بچه ها و سكه ها

هر چند كودكان از همان ابتدایی كه با پول آشنا می شوند و مفهوم كلی آن را درمی یابند, هم سكه و هم اسكناس را می بینند ولی به جهت آن كه سكه ملموس تر, شكیل تر و جذاب تر و دارای صداست, پول را معادل سكه می گیرند و عمدتا ارزشی برای اسكناس قایل نیستند و تمایل دارند سكه دریافت كنند

پول چیست؟ و چه می‌كند؟ هر كسی می‌تواند به این دو سوال پاسخی به فراخور شناخت خود دهد. مسلما پاسخی كه یك فیلسوف به این دو پرسش می‌دهد با پاسخ یك عالم و پاسخ این دو با پاسخ یك كاسب و آن‌ها با یك خانم خانه‌دار و همه با یك كودك متفاوت خواهد بود.

كودكان از همان ابتدا در فرآیند اجتماعی شدن از یك سو می‌بینند كه پدر و مادر و دیگران با پرداخت پول می‌توانند وسایل و مواد غذایی و خدمات مورد نیاز را خریداری كنند و از سوی دیگر با شنیدن گفت‌وگوهای دیگران در این باره به اهمیت پول پی می‌برند. هر چند كودكان پیش‌دبستانی نمی‌توانند پول را بشمارند، اما آن را به عنوان واقعیتی ملموس و موثر در بخشی از ارتباطات اجتماعی و برای رفع نیازمندی‌ها می‌شناسند. اما شناخت ارزش پول و درستكاری و انصاف در مبادله‌های پولی را نباید به آموزش صرف تدریجی و ناخواسته منوط و محدود كرد، بلكه باید به كودك آموخت كه جایگاه پول در زندگی كجاست؟ محدودیت آن چه میزان است؟ و در این محدودیت‌ها چگونه باید زندگی كرد؟ این آموزش موجب می‌شود تا كودكان نیز در قبال پول و استفادهء از آن مسوولانه برخورد كنند.

● انواع پول

هر چند كودكان از همان ابتدایی كه با پول آشنا می‌شوند و مفهوم كلی آن را درمی‌یابند، هم سكه و هم اسكناس را می‌بینند ولی به جهت آن‌كه سكه ملموس‌تر، شكیل‌تر و جذاب‌تر و دارای صداست، پول را معادل سكه می‌گیرند و عمدتا ارزشی برای اسكناس قایل نیستند و تمایل دارند سكه دریافت كنند. برخی كارشناسان نیز توصیه می‌كنند بهتر است كودكان پیش‌دبستانی برای شناخت ملموس‌تر مفهوم پول و آموزش امور اقتصادی مانند پس‌انداز كردن، خرج كرن و كمك كردن به دیگران با سكه سروكار داشته باشند.

چون وقتی آنان پول خرد و سكه را در قلك خود می‌اندازند، حجم، سنگینی و صدای آن، پس‌انداز را برای آنان قابل درك می‌كند; حسی كه با اسكناس به آنان منتقل نمی‌شود. علاوه بر این كه پول خرد شیء جذابی برای بازی‌های كودكانه است و آن‌ها را می‌تواند دقایق بسیاری سرگرم كند اما، در سنین دبستان این جذابیت كاهش می‌یابد و اسكناس كم‌كم جایگاه خود را می‌یابد.

● خرج كردن

كودك وقتی با پدر و مادر خود به بیرون از خانه می‌رود، در موقعیت‌های گوناگون پرداخت پول توسط پدر، مادر و یا دیگران را مشاهده می‌كند. اما او این‌گونه مهارت‌های لازم را نمی‌آموزد. از این رو، باید به او اجازه داد تا در این گونه ارتباطات سهیم شود. بسیاری از والدین را می‌بینیم كه هنگام پیاده شدن از تاكسی، پول كرایه یا هنگام خرید پول كالای خریداری شده را توسط كودكان خود به راننده یا فروشنده می‌دهند. این كار درستی است. كودك، این گونه هم شنیده و مهارت برقراری ارتباط در چنین موقعیت‌هایی را عملا می‌آموزد و هم نسبت به خود اعتماد به نفس می‌یابد. اجازه دهید گاهی اوقات كودك شما كرایهء تاكسی را پرداخت كند. اجازه دهید گاهی اوقات كودك شما گاهی پول كالایی را كه می‌خرید مخصوصا كالایی كه به خود او تعلق دارد، بپردازد.

احتمالا بارها دیده‌اید كه در تاكسی یا فروشگاهی كودك از والدین خود می‌خواهد كه پول كرایه یا كالا را بپردازد و آن‌ها پاسخ می‌دهد: «نه! نمی‌شه! زشته!». در صورتی كه هیچ زشتی‌ای در این كار نیست. با این پاسخ او را از یك تجربهء اجتماعی مهم محروم كرده‌ایم. كودك در كنار پرداخت پول، ادب رابطه را نیز می‌آموزد.

-پدر: پسرم! به آقا بگو بفرمایید.

-پسر دستش را دراز می‌كند تا پول را پرداخت كند: بفرمایید!

-راننده: متشكرم، پسر خوب!

پسرك با پرداخت پول و گفتن كلامی مناسب و شنیدن پاسخی مطلوب، به خود می‌بالد.

● محدودیت پول

آیا با پول می‌توان هر چیزی خرید؟ آیا پول تمامی ندارد؟ باید به كودك آموزش داد كه پول محدود است و مصرف بی‌برنامهء آن موجب می‌شود كه برخی از نیازمندی‌ها را نتوانیم برآورده كنیم، ابتدا او باید بیاموزد كه با پول نمی‌توان هر چیزی را خرید. با پول تنها می‌توان كالا و خدمات را برحسب مقدار پول خریداری كرد، با پول نمی‌توان محبت را خرید. مخصوصا اگر در ذهن كودك چنین شكل بگیرد كه او در قبال محبتش پول دریافت می‌كند، خیلی زود باید این تصویر را پاك كرد. اما این‌كه او به خاطر برخی از كمك‌هایش به خانواده و انجام كاری، پول دریافت كند، می‌تواند به مشاركت بیش‌تر او در امور خانواده دامن زند. از سوی دیگر، او باید بیاموزد كه بخشی از پولش را برای مخارج ضروری‌تری نگهداری كند. دوستی می‌گفت پدرم در دوران كودكی توصیه می‌كرد كه هرگاه ۱۰ ریالت به پنج ریال رسید، دیگر خرج نكن و این نصیحت همچنان آویزهء گوشم است. اما كودك این محدودیت را با دریافت پول توجیبی بیش‌تر درك می‌كند.

● پول توجیبی

پرداخت پول توجیبی، حس مالكیت مالی كودكان را شكل می‌دهد. گفته شده سن مناسب برای پرداخت پول توجیبی كودكان بسته به شرایط و آموزش‌های لازم به آنان متفاوت است. اما آغاز آن را بین چهار تا هفت سالگی بیان كرده‌اند. هرچند پول توجیبی كودك در تملك كودك است ولی باید به او آموخت كه همهء پولش را برای خرید تنقلات مورد علاقه‌اش صرف نكند. او باید بیاموزد كه پول توجیبی فقط برای خرید تنقلات روزانه نیست، بلكه بخش دیگری از نیازهای او را نیز می‌تواند پاسخ گوید. به عنوان مثال خرید برخی از خدمات یا حتی برخی از اسباب‌بازی‌ها نیز از همان پول توجیبی باید تامین شود. از این رو او مدیریت خرج كردن و پس‌انداز پول توجیبی خود را می‌آموزد تا بتواند غیر از خریدهای روزانه برخی از وسایل دوست‌داشتنی‌اش را نیز بخرد. برخی از محققان بر آن هستند بهتر است پول توجیبی كودكان هفتگی پرداخت شود تا او مدیریت آن را بهتر بیاموزد.

● بخشش

تا این‌جا بحث از مدیریت پول برای خود بود و این كافی نیست. كودك می‌آموزد پول می‌تواند بخشی از مشكلات او را حل كند. او در كنار این آموزش، باید یاد بگیرد كه پول می‌تواند بخشی از مشكلات دیگرانی را كه به آن دسترس كمتری دارند، حل كند.

آموختن این كه ما بخشی هر چند اندك از درآمد خود را با طیب‌خاطر و رضایت درونی به مستمندان بپردازیم، از یك سو حس مشاركت اجتماعی او را تقویت می‌كند و از سوی دیگر روحیه ایثار و گذشت را در امور مالی شكل می‌دهد.

پول تنها یك عنصر اقتصادی نیست. پول عنصری فرهنگی و اجتماعی نیز هست كه ما در فرآیند اجتماعی شدنمان آموخته‌ایم و ضروری است آن را با دقت به فرزندانمان انتقال دهیم.

سامان عابری