سودمندترین زاد

وصایای اخلاقی علامه حلی به فرزندش

بدان ای فرزندم که خداوند بر فرمانبرداری‌اش یاری‌ات کند و برانجام نیکی و ملازمت خوبی‌ها توفیقت دهد، بر آنچه از خوبی‌ها آرزو داری تو را برساند. در دنیا و آخرت تو را خوشبخت کند و لحظه لحظه‌های زندگی‌ات را با «راحت دلی» و «چشم روشنی» همراه سازد. عمرت را با سعادت و آسایش دراز دارد و بدی‌ها را از تو دور کند. چون خدا وصیت را بر من واجب کرده، بویژه به هنگام احساس مرگ، امر بدان کرده است، تو را بدان سفارش می‌کنم: تقوا را از دست مده؛ زیرا تقوا راه و روشی است که از پیامبر(ص) باقی مانده و فریضه الهی است که مواظبت بر آن بر همه واجب است. تقوا زرهی است نگهدار انسان از بدی‌ها و توشه‌ای است جاویدان. آن سودمندترین زاد است برای روزی که انسان بی‌کس و چشم‌ها نگران است.

دستور الهی را بجان بنوش. رضای او را ملازم باش. مکروهات را دوری گزین و از محرمات منزجر باش. عمرت را در تحصیل کمالات سپری کن و لحظه‌های زندگی‌ات را در گردآوری فضیلت‌های علمی و عروج از پستی نقصان به قله کمال و از فرودگاه جهل به عروج عرفان به کارگیر. نیکی‌ها را گسترش ده و برادرانت را - در رسیدن به کمالات - یاری کن. بدی را از برادرانِ مومنت به نیکی سزا ده. نیکوکاران را با منّت و آغوش باز بپذیر. با پست‌همتان رفاقت مکن و از معاشرت نادانان دوری کن، چه رفاقت آنان اخلاق تو را پست کرده و سبب جایگزینی خصایص ناپسند در وجود تو می‌گردد. بر تو باد به ملازمت علماء و همنشینی با صاحبان فضیلت. چه این مصاحبت وجودت را آماده تحصیل کمالات کرده و مهارت در استنباط مجهولات را به دنبال دارد. سعی کن امروز تو از دیروزت بهتر باشد و در هر لحظه‌ای از کمالی نو برخوردار گردی.

بر تو باد به صبر و بردباری و توکل بر خداوند و خوشنودی بر آنچه از دنیا به تو می‌رسد. در هر شب و روز از خود حسابرسی کن. بسیار از پروردگارت آمرزش خواه - زیرا در هیچ لحظه‌ای سپاس او را چنانچه بایسته است نتوانی - از نفرین مظلوم بویژه یتیمان و بیوه زنان بترس. چه خداوند نسبت به شکستن دل‌های شکسته گذشت نمی‌کند. بر تو باد به نماز شب که رسول خدا بر آن اصرار داشته و خواسته او بوده است. فرموده است: «من ختم له بقیام اللیل ثم مات فله الجنه؛ کسی که عمرش به «شب زنده داری» به پایان رسد بهشت از آن اوست»(وسائل الشیعه، ۵ /۲۷۴). بر تو باد به «صله رحم» این عمل عمر را افزون سازد. بر تو باد به «حسن خلق» و برخورد نیک که رسول الله(ص) فرموده است: «انکم لن تسعوا الناس باموالکم فسعوهم باخلاقکم؛ شما توان آن ندارید که مردم را با اموال خود یاری کنید، پس با برخورد خوبتان آنان را خوشنود سازید»(وسائل‌الشیعة، ۸ /۵۱۳)

بر تو باد به نیکی با اولاد پیامبر و پیوند با آنان . خدا در باره آنان سفارش موکد کرده و دوستی آنان را مزد رسالت قرار داده است. «قل لا اسئلکم اجراً الا المودة فی القربی»(شوری/۲۲) . پیامبر(ص) در این زمینه فرموده است: «انی شافع یوم القیامة لاربعة اصناف و لو جاوا بذنوب اهل الدنیا (رجل) نصر ذریتی و (رجل) بذل ما له لذریتی عند المضیق (و رجل) احب ذریتی باللسلن و القلب (و رجل) سعی فی حوائج ذریتی اذا طردوا او تشردوا؛ چهار دسته را در روز قیامت شفاعت می‌کنم: هر چند با گناه اهل دنیا به صحرای محشر حاضر شوند: آن که اولاد مرا یاری کند،آن که اموالش را به اولاد تنگدست من کمک کند، کسی که با زبان و قلب آنها را دوست بدارد، آن که تلاش کند در انجام حوایج و نیازهای اولاد تبعید شده و رانده شده من»(وسایل‌الشیعه، ۱۱ /۵۵۶)

بر تو باد به بزرگ داشتن فقهاء و احترام علماء :»من اکرم فقیها مسلما لقی الله یوم القیامة و هو عنه راض و من اهان فقیها مسلما لقی الله یوم القیامة و هو علیه غضبان؛ آن که فقیهان و دین شناسان ژرف اندیش را گرامی بدارد خدا را در روز قیامت ملاقات می‌کند در حالی که از او راضی و خرسند است و آن که فقیه مسلمانی را توهین کند و قدرش را سبک دارد، خدا را در حالی که از او خشمگین است ملاقات می‌کند».‏

و بر تو باد به ژرف اندیشی و تفقه در دین و تلاش در جهت فزونی علم و دانش خود. چه امیر مومنان (ع) به فرزندش فرمود: «تفقه فی الدین فان الفقهاء ورثه الانبیاء و ان طالب العلم یستغفر لهم من فی السماوات و من فی الارض حتی الطیر فی الهواء و الحوت فی البحر و ان الملائکه لتضع اجنحتها لطالب العلم رضا به؛ در دین، ژرف بیندیش و فقیه شو، چون فقها جانشین پیامبرانند.

برای طالب علم، هر آنچه در آسمان و زمین است، استغفار می‌کند حتی مرغ‌ها در هوا و ماهی‌ها در دریا ! فرشتگان با خرسندی، بالهای خود را برای دانشجو پهن می‌کنند»(وسائل‌الشیعه، ۱ /۹۳)

مبادا که دانش خویش را کتمان کنی و بر روی نیاز داران نگشایی که خدای تعالی می‌فرماید: «ان الذین یکتمون ما انزلنا منَ البیّنات و الهدی من بَعد ما بیَّنّاهُ للناس فی الکتابِ اولئک یلعنهم الله و یلعنهم اللّاعنون؛ آنان که پیام‌های وحی ما را که برای انسانها تعیین کرده‌ایم و در کتاب به روشنی بازگو نموده‌ایم، می‌پوشانند، بر این گروه نفرین خدا و نفرین شدگان باد»(بقره/۱۵۸).

و رسول خدا(ص) فرمود: «اذا ظهرت البدع فی امتی فلیظهر العالم علمه فمن لم یفعل فعلیه لعنه الله تعالی؛ هنگامی که بدعت پیدا شد، بر دانشمندان است که دانش خود را آشکار سازند، آنان که چنین نکنند، نفرین خدا بر آنها باد»(کافی،۱ /۵۴). و نیز فرمود: «لا تمنحوا الجهال الحکمة فتظلموها ، و لا تمنعوها اهلها فتظلموهم؛ حکمت را به نا اهلان ندهید که اگر دادید، بر حکمت ستم کردید و از اهلش دریغ مدارید که به اهل حکمت ستم روا داشته‌اید»

(میزان‌الحکمه، ۲ /۵۰۰).

حسین راضی