بررسی وضعیت مدیریت شهری تهران تهران چه شهرداری می خواهد

تهران دیگر یک شهر نیست یک سکونتگاه است سکونتگاه بزرگی که ساکنانش به آن دلبستگی ندارند بسیاری از ما ساکنان تهران به آن وابسته ایم چون در آن سکونت داریم و به آن عادت کرده ایم, اما به آن دلبسته نیستیم چون از زندگی در آن لذت نمی بریم چرا تهران این گونه شد
در پنج دهه گذشته نگاه اصلی حاکم بر مدیریت شهر تهران, نگاهی کارگاه محور بوده است یعنی تهران به مثابه ترکیبی از سازه و اجرام و زمین دیده شده که آدم هایی هم در آن سکونت دارند شهرداران در بخش عمده این ۵۰ سال مهم ترین وظیفه خود را توسعه و گسترش سازه ها و حداکثر استفاده از زمین و فضا برای افزایش ظرفیت قابل سکونت تهران دانسته اند

در نتیجه چنین نگاهی، سازه ها و بناهای عمرانی نمادهای اصلی شهر تهران شده و شهروندان به موجوداتی منفعل بدل شدند که مدام در حال تطبیق خود با ساخت وسازهای جدید شهری هستند. مجتمع های مسکونی، مراکز عظیم تجاری و اداری، پل های سواره و پیاده، بزرگراه ها و حتی نمادهای شهری نظیر برج میلاد همه و همه محصول نگاهی است که توسعه شهری را با ساخت وساز یکی می داند. طبیعی است که توسعه شهری نیاز به ساخت وساز هم دارد، اما سوال اینجا است که حد مطلوب کجاست و اگر توسعه فیزیکی شهر با قابلیت های زیستی شهر تضاد پیدا کرد کدام مسیر انتخاب شود؟ برای بسط موضوع می توان به چند مثال اشاره کرد.

مثال اول، تهران شهر پل های عابر پیاده است. گمان نمی کنم در تمام کلان شهرهای دنیا مجموعا به قدر تهران پل عابر پیاده باشد. تعدد پل های عابرپیاده در تهران نتیجه گستردگی شبکه بزرگراهی و شریانی شهر تهران است که البته این حجم بزرگراه در یک شهر هم در دنیا منحصربه فرد است. در بزرگراه نمی شود چراغ قرمز گذاشت طبعا پل عابر پیاده گذاشته می شود. ساخت پل هزینه دارد پس فضای روی آن به شرکت های تبلیغاتی واگذار می شود که از محل درآمد تبلیغات هزینه ساخت و نگهداری پل عابر پیاده تامین شود. اینجا است که یک تعادل جدید ایجاد می شود. با ساختن پل اولا برای شرکت های پیمانکاری پروژه ایجاد می شود، ثانیا شرکت های تبلیغاتی درآمد کسب می کنند و ثالثا شهرداری منبع درآمد جدید ایجاد کرده و به کارنامه خود تعداد پل های عابر پیاده ساخته شده را اضافه می کند. اما برای شهروندان چه اتفاقی می افتد؟ آنها عموما از پل ها استفاده نمی کنند چون دورند یا پله دارند یا ناامن هستند. برای برندگان تعادل فوق مهم نیست که سالخوردگان، کودکان، زنان و بیماران به این پل ها علاقه ندارند. چون تهران شهر انسان محور نیست، شهری سازه محور است.

مثالی دیگر، ترافیک تهران است که به وضعیت بحرانی رسیده است. سالانه چند هزار میلیارد تومان برای توسعه شبکه معابر تهران هزینه می‎شود. افتخار شهردار اخیر تهران این بود که تهران را به کارگاهی بزرگ بدل کرده است. بزرگراه ها و تونل ها و پل ها و زیرگذرها به سرعت ساخته می شوند. در این ساخت وسازها فرض بر این است که ساکنان تهران فقط آنها هستند که خودروی شخصی دارند پس هرچه این خودروها فضای حرکتی بیشتری داشته باشند ترافیک کمتر خواهد شد. از سوی دیگر، هزینه جابه جایی با خودروی شخصی در تهران بسیار اندک است چون قیمت بنزین پایین است، عوارض خودرو کم است، مالیات سبز وجود ندارد، عوارض بزرگراهی وجود ندارد، هزینه پارکینگ ناچیز است، جریمه تخلفات پایین است و... طبیعی است که انگیزه مردم برای استفاده از خودروی شخصی بیشتر از حمل ونقل عمومی باشد. پس استفاده از خودروی شخصی باز هم بیشتر می شود و باز هم نیاز به ساخت معابر جدید بیشتر می شود آلودگی هوا هم که مدام بیشتر می شود.

این گونه است که بزرگراه ها زمین شهر را پاره پاره می کنند، پل ها آسمان شهر را شرحه شرحه می کنند، بناها در هم فرو می روند، افق ها گم می شوند، فضاها خفه می شوند و شهر غیرقابل تحمل تر می شود. قنات ها کور می شوند و کانال های مصنوعی ایجاد می شوند، باغ های قدیمی از بین می روند و نهالستان های کوچک ایجاد می شوند، بافت های محلی با معابر دسترسی سریع تکه پاره می شوند و ... .

نگاه کارگاهی به شهر تهران عملا موجب شده که مهندسان عمران و آنها که در اجرای پروژه های ساخت وساز مهارت دارند در اداره شهر تهران قدرت بیشتری داشته باشند. سیاستمداران بلندپرواز هم به اشتیاق کلنگ زنی و بریدن روبان افتتاح از این جریان حمایت می کنند و لابی قدرتمند شرکت های پیمانکاری هم در فقدان شفافیت، به تداوم این سلطه یاری می رسانند.

قطعا هر شهری به ساخت و ساز احتیاج دارد. اما ساخت و ساز هدف نیست صرفا یک ابزار است. ابزاری که باید در دست سیاست گذاران خبره باشد تا از آن بجا و مناسب استفاده کنند. ۵۰ سال است که اداره شهر تهران عمدتا در دست مهندسان و مدیران ابرپروژه های ساخت ابنیه بوده است. البته در مقاطعی این نگاه در شهر تهران واقعا اولویت داشته، اما اکنون شهر از بنا و سازه اشباع شده است.

اکنون تهران شهرداری می خواهد که مهارت سیاست گذاری داشته باشد تا بتواند فرآیندهای بطئی و پیچیده زوال و فرسودگی شهر را با مداخلات سیاستی متوقف کند، بتواند اقتصادی نگری را بر مدیریت منابع شهرداری حاکم کند، شهرداری که بتواند سیاست شهرداری شیشه ای را در کشاکش تعارضات سیاسی و تعاملات غیرشفاف اما پرمنفعت برای ذی نفعان محقق کند، شهرداری که توان مهار بوروکراسی عریض و طویل و ناکارآمد شهرداری را داشته باشد، شهرداری که بداند اعتماد شهروندان به نهاد حکمرانی محلی سرمایه ای است که فعلا از بین رفته، شهرداری که نخواهد رئیس جمهور شود و شهر را صحنه تبلیغاتی نداند.

دنیای اقتصاد