کارخانه‌های غذاساز

یکی از مهم‌ترین وظایف و کارکردهای برگ درختان، ایجاد بستری برای انجام فتوسنتز و تامین انرژی مورد نیاز برای زنده ماندن و رشد گیاه است.
شکل و ساختار اختصاصی برگ‌ها این امکان …

یکی از مهم‌ترین وظایف و کارکردهای برگ درختان، ایجاد بستری برای انجام فتوسنتز و تامین انرژی مورد نیاز برای زنده ماندن و رشد گیاه است.

شکل و ساختار اختصاصی برگ‌ها این امکان را فراهم می‌کند تا برگ‌ها به عنوان کارخانه‌های مولد انرژی، نور خورشید را به دام انداخته و آن را به انرژی شیمیایی تبدیل کنند.

نازک بودن برگ‌ها موجب به حداقل رساندن حجم آن و به حداکثر رساندن سطح برگ‌ها می‌شود که در مجاورت تابش نور خورشید قرار می‌گیرد.

با وجود این ساختار و شکل ظاهری برگ‌ها برحسب شرایط آب و هوایی مختلف تنوع بسیاری دارد که موجب تغییر شکل ظاهری برگ‌ها در مناطق مختلف رویش می‌شود. یکی از ویژگی‌های گونه‌های مختلف گیاهان، حاشیه برگ‌های آنهاست.

در بعضی از گیاهان، حاشیه برگ‌ها صاف و بدون دندانه، در بعضی دیگر دندانه‌دار و در برخی نیز موجی‌شکل است.

فرآورده‌های حاصل از فتوسنتز از طریق رگبرگ‌ها در سطح برگ‌ها به حرکت درآمده و از این طریق به قسمت‌های مختلف گیاه منتقل می‌شود.

بیشتر گیاهان تک‌لپه‌ای برگ‌های ساده دارند که ممکن است در کناره‌های آن بریدگی یا شکاف‌هایی دیده شود، اما این بریدگی‌ها کوتاه بوده و برگ را به قسمت‌های مجزا تقسیم می‌کنند.

در گیاهانی که چندبرگی هستند و به اصطلاح برگ‌های مرکب دارند، برگ اصلی از محل رگبرگ‌های اصلی برگ به کاسبرگ‌های مجزایی تقسیم می‌شود. اگر کاسبرگ‌ها به شکل انگشتان دست در کنار هم قرار گرفته باشد، به آنها برگ‌های پنجه‌ای گفته می‌شود. گاهی نیز کاسبرگ‌ها ساختاری شبیه به یک پر ایجاد می‌کنند.

در گیاهانی که میوه مخروطی دارند، شکل برگ‌ها در مقایسه با دیگر گیاهان بسیار متفاوت است. در این گروه از نهان‌دانگان، سطح برگ‌ها تا حد امکان کاهش یافته تا به این ترتیب مقاومت بیشتری در برابر وزش باد داشته باشد و در مناطق خشک و بیابانی میزان تبخیر از سطح برگ‌ها به حداقل ممکن رسانده شود.

علاوه بر این برگ‌های این گروه از گیاهان برخلاف برگ‌هایی که سطح پهنی دارند، در نتیجه انباشته شدن برف در سطح برگ‌ها آسیب نمی‌بینند.

تبادل دی‌اکسیدکربن و بخار آب بین گیاه و محیط در فرآیند فتوسنتز گیاه نقش مهمی دارد. البته باید توجه داشت عوامل خارجی یا داخلی مانند ایجاد هرگونه تغییر در میزان نور، دما یا رطوبت محیط می‌تواند در تبادل گیاه و محیط اطرافش تاثیرگذار باشد.

در واکنش به این عوامل که در حقیقت از محرک‌های محیطی محسوب می‌شود، روزنه‌های برگ‌ها باز یا بسته می‌شود تا در تبادل میان گیاه و محیط اطرافش تعادل ایجاد شود.

در گیاهانی مانند کاج که از مخروط‌داران است، برگ‌ها سوزنی‌شکل است و ساختار برگ‌ها از ویژگی‌های اختصاصی این گروه از گیاهان به شمار می‌آید.

این برگ‌ها معمولا مثلثی یا بیضی‌شکل است، اما گیاهانی مانند درخت مو که برگ‌هایشان روی تنه گیاه به سمت بالا رشد می‌کند، برگ‌ها بالارونده و به اصطلاح پیچکی است که این ویژگی، سازگاری این گروه از گیاهان با شرایط رشدشان را امکان‌پذیر می‌سازد.

مترجم: فرانک فراهانی‌جم

منبع: Britanica