بیماران مبتلا به سرطان و مشکل بیان تشخیص بیماری با آنها

هر انکولوژیستی طی مدتی که به درمان بیماران می پردازد, بارها با مواردی مواجه می شود که قبل از بیمار, همراهان بیمار به صور گوناگون با پزشک تماس گرفته و از او می خواهند که تشخیص بیماری را با بیمارشان در میان نگذارد

هر انکولوژیستی طی مدتی که به درمان بیماران می‌پردازد، بارها با مواردی مواجه می‌شود که قبل از بیمار، همراهان بیمار به صور گوناگون با پزشک تماس گرفته و از او می‌خواهند که تشخیص بیماری را با بیمارشان در میان نگذارد. به طور معمول این همراهان بیان می‌کنند بیمارشان از بیماری خود چیزی نمی‌داند و از ترس صدمات روحی که احتمالا از شنیدن تشخیص بیماری ممکن است به بیمارشان وارد شود، از پزشک می‌خواهند که راجع بیماری بیمار با او صحبت نکند...

در این میان آنچه از لحاظ اخلاق پزشکی با اهمیت است، دو نکته اخلاقی است که باید به آن پرداخت، یکی نقض رازداری و دیگری تقاضا برای نگفتن حقیقت‌ که توسط همراهان بیمار مطالبه می‌شود. تمامی ‌اطلاعاتی که طی روند تشخیص و درمان بیمار به دست می‌آید، جزو رازهای اختصاصی بیمار است و بدون اجازه بیمار، هیچ یک از افراد کادر پزشکی مرتبط با بیمار، حق افشای آن را ندارند. حفظ اسرار بیمار نه تنها از جنبه روابط بین پزشک و بیمار و ایجاد حس اعتماد در این رابطه اهمیت حیاتی دارد، بلکه از لحاظ قانونی هم مهم بوده به طوری که در قوانین مصوب برای پزشکانی که اسرار بیمار خود را افشا می‌کنند، مجازات در نظر گرفته شده است.

تنها بیمار است که می‌تواند تصمیم بگیرد چه کسی و به چه مقداری به اطلاعات مربوط به بیماری او دسترسی داشته باشد. تشخیص سرطان نیز یکی از اطلاعات بدست آمده در طی روند تشخیص و درمان بیماری فرد است. بنابراین جزو اسرار شخصی او تلقی شده و بنابراین باید قبل از هر کس به خود بیمار بیان شود. در حالی که در بسیاری از موارد دیده می‌شود بستگان بیمار قبل از بیمار، از این تشخیص مطلع گردیده‌اند. اگر بیماری نخواهد که فرد خاصی از بستگان او از تشخیص بیماریش آگاه شود، با بیان این تشخیص به همراهان بیمار از این حق طبیعی و مسلم خود محروم گردیده است.

‌● مشکلات بیان حقیقت

در مطالعات گوناگونی که در کشورهای مختلف انجام شده است، مشخص گردیده که در جوامع شرقی، خانواده بیماران به جای بیماران راجع به بیماری و درمان او تصمیم می‌گیرند. گرچه این روند نیز در بسیاری از کشورهای شرقی رو به تغییر است ولی با توجه به مسایل فرهنگی و اجتماعی کشور ما، می‌توان نتایج این مطالعات را به بیماران ایرانی نیز توسعه داد. یافته این مطالعات با حق بیمار برای حفظ اسرار شخصی خود در تعارض است.

شاید راحت‌ترین راه‌حل برای حل این تعارض، صرف نظر کردن از حق بیمار و اطلاع به افراد خانواده در غیاب بیمار باشد ولی این امر در مواردی می‌تواند به اختلالات جدی در روند زندگی بیمار منجر شود. اینکه به تجربه ثابت شده است که بسیاری از بیماران ترجیح می‌دهند که بستگان آنها در جریان بیماری آنها قرار گیرند و یا به جای آنها تصمیم‌گیری کنند، نافی حق حفظ اسرار بیمارانی که نمی‌خواهند بعضی یا همه بستگان آنها از تشخیص بیماری آنها مطلع گردند، نیست. بنابراین پزشکان معالج نمی‌توانند صرفاًبه علت حضور بستگان قبل از بیمار و یا تجربه شخصی راجع به تمایلات گروهی از بیماران که مشکلی با فاش شدن تشخیص سرطان خود ندارند، تشخیص بیماری را با بستگان در میان گذاشته و بیمار را از حق خود محروم کنند.

مشکل دیگری که از لحاظ اخلاقی در درخواست همراهان برای بیان نکردن تشخیص بیماری با بیمار وجود دارد، درخواست عدم حقیقت‌گویی است. حقیقت‌گویی در رابطه پزشک و بیمار از اهمیت خاصی برخوردار است. از دیدگاه اخلاق پزشکی بیان حقایق بیماری با بیمار از جنبه‌های گوناگون اهمیت دارد. از دلایلی که در اخلاق پزشکی برای تایید گفتن حقایق با بیماران به آنها استفاده می‌شود یکی اصول اخلاق عمومی ‌است. در همه جوامع بیان حقیقت امری نیکو و دروغ‌گویی امری ناپسند است. کتمان حقایق از بیماران، به‌خصوص وقتی که با بیان اطلاعات غلط مثل اینکه به بیمار مبتلا به سرطان معده بگوییم عفونتی در معده داشتید که با جراحی برداشته شد و برای رفع باقیمانده آن باید درمان دارویی یا رادیوتراپی دریافت کنید همراه باشد، مصداق دروغگویی بوده و ناپسند است.

● دلایل مهم برای بیان حقیقت

مطالعات گوناگون در جوامع مختلف نشان داده است که عموم مردم تمایل دارند که از حقایق مربوط به بیماری خود آگاه باشند. دلیل دیگر برای بیان حقایق بیماری با بیماران کمک به آنها در تصمیم‌گیری آگاهانه در رابطه با پذیرش بهتر درمان‌های توصیه شده است. چگونه انتظار داریم بیماری که از سرطان خود اطلاعی ندارد، مشکلات جدی ایجاد شده طی روند درمان را بپذیرد. قطع درمان مشکلی است که در بسیاری از موارد، انکولوژیست‌ها با آن روبرو می‌شوند و متاسفانه ریشه در ناآگاهی بیمار از بیماری خود و درمان‌های در پیش رو و منافع و عوارض درمان دارد.

از سوی دیگر، باید بپذیریم که بالاخره بسیاری از بیماران طی روند درمانی، با برخورد با بیماران دیگر یا از هر طریق ممکن به تشخیص بیماری خود دست خواهند یافت. اطلاع بیمار از تشخیص سرطان خارج از مجرای اطلاع‌رسانی از سوی پزشک معالج علاوه بر اینکه می‌تواند به روند ارتباط صمیمانه پزشک و بیمار صدمه بزند، مشکلات جدی روحی روانی برای بیمار ایجاد می‌کند. در حالی که اگر پزشک بیمار در طی یک برنامه مناسب از پیش تعیین شده و با استفاده از اصول برقراری ارتباط مناسب با بیمار و اصول بیان خبر بد، تشخیص را با بیمار در میان می‌گذاشت، می‌توانست از بسیاری از این صدمات جلوگیری نماید. کسانی که عقیده دارند حقایق مربوط به بیماری نباید با بیمار در میان گذاشته شود، عمدتا به صدمات روحی ناشی از بیان تشخیص سرطان با بیمار تکیه می‌کنند.

مطالعات گوناگون نشان داده است که عموما بیان حقایق بیماری، افسردگی شدید در بیماران ایجاد نخواهد کرد و مشکلات روحی روانی ناشی از خبر بد نیز با تکنیک‌ها و حمایت‌های لازم قابل پیشگیری و اصلاح است. بنابراین آنچه از تحلیل این دو مساله اخلاقی در برخورد با بیماران مبتلا به سرطان به دست می‌آید آن است که بر طبق اصول اخلاقی، پزشکان نباید بدون اجازه بیماران، اطلاعات مربوط به تشخیص سرطان را به همراهان گفته و اگر چنین اتفاقی افتاد، پزشک معالج باید سعی کند که در یک برنامه مشخص بیمار را از تشخیص بیماری خود آگاه نماید، آنچه در این میان از اهمیت ویژه برخوردار است، برقراری ارتباط مناسب با بیمار از اولین لحظه مراجعه بیمار برای انجام اقدامات تشخیصی است. می‌توان از تمایل بیمار راجع به بیان تشخیص احتمالی سرطان به بستگان سوال کرد و در قدم‌های بعدی تشخیص نیز با کمک از تکنیک‌های ارتباط با بیمار و بیان خبر بد می‌توان با حفظ روحیه و امیدواری در بیمار، تشخیص بیماری را با او در میان گذاشت.

در بسیاری از موارد، توضیح اینکه بیان حقیقت بیماری چقدر می‌تواند به بیمار برای استفاده از امکانات درمانی کمک کند و اینکه پزشک معالج همیشه همراه و حامی ‌و پشتیبان بیمار خواهد بود، به همراهان بیمار، آنها را قانع خواهد کرد که پزشک حقیقت بیماری مربوط به بیمار خود را با او در میان بگذارد. گرچه در موارد خاصی ممکن است همراهان به هیچ وجه راضی به بیان تشخیص سرطان به بیمار خود نشوند که در این موارد باید با صبر و حوصله و در طی روند درمان سعی کافی در جلب اعتماد و کسب رضایت آنها برای بیان حقیقت به بیمار انجام شود.

دکتر علی کاظمیان - عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران