نقش آموزش و پرورش در خلاقیت و نوآوری و شکوفایی

در لغتنامه دهخدا خلاقیت به معنای خلق کردن و به وجود آوردن است و خلاق , شخصی است که دارای عقاید و ایده های نو می باشد

آموزش و پرورش نهادی ارزشی محسوب می‌شود که جامعه‌ از آن انتظار دارد همواره یادگیری را بهبود ببخشد. مدرسه باید ارزش‌های اسلامی را به کودکان، نوجوانان و جوانان آموزش دهد و عشق به یادگیری، همکاری در ارتباطات روزانه، مهارت در کسب دانش و بینش و مهارت‌های زندگی و تفکر خلاق را مورد تاکید قرار دهد. پیدا کردن راهکارهایی برای غنی‌سازی فرهنگ آموزش در مدارس و در کلاس‌های درس و افزایش میزان تحقق هدف‌های آموزش و پرورش، سرمایه‌گذاری مهمی است که باید بدان پرداخت.

تقویت آداب و مهارت زندگی، تقویت آموزه‌های مربوط به فرهنگ و تمدن اسلام و ایران، پژوهش محوری و سازماندهی امور پژوهشی و کاربست یافته‌های ‌پژوهشی و پروژه‌های غنی‌سازی فکری از دیگر رویکردهای کوتاه‌مدت در سطح آموزش و پرورش می‌باشد. مدرسه باید فضایی مناسب برای زندگی کردن دانش‌آموزان و لذت بردن از خود و زندگی باشد. دانش‌آموزان باید بتوانند در آینده با هر مقام و مسئولیت و شان اجتماعی به یک زندگی فعال و با نشاط دست یابند.

یک معلم باید علاوه بر دانش درسی با کسب مهارت‌های حرفه‌ای از جمله روش‌های آموزشی و یادگیری، ابزارهای مفید و فناوری‌های جدید نظام ارزشیابی خلاقیت و نوآوری را در دانش‌آموزان رشد دهد و با ارتقای کیفیت یادگیری، کلاس‌های کارآمد و موثر در مدارس افزایش یابد.

آزاداندیشی آغاز و اساس خلاقیت است. عصر حاضر به دلیل ویژگی های خاص خود عصر خلاقیت و نوآوری است و لذا رهبر معظم انقلاب، سال ۸۷ را سال شکوفایی و نوآوری نامیده‌اند.

این نامگذاری بدین معنا نیست که در گذشته هیچ اثری از خلاقیت و نوآوری نبوده است. زیرا از واپسین روزهای حیات (عصر سنگ) تا تمدن پیچیده امروزی همواره انسان مرهون خلاقیت و نوآوری است و تمامی کشفیات و نظریه‌های علمی، اختراعات و ابداعات و آثار بدیع هنری و ادبی جلوه‌هایی ا ز خلاقیت است.

امروزه بحث در مورد خلاقیت در کشور ما تازگی دارد و این مقوله با رویکردهای مختلف روانشناسی، زیست‌شناسی و جامعه‌شناسی و ... مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و آموزش و پرورش نیز باتوجه به نقش موثرش در ایجاد تفکر خلاق و انسان خلاق، نگاهی جامع به این مقوله دارد زیرا معلمان باتوجه به نقش کلیدی خود می‌توانند خلاقیت را در دانش‌آموزان شکوفا یا پژمرده کنند. یعنی اگر در کلاس فضا و شرایطی ایجاد و تفاوت‌های فردی شاگردان در نظر گرفته شود و شیوه‌های یاددهی موثر استفاده گردد، حتما زمینه لازم جهت ظهور خلاقیت فراهم می‌شود و خلاقیت رشد می‌یابد.

در حالی که در سیستم سنتی، آموزش کودکی که در خلقت او خلاقیت لحاظ شده است و سوالات مکرر در خردسالی نشانه این خلاقیت می‌باشد، به فردی تبدیل می‌شود که نه تنها سوال ندارد بلکه به طور منفعل فقط می‌پذیرد زیرا هدف در این نوع آموزش فقط انتقال ساده‌ دانش است و دانش‌آموز در این انتقال هیچ فعالیت موثری انجام نمی‌دهد و دانش‌آموز خوب کسی است که آنچه را به او می‌گویند تکرار کند و سوال نکند و فقط اطاعت کند و از هرگونه تفکر خلاقانه به دور باشد.

پس حال که برآنیم شیوه‌های سنتی را کنار بگذاریم این سوال مطرح است که شیوه‌‌های آموزش خلاق در محیط‌های آموزشی کدام است و آیا می‌توان خلاقیت و تفکر را به دانش‌آموزان آموزش داد؟ پس ناچاریم با خلاقیت بیشتر آشنا گردیم.

● تعریف خلاقیت:

در لغتنامه دهخدا خلاقیت به معنای خلق کردن و به وجود آوردن است و خلاق ، شخصی است که دارای عقاید و ایده‌های نو می‌باشد.

اکثر صاحب نظران، خلاقیت را خلق کردن چیزی تازه و نو می‌دانند که موجب حل مسئله به گونه‌‌ای مناسب و مفید گردد.

رشد خلاق در کودکان شامل موارد زیر می‌باشد:

یادگیری اکتشافی در محیط، تشویق پرسشگری، خیال‌پردازی هدایت شده

● روش تدریس خلاق:

آغازگری، مهندسی سوال، باور تفاوت‌ها، چگونه فکر کردن ، فعال بودن کلاس

● روش خلاق:

ارتباط موثر دانش‌آموز در آموزش‌، معناسازی و سمبل‌سازی، تنوع‌بخشی، آموزش از طریق بازی، جدول و مسابقه، طنزپردازی، آموزش از طریق تصویرسازی ذهنی و عینی در کلاس درس، آموزش مشارکتی، آموزش از طریق یادگیری اکتشافی، درگیر شدن با مسئله، ایجاد و ارتباط بین ذهن و مفهوم،‌ توصیف وضعیت جدید، کارگروهی، انجام آزمایش، طبقه‌بندی و تعمیم یافته‌ها.

پس می‌توان به مسئله جدایی یا فاصله افتادن پژوهش در عمل چیره شد و در نتیجه عملیات پژوهش در جهت بهبود کیفیت تعلیم و تربیت (تدریس) را به خدمت گرفت. پس راهبرد مطلوب و اساسی در حل‌یابی مشکل، ایجاد ‌آشتی میان پژوهش و کلاس درس است.

زهرا فخارزواره - منطقه ۱۲ تهران

منابع:

آموزش و پرورش اسلامی، عزتی، ناشر، نشریه نگاه، شیوه‌نامه تشکیل گروه‌های آموزشی دوره‌های عمومی در سال تحصیلی ۸۶-۸۷، همایش نوآوری‌های آموزشی سال ۸۷