سویه های اجتماعی محرم

هر فرهنگی بنیان های عقیدتی و فکری خود را بر آئین های خود می گذارد. این آئین ها از بن مایه های دینی و مذهبی آن فرهنگ سرچشمه می گیرد. هر کشوری با تکرار این آئین ها و برجسته کردن بنیاد …

هر فرهنگی بنیان های عقیدتی و فکری خود را بر آئین های خود می گذارد. این آئین ها از بن مایه های دینی و مذهبی آن فرهنگ سرچشمه می گیرد. هر کشوری با تکرار این آئین ها و برجسته کردن بنیاد آن آئین سویه های فکری و عقیدتی خود را روشن تر می کند. محرم آئینی است که برای اولین بار در دوره آل بویه در عراق به عنوان یک تشخص اجتماعی نمود پیدا کرد. در آن دوره، سوگواری در بازار بغداد به عنوان نماد بخشی از اجتماع در جامعه آشکار شد که می توانست عقاید پراکنده ای را کنار خود گرد آورد. در تاریخ اسلام و در دوره های متاخر تاریخی ایران این آئین همیشه در کنار رشد اجتماعیِ انسانِ ایرانی تغییراتی کرده است.

اما کارکرد اجتماعی محرم به عنوان نشانه ای برجسته از یک فرهنگ و به عنوان نماد بنیادین آن می تواند سویه ای تربیتی و فلسفی و اجتماعی پیدا کند.

اگر ما محرم را به عنوان آئین مشترک سوگواری یک ملت برای الگو های دینی خود در نظر بگیریم، بنابر این آئین محرم می تواند هر بار آن الگو را احیا و آن واقعه را تکرار کند. اما کارکرد مهم تر آن این است که تکرار چنین آئینی باعث می شود که انسان اجتماعی و مردم آن سرزمین هر بار این آئین را در کنار آئین های تازه تری قرار دهد که در زندگی خود اتفاق افتاده است. این «باززایی» اسطوره و آئین سبب می شود که «محرم» به عنوان یک آئین واقعی مدام با تغییرات اجتماعی مفهوم معاصر بودن را با خود همراه کند. به عنوان مثال در کشور ما به هنگام وقوع هشت سال جنگ تحمیلی، انسانِ اجتماعیِ ایرانی هم زمان توانست فرهنگ محرم و حقایق مربوط به آن را در کنار حماسه جنگ قرار دهد. انسان ایرانی از کنار هم قرار دادن این دو واقعه توانایی این را پیدا کرد تا به این آئین رنگ تازه تری دهد و مفاهیم آن را به عصر و زمان خود نزدیک تر کند. اما آئین اصلی (محرم) به عنوان ستون محوری وقایع امروزین هنوز مورد توجه بود.

از این رو از دیدگاه جامعه شناسی، سویه های اجتماعی فرهنگ محرم، «احیاء» و «باززایی» آن واقعه و از سوی دیگر معاصر کردن آن است. زیرا انسان اجتماعی مدام با این «تکرار» و «احیاء» می تواند بین واقعه ای که در گذشته روی داده و و واقعه ای که در زمان حاضر اتفاق می افتد نوعی امید و پیوند ایجادکند. این پیوند آئین ها با کارکرد اجتماعی خود می تواند نسلهای گوناگون را به یکدیگر پیوند دهد و پایه های این حماسه را استمرار بخشد.

سکینه عرب نژاد