نغمه هایی از جنس آسمان

موسیقی ایران, شامل دستگاه ها, نغمه ها و آوازها, از صدها سال پیش از میلاد مسیح تا به امروز سینه به سینه در متن مردم ایران جریان داشته, و آنچه دل نشین تر, ساده تر و قابل فهم تر بوده است, امروز در دسترس است, بخش بزرگی از آسیای میانه, افغانستان, پاکستان, جمهوری آذربایجان, ارمنستان, ترکیه و یونان متاثر از این موسیقی است

موسیقی ایران، شامل دستگاه‌ها، نغمه‌ها و آوازها، از صدها سال پیش از میلاد مسیح تا به امروز سینه به سینه در متن مردم ایران جریان داشته، و آنچه دل‌نشین‌تر، ساده‌تر و قابل‌فهم تر بوده‌ است، امروز در دسترس است، بخش بزرگی از آسیای میانه، افغانستان، پاکستان، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و یونان متاثر از این موسیقی است و هرکدام به سهم خود تاثیراتی در شکل گیری این موسیقی داشته‌اند، از موسیقی‌دان‌ها یا به عبارتی نوازندگان موسیقی در ایران باستان می‌توان به «باربد» و «نکیسا» اشاره کرد.

▪ ردیف:

موسیقی امروز ایران از دوره آقا علی‌اکبر فراهانی (نوازنده تار دوره ناصرالدین شاه) باقی مانده است که توسط آقا غلامحسین (برادر آقا علی‌اکبر) به دو پسر علی‌اکبرخان به نام‌های میرزا حسینقلی و میرزا عبدا...، آموخته شد و آنچه از موسیقی ملی ایران امروزه در دست است، بداهه‌نوازی این دو استاد می‌باشد که به نام «ردیف موسیقی» نامیده می‌شود.

ردیف در واقع مجموعه‌ای از مثال‌های ملودیک در موسیقی ایرانی است که تقریبا با واژه رپرتوار در موسیقی غربی هم‌معنی است. گردآوری و تدوین ردیف به شکل امروزی از اواخر سلسله زندیه و اوایل سلسله قاجاریه آغاز شده است. یعنی در اوایل دوره قاجار سیستم مقامی‌موسیقی ایرانی تبدیل به سیستم ردیفی شد و جای مقام‌های چندگانه را هفت دستگاه و پنج آواز گرفت.از اولین راویان ردیف می‌توان به خاندان فراهانی یعنی آقا علی‌اکبر فراهانی، میرزا عبدا...، آقاحسینقلی و... اشاره کرد. ردیف‌هایی که اکنون موجود می‌باشند: ردیف میرزا عبدا...، ردیف آقاحسینقلی، ردیف ابولحسن صبا، ردیف موسی معروفی، ردیف دوامی، ردیف طاهرزاده، ردیف محمود کریمی‌، ردیف سعید هرمزی، ردیف مرتضی نی داوود و... می‌باشند. و هم‌اکنون ردیف میرزا عبدا... - صبا و دوامی‌ کاربری بیشتری دارند و بیشتر در مکاتب درس موسیقی، آموزش داده می‌شوند.

▪ دستگاه:

نگاره‌ای از زنی کمانچه‌نواز بر روی کاخ هشت‌بهشت اصفهان، از سال ۱۶۶۹ م.هر دستگاه موسیقی ایرانی، توالی‌ای از پرده‌های مختلف موسیقی ایرانی است که انتخاب آن توالی حس و شور خاصی را به شنونده انتقال می‌‌دهد. هر دستگاه از تعداد بسیاری گوشه موسیقی تشکیل شده است و معمولا بدین شیوه ارائه می‌شود که از درآمد دستگاه آغاز می‌کنند، به گوشه اوج یا مخالف دستگاه در میانه ارائه کار می‌‌رسند، سپس با فرود به گوشه‌های پایانی و ارائه تصنیف و سپس رِنگی اجرای خود را به پایان می‌‌رسانند.موسیقی سنتی ایران شامل هفت دستگاه و پنج آواز است. هفت دستگاه ردیف موسیقی سنتی ایرانی عبارت‌اند از:دستگاه شور، دستگاه سه‌گاه، دستگاه چهارگاه، دستگاه همایون، دستگاه ماهور، دستگاه نوا، دستگاه راست‌پنج‌گاه.

▪ آواز:

آواز معمولا قسمتی از دستگاه مورد نظر است که می‌توان آنرا دستگاه فرعی نامید. آواز از نظر فواصل با دستگاه مورد نظر یکسان یا شبیه بوده و می‌تواند شاهد یا ایست متفاوتی داشته باشد. به‌طور مثال آواز دشتی از متعلقات دستگاه شور و از درجه چهارم آن بوده و دارای نت شاهد و ایست «ر» است (در شور سل). بدین ترتیب در آواز شور، ملودی با حفظ فواصل دستگاه شور، روی نت «ر» گردش می‌کند و در نهایت روی همان نت می‌ایستد. به‌طور کلی هر آواز پس از ایست موقت روی ایست خودش روی ایست دستگاه اصلی (در این‌جا شور) باز می‌گردد.

آواز های متعلق به دستگاه موسیقی ایرانی ۵ تا هستند و عبارتند از:

آواز ابوعطا، متعلق به دستگاه شور،آواز بیات ترک (بیات ‌زند)، متعلق به دستگاه شور،آواز افشاری، متعلق به دستگاه شور، آواز دشتی، متعلق به دستگاه شور،آواز بیات اصفهان، متعلق به دستگاه همایون،آواز شوشتری، متعلق به دستگاه همایون.