خدایا ما را ببخش

خاص ترین قربانیان جنگ

حضور جانبازان جنگی در هر جامعه‌ای یادآور آن است که جنگ با تجاوز آغاز و با آتش بس به پایان نمی‌رسد. هر کدام از جانبازان بستری در بیمارستان روان‌پزشکی سعادت‌آباد و مراکز مشابه خانواده‌هایی دارند، که بیماری آنها برایشان مشکلات عدیده‌ای را فراهم کرده است. این مشکلات می‌توانند در آینده فرزندان این افراد نقش جدی‌ای ایفا کنند و مشکلات فرزندان این افراد می‌توان در نحوه ارتباط آنها با سایر افراد جامعه نقش داشته باشد.

به هر حال جانبازی، شهادت و... تنها برای خود فرد نیست، مثل یک شبکه وسیع در تمام جامعه تأثیر‌گذار است.پس از گذشت سال‌ها، از این‌که چه کسی مقصر بود که بگذریم، به هر حال آسیب‌های وحشتناک جنگ وجود دارد. نزدیک ۲۰ سال از پایان جنگ گذشته، مشکلات اقتصادی جنگ، که به ما تحمیل شد هنوز دامنگیر جامعه ماست. مشکلات اقتصادی را می‌توان با آمار و نمودار نشان داد و راه درمان آن را پیدا کرد. مشکل اقتصادی درد بی‌درمانی نیست، اگر خلئی هم وجود داشته باشد مربوط به عدم اجرای صحیح آن می‌شود. اما با ضایعه دردناک عدم حضور عادی جانبازان در جامعه چه می‌توان کرد؟ می‌شود تصاویر جانبازان شیمیایی و جسمی و قطع عضو را نشان داد، که چه به روز این افراد آمده است. شهدا هم رفتند، جای آنها خالی ست.

اما جانبازان اعصاب و روان جنگ از مظلوم‌ترین طیف‌های این جامعه به شمار می‌روند. از آنجا که آسیب دیدگی آنها مثل جانبازان شیمیایی و قطع عضو برای عامه مردم به صورت امری خاص تلقی نمی‌شود، معمولاً مثل سایر جانبازان موردتوجه قرار نمی‌گیرند. بهبود جانباز جسمی، با درمان و عمل جراحی اگر قرار به درمان قطعی باشد حاصل می‌شود. اما بیماری روانی نوعاً دارای درمان قطعی نیست. کسی که به PTSD یا موج گرفتگی دچار شده، یا بیمار اسکیزوفرن را نمی‌توان پس از یک دوره درمانی مشخص سالم دانست، از طرفی نمی‌توان آنها را به‌عنوان بیمار هم شناخت. بنابراین آنها در مرزی به سر می‌برند که از طرفی بیمار و از طرف دیگر سلامت هستند.

اینجا: انتهای تهران

جایی که اتوبان یادگار امام تمام می‌شود، یک آسایشگاه کوچک هست، آسایشگاه آسیب دیدگان اعصاب و روان سعادت‌آباد.

ظاهرش چیز زیادی ندارد، یک آسایشگاه اعصاب و روان مثل بقیه آسایشگاه‌ها، مثل روزبه، مهرگان و... ولی کوچک‌تر و شاید محقرتر.

اکثر بیماران بین ۴۰ تا۶۰ ساله هستند. بعضی از آنها در سنین ۲۰ تا۲۵ سالگی در جبهه دچار این آسیب دیدگی‌ها شدند و تا به امروز با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.

بعضی از آنها لیوان‌های آبی رنگ خود را به ‌دست گرفته‌اند و مدام در طول و عرض آسایشگاه در حال قدم زدن هستند. سیگار فروردین در دست بعضی دیگر، یکی پس از دیگری دود می‌شود، وقتی فراموش می‌کنند حتی به سیگارشان پک بزنند.

تخت‌های داخل آسایشگاه همه فلزی هستند، با پتوهای رنگ و رو رفته‌ای که روی آنها کشیده شده. وقتی آنجا بودیم آسایشگاه در حال مرمت بود، بعضی از دیوارها تبله کرده بودند و نقاش­ها مشغول بتونه کاری دیوارها بودند.

بیرون یک کارگاه کوچک هست، بعضی از بیماران بستری در این مرکز در این کارگاه کوچک به کشیدن نقاشی مشغول هستند.

یک استخر نیمه تخریب شده هم در انتهای آسایشگاه هست. احتمالاً متعلق به زمانی است که اینجا یک ویلای شخصی بوده.

کنار استخر یک سوله شبیه بیمارستان‌های صحرایی درست کرده‌اند که ناهارخوری آسایشگاه به شمار می‌رود. جنس بدنه آن را از فایبرگلاس درست کرده‌اند و وقتی آفتاب به این سوله می‌تابد فضا دم می‌کند و بوی روغن غذا واقعاً آزار دهنده می‌شود.

بیش از ۸۰ بیمار در یک زمان بدون تهویه مطبوع مناسب در این سوله در حال صرف ناهار هستند، جلوی در ورودی هم کارکنان و پرسنل بیمارستان نشسته‌اند.

بقیه بیماران در محوطه آسایشگاه کنار هم نشسته‌اند با روپوش‌های گلبهی رنگ. موی آنها اکثراً سفید شده.

موهای کوتاه خاکستری، چشم‌های آرام و خیره، حرکات نرم و آهسته، قدم‌های کوتاه و پشت سر هم... همه چیزهایی هستند که در حیاط آسایشگاه به چشم می‌خورند.

یکی سرش بالاست و به آسمان زل زده و دیگری چشمانش را به کف زمین دوخته و به جوانه سبزی که از لای موزاییک‌ها جوانه زده نگاه می‌کند.

بعضی از آنها خوب نمی‌توانند تکلم کنند، بعضی دیگر اما می‌توانند حرف بزننند ولی از حرف‌هایشان چیز زیادی متوجه نمی‌شوید... اینجا آدم‌هایی را می‌شود مرور کرد که فراموششان کرده‌ایم. خدایا ما را ببخش.

● بیمارستانی با ۷۰ تختخواب و ۱۱۰ بیمار

اینجا خبری از سر و صدای شهر شلوغ تهران نیست. علت اصلی بستری شدن آنها را در این مرکز عدم توانایی آنها در برقراری ارتباط با مردم عادی می‌دانند.

مدیر آسایشگاه خود از جانبازان جنگ است، به ما می‌گوید که نباید به بیماران این مجموعه تنها به چشم جانباز نگاه کرد، آنها بیمار اعصاب و روان هم هستند.

اما سخت است که بین کسی که به دلایل روزمره دچار آسیب دیدگی روانی شده و کسی که به خاطر جنگ دچار این آسیب دیدگی شده تفاوتی قائل نشد.

بیمارستان دارای ۷۰ تخت خواب است اما مدیر بیمارستان خبر از موافقت اصولی‌ای می‌داد که به زودی قرار است بر طبق آن تعداد تخت‌های این بیمارستان به ۱۰۰ تختخواب برسد.

به طور کلی چیزی به اسم تخت اختصاصی در این بیمارستان وجود ندارد. تعداد بیماران تحت پوشش این مرکز با تعداد تخت‌های آن برابر نیست، دلیل هم این است که بسیاری از بیماران در صورتی که مشکل خاصی نداشته باشند به مرخصی می‌روند و در این زمان بیماران دیگر جایگزین آنها می‌شوند.

در حال حاضر بیمارستان سعادت آباد در راستای استاندارد سازی در حال مرمت و بازسازی است. اما این‌که چه زمانی ۳۰ تخت دیگر در اختیار بیمارستان قرار داده شود معلوم نیست.

باید توجه داشت که هزینه ایجاد هر تخت بیمارستانی در کشور ما چیزی حدود ۷۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان است.

هرچند بیمارانی که در این مرکز تحت مراقبت هستند از نظر مالی توسط بنیاد شهید و امور ایثارگران مورد حمایت قرار می‌گیرند. اما بدون شک تعداد بیماران اعصاب و روان جنگ بیش از ۱۱۰ نفر تحت پوشش این مرکز است، آنها چه وقت تحت مراقبت قرار می‌گیرند؟

● موج گرفتگی

ما در برخورد با آسیب دیدگان روانی جنگ غالباً بیماری آنها را با نام «موج گرفتگی» می‌شناسیم. نام اصلی این اختلال «PTSD » است. به گفته مدیر این بیمارستان فقط ۲۰ درصد بیماران این مرکز دچار این بیماری هستند.

موج گرفتگی را در واقع باید از دستاوردهای جنگ‌های مدرن به شمار بیاوریم! پس از این‌که باروت و مواد منفجره جزو ماشین جنگی انسان شدند این پدیده به وجود آمد.

موج گرفتگی فقط به روان شخص آسیب نمی‌رساند، ممکن است او را دچار آسیب دیدگی‌های جسمی هم بکند.

به‌طور کلی اسلحه‌هایی انفجاری مثل بمب، مین، نارنجک، خمپاره و... پس از انفجار یک جریان هوای فشرده را در اطراف خود ایجاد می‌کنند.

این جریان هوا می‌تواند روی جسم افراد تأثیر گذار باشد. برای مثال می‌تواند موجب پاره شدن پرده صماخ، عصب بینایی و حتی موجب اختلالات جلدی شود.

اما از نظر روانی نیز این جریان هوا می‌تواند به صورت یک تسریع‌کننده عمل کند. این پدیده می‌تواند بیماری‌های روانی افراد را که پیش از آن به طور محدود به آن مبتلا بودند به صورت برجسته‌تری به وجود بیاورد.

کارشناسان معتقدند که نه تنها آسیب دیدگان روانی جنگ بلکه تمام بیماران روانی، دارای درمان قطعی نیستند. آنها باید تمام عمر تحت مراقبت باشند.

اما مشکل اصلی برای این بیماران نوع دید افراد به آنها به شمار می‌رود. بدون تعارف در جامعه ما داشتن بیماری روحی و روانی مثل یک انگ یا یک ناسزا می‌ماند. و انگار همه فراموش کرده‌اند که آنها به چه خاطر به این حال و روز در آمده‌اند.

خانواده کسی که بیماری روحی و روانی دارد، از بازگو کردن مشکل او خجالت می‌کشد. بیماران عصبی را باید خانواده آنها به مراکز درمانی تحویل بدهند و بعضی از مواقع پیش می‌آید که خانواده یکی از بیماران مدت‌ها به ملاقات او نمی‌آید.

آن‌چه بیشتر از خود مریضی می‌تواند به این بیماران آسیب برساند در واقع نوع نگاه جامعه به آنهاست.

ما در مواجهه با جانبازی که دست یا پای خود را از دست داده با رعایت احترام رفتار می‌کنیم، اما نسبت به جانبازان روانی جنگ رفتارمان نوع دیگری‌ است.

● جت فانتوم

کنار آسایشگاه یک کارگاه کوچک است. بیماران در این کارگاه به کشیدن نقاشی و فعالیت‌های هنری می‌پردازند. از میان همه آنها یک نفر توجه ما را به خود جلب می‌کند. مرد میانسالی ۴۰ تا۵۰ ساله. درست صحبت نمی‌کند، اما از میان جملات مقطعش به کرات نام جزیره مجنون، جت فانتوم و چادر را به ما می‌فهماند.

چشمانش مدام ‌تر می‌شود، کمی عصبی‌ است. روی کاغذ شروع به کشیدن یک نقاشی می‌کند. یک جت فانتوم می‌کشد و بعد پرچم ایران را به دلخواه خود رنگ می‌زند.

می‌گوید جت فانتوم ایرانی آمده و عراقی‌هایی که در تصویر می‌بینید از جت فانتوم او ترسیده‌اند. به زحمت اسم خودش را روی نقاشی می‌نویسد و نقاشی‌اش را به چلچراغ تقدیم می‌کند.

یکی از دوستان جعفر اسمش جعفر است .می‌گوید با خانواده‌اش مشکل داشته و آنها او را به اینجا آورده‌اند. کمی بد اخلاق است، ولی مهربانی در چشمانش موج می‌زند. رنگ سبز را از همه بیشتر دوست دارد...

اینجا، جایی که اتوبان یادگار امام تمام می‌شود، یک آسایشگاه کوچک هست. جایی که آدم‌هایش را فراموش کرده‌‌ایم...