ما و کتاب

برپایی سالا‌نه نمایشگاه کتاب، فرصت مناسبی فراهم می‌کند تا هرچه بهتر و بیشتر درخصوص منزلت و جایگاه کتاب و فراتر از آن درخصوص فرهنگ به تعمق نشست. کتاب در فرهنگ و تمدن ایران منزلتی …

برپایی سالا‌نه نمایشگاه کتاب، فرصت مناسبی فراهم می‌کند تا هرچه بهتر و بیشتر درخصوص منزلت و جایگاه کتاب و فراتر از آن درخصوص فرهنگ به تعمق نشست. کتاب در فرهنگ و تمدن ایران منزلتی بس ‌رفیع دارد. دیرزمانی نیست که ایران را در جهان تنها به دلیل آثار قوام‌یافته و رفیعش می‌شناختند، کم نیستند شرق‌شناسانی که هنوز ایران را با نام‌هایی چون ابن‌سینا، بیرونی، سعدی، حافظ، رودکی و... می‌شناسند. کتاب و کتابخوانی برای ایرانیان که همواره یکی از مراکز اصلی تمدن بوده‌اند، امری قدیمی است، اما نباید فراموش کرد که محدودیت‌های فرهنگی و فیزیکی کتاب و کتابخوانی در سرزمین ما آنقدر فراوان و متنوع می‌باشد که با سابقه و جایگاه ایران هیچ تناسبی ندارد.

از نظر فیزیکی و فضا و سرانه کتابخانه، ما در مقایسه با کشورهای پیرامون خود و البته در مقایسه با کشورهای توسعه‌یافته، فاصله‌ای گزاف با آنها داریم. میزان زمان کتابخوانی نیز در ایران براساس مطالعاتی عرفی انجام شده، چندان مناسب نمی‌باشد، اصولا‌ کتابخوانی و مطالعه برای ایرانیان تبدیل به یک فرهنگ روزمره نشده است. این حقیقت تلخ را می‌توان با ارزیابی از فرهنگ عمومی و جاری کشور درک کرد، مثلا‌ کافی است مقایسه مختصری بین سرنشینان اتوبوس و یا متروهای شهری در ایران با کشورهای توسعه‌یافته نمود. در آن کشورها کمتر شهروندی را می‌توان بدون مطالعه کتاب و روزنامه ملا‌حظه کرد. سرانه مطالعه کتاب در آن کشورها به مراتب از جامعه ما بالا‌تر است. از نظر تیراژ نیز می‌توان فرضیه برشمرده‌شده را تایید کرد؛ در بهترین وضعیت، شمارگان کتب در ایران بسیار کم و ناچیز است. کافی است شمارگان انتشار کتب در ایران را با کشورهایی چون پاکستان، هندوستان، ترکیه، امارات عربی متحده و چین مقایسه کنیم. نتیجه نباید چندان مناسب باشد. تیراژ پایین سبب افزایش فشار بر قشرهای مختلف مرتبط با کتابت می‌شود.

نه نویسنده و نه ناشر و نه عوامل فنی درگیر در فرآیند انتشار هیچگاه از سود مناسبی بهره‌مند نمی‌شوند. تیراژ از آن جهت اهمیت دارد که چنانچه وضعیت کتاب در ایران بهبود یابد، بخشی از مسائل و مشکلا‌ت اقتصادی اهل فرهنگ در یک چرخش اقتصادی مطلوب رفع خواهد شد. از سوی دیگر کسادی بازار نشر سبب افزایش هزینه‌های تعریف‌نشده برای ارباب نشر و چاپ شده است. کارگران و عناصر زحمتکش مرتبط با نشر، زندگی مشقت‌باری را پشت‌سرمی‌گذارند. سطح درآمدشان پایین و کیفیت معیشت‌شان نامناسب است. از سوی دیگر بسیاری از این عناصر زحمتکش از پوشش بیمه و حمایت‌های بهداشتی و اجتماعی برخوردار نیستند. مساله دیگر سیاست‌های انقباضی در حوزه وزارت فرهنگ و ارشاد است. دولت نهم اگر در هیچ حوزه‌ای فعال نبوده باشد، در امر کنترل و ممیزی ید طولا‌یی دارد. صف منتظران ممیزی کتب، سانسورهای غیرضروری و بیشتر سلیقه‌ای و محدودیت‌های مضاعف، شرایط بغرنجی را برای اهل معرفت فراهم آورده است. با این همه نباید فراموش کرد که ما با جایگاه مطلوب در عرصه کتاب فاصله داریم. اردیبهشت‌ماه بهار کتاب در ایران است، اما امیدواریم شرایط فرهنگی، توانایی اجتماعی و بهبود اوضاع اقتصادی به افزایش سطح و منزلت کتاب منجر شود.