌شنوایی باشند، تا ماه سوم حتما باید توسط یک متخصص شنوایی سنجی مورد ارزیابی قرارگیرند. در صورت اثبات وجود کم شنوایی، حتما باید تا پیش از ۶ ماهگی سمعک یا دیگر وسیله ارتباطی مناسب تجویز شود.

مهم‌ترین زمان برای دریافت و آموختن زبان، ۳ سال نخست زندگی هر فرد است. در حقیقت کودکان در‌۶ ماه نخست زندگی خود شروع به یادگیری زبان و گفتار می‌کنند. بررسی‌ها نشان می‌دهد افرادی که دچار اختلالات شنوایی هستند و اقدامات توانبخشی برای آنان خیلی زود آغاز می‌شود، مهارت‌های زبانی بهتری نسبت به گروهی دارند که این اقدامات برایشان انجام نمی‌گیرد.

هر چه شما زودتر درخصوص ناشنوایی و اختلالات شنوایی، آگاهی داشته باشید، سریع تر می‌توانید اطمینان حاصل کنید کودکتان از راهکارهای کمکی برای آموزش مهارت‌های ارتباطی بهره مند شده است یا خیر.

● ارزیابی شنوایی کودکان‌

گرچه ارزیابی شنوایی نوزادان، خیلی سریع وجود یا نبود کم شنوایی را در آنان نشان می‌دهد، اما برخی از کودکان چند ماه یا چند سال بعد دچار کم شنوایی می‌شوند.

در این موارد، معمولا والدین نخستین افرادی هستند که متوجه این موضوع می‌شوند. حتی اگر کودک شما یک بار مورد ارزیابی شنوایی قرار گرفته است، باز هم باید مراقب بروز علائم کم شنوایی در فرزندتان باشید.

به عنوان مثال در سال نخست زندگی کودک، توجه کنید آیا کودک شما به اصوات بلند واکنش نشان می‌دهد، صداها را تقلید می‌کند و به اسم خود پاسخ می‌دهد یا خیر؟ در۲ سالگی از خودتان بپرسید آیا کودک شما با صدای خودش بازی می‌کند، واژه‌های ساده را تقلید می‌کند و از بازی‌هایی مثل دالی بازی و بشین پاشو لذت می‌برد یا خیر؟ آیا برای صحبت کردن و خواستن اشیا از جملات دو کلمه‌ای استفاده می‌کند؟ در سه سالگی توجه کنید آیا «الان، نه» و «بیشتر نه» را می‌فهمد و دستورات ساده را اجرا می‌کند؟ اگر به هر دلیلی تصور می‌کنید، کودکتان خوب نمی‌شنود با پزشک، موضوع را مطرح کنید.

علی اخوان بهبهانی‌